Folk Stories About İskender (Alexander), Zülkaneyn, Lokman Hekim, Hatem Tay in Uzbekistan

Yıl 2009, Cilt: 16 Sayı: 41, 109 - 130, 01.03.2010

Hüseyin Baydemir

Öz

This essays covers a research on tales, legends and stories about Alexander in Uzbekistan, Zülkarneyn, Lokman Hekim and Hatem Tay. After providing a plot synopsis the written or oral sources of the stories are traced and finally compared for eventual difference.

Anahtar Kelimeler

Uzbekistan, oral literature, Alexander, Zulkarneyn, Lokman Hekim, Hatem Tay

ÖZBEKİSTAN’DA İSKENDER, ZÜLKARNEYN, LOKMAN HEKİM VE HATEM TAY İLE İLGİLİ HALK ANLATILARI

Öz

Bu makalede, Özbekistan’da İskender, Zülkarneyn, Lokman Hekim ve
Hatem Tay hakkında anlatılan masal, efsane ve rivayetler incelenmiştir. Söz
konusu halk anlatılarının olay örgüsü özetlenmiş ve bu ürünlerde işlenen
konuların yazılı ve sözlü gelenekteki kaynaklarına inilmeye çalışılmıştır.
Konunun yazılı kaynaklarda yer alış biçimiyle, halk anlatılarındaki durumu
arasında mukayese yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Özbekistan, sözlü edebiyat, İskender, Zülkarneyn, Lokman Hekim, Hatem Tay

Kaynakça

• AFZALOV M. İ.; HUSAINOVA Z.; SABÜROV N. S., Suv Kızi, Özbekistan SSR Fenler Akademiyasi, A. S. Puşkin Namidegi Til ve Edebiyat İnstituti, Taşkent 1966.
• AFZALOV M.; RASULOV X.; HUSAINOVA Z., Özbek Halk Ertekleri, III, Okıtuvçi Neşriyati, Taşkent 2007.
• AFZALOV, Mansur; İMAMOV, Kamil, Altın Beşik, Özbekistan SSR Fenler Akademiyasi, A. S. Puşkin Namidegi Til ve Edebiyat İnstituti, Taşkent 1985.
• Alişer Nevaiy, Seddi İskenderiy, (tahrir hey’eti: Kayumov vd.), Gafur Gulam Namidegi Neşriyat-Matbaa Birleşmesi, Taşkent 1991.
• ARENDONK, C. Van. “Hâtim Tâ’î”, İslâm Ansiklopedisi, C. 5/1, Millî Eğitim Bak. Yay., İstanbul 1977, s. 371-372.
• CELALOV, G., Özbek Folkloride Canrlerara Münasebet, ÖzSSR Fen Neşriyati, Taşkent 1979.
• CELALOV, G., Özbek Halk Ertekleri Poetikasi, ÖzSSR Fen Neşriyati, Taşkent 1976.
• GRAVES, Robert, Yunan Mitleri, (çev.: Uğur Akpur), Say Yayınları, İstanbul 2004.
• HARMAN, Ömer Faruk, “Lokman”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 27, TDV Yayınları, Ankara 2003, s. 205-206.
• HELLER, Bernhard, “Lokman”, İslâm Ansiklopedisi, C. 7, Millî Eğitim Bak. Yay., İstanbul 1977, s. 64-67.
• http://boburbek1992.tigblog.org/?next=5 (07.01.2009)
• İMAMOV, Kamil, Kence Batır, Özbek Halk Entekleri (Sihirli Ertekler), Çolpan Neşriyati., Taşkent 2000.
• KAHHAROVA, Kibriya, Hikayet ve Rivayetler, Gafur Gulam Namidegi Edebiyat ve San’at Neşriyati, Taşkent 1987.
• KAYA, Mahmut, “İskender”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 22, TDV Yayınları, İstanbul 2000, s. 555-557.
• KÖKSAL, M. Asım, Peygamberler Tarihi I-II, C. II, TDV Yayınları, Ankara 2004.
• Kur’an-ı Kerim ve Yüce Meâli, (meâl: Mahmut Toptaş), Ankara 2005.
• LAUFFER, Siegfried, Büyük İskender, (çev.: Nilgün Sorguç), İlya İzmir Yayınevi, İzmir 2004.
• LEVEND, Agâh Sırrı, Ali Şir Nevaî Hayatı, Sanatı ve Kişiliği, C. I., Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 1965.
• MATGAZİYEV, Ekber, Hatemname, Edebiyat ve Sanat Neşriyati, Taşkent 1988.
• MİRZA, Narmuhammed, Lokmani Hekim (Hakikat ve Rivayet), İslam Üniversiteti Neşriyati, Taşkent 2008.
• PALA, İskender, “İskender mi Zülkarneyn mi?”, Akademik Divan Şiiri Araştırmaları, (2. baskı), Kapı Yayınları, İstanbul 2005, s. 335-374.
• PALA, İskender, Ansiklopedik Dîvân Şiiri Sözlüğü, Akçağ Yayınları, Ankara 1995.
• SEYDALİYEVA, S., Çelpek Yakkan Kün, Özbek Halk Ertekleri, Özbekistan LKSM Merkeziy Komiteti, Taşkent 1969.
• SEYİDOĞLU, Bilge, “Hatem-i Tey Hikayesi”, Türklük Araştırmaları Dergisi, Yıl: 1987, S. 3, s. 131-187.
• ŞİPAL, Kâmuran, Moğol Masalları, Afa Yayınları, İstanbul 1999.
• TABERÎ, Milletler ve Hükümdarlar Tarihi, III, (çev.: Zâkir Kadirî Ugan, Ahmet Temir), MEB Yayınları, İstanbul 1991
• TEVFİK, Süleyman, Tûtinâme, (hzl.: D. Gürlek), Timaş Yayınları, İstanbul 2006.
• TEZ, Zeki, Mitolojinin Kültürel Tarihi-Doğu ve İslam Mitolojisi-Mitolojik Söylenceler, Doruk Yayımcılık, İstanbul 2008.
• TÖREN, Hatice, Alî Şîr Nevâyî Sedd-i İskenderî (İnceleme-Metin), TDK Yayınları, Ankara 2001.
• TÜLÜCÜ, Süleyman, “Hâtim et-Tâî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 16, TDV Yayınları, İstanbul 1997, s. 472-473.
• UYSAL, Ahmet Edip, “Hatem-i Tai (Teyh) Masalı”, Yaşayan Türk Halk Hikâyelerinden Seçmeler, Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, Ankara 1989, s. 25-75.
• UZUN, Mustafa, “Lokman (Türk edebiyatında)”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 27, TDV Yayınları, Ankara 2003, s. 206-208.
• WENSİNCK, A. J., “Hızır”, İslâm Ansiklopedisi, İstanbul, C. 5/1, Millî Eğitim Bak. Yayınları, İstanbul 1977, s. 457-462.
• YILDIRIM, Nimet, Fars Mitolojisi Sözlüğü, Kabalcı Yayınevi, İstanbul 2008.
• ZAVOTÇU, Gencay, Divan Edebiyatı Kişiler-Kişilikler Sözlüğü, Aydın Kitabevi, Ankara 2006.