ERZİNCAN KAZÂSI (1642 Tarihli Avârız Defterine Göre)

Yıl 2009, Cilt: 16 Sayı: 41, 189 - 214, 01.03.2010

Mehmet İnbaşı

Öz

XVI. yüzyıl başlarında Osmanlı Devleti’nin idaresine giren Erzincan ve
çevresi, idari yapılanma olarak başlangıçta Erzincan-Bayburt
Beylerbeyliği’ne bağlanmıştır. Daha sonra Erzurum Beylerbeyliği’nin
kurulmasında sonra Paşa Sancağı’na dâhil edilerek Erzurum valilerinin
idaresine verilmiştir. Bu çalışmada Cafer Bey’in hazırlamış olduğu avarız
defteri esas alınarak Erzincan şehri ile bağlı köylerin durumu incelenmiştir.
Erzincan kazası bu dönemde Güney ve Kuzey Erzincan Nahiyeleri olmak
üzere iki nahiyeden ibarettir. Şehrin sosyal ve ekonomik yapısı, askeri
görevlileri, dini görevlileri ve esnaf ve sanatkârlar hakkında bilgi verilmiştir.
Şehrin mahallelerinin durumu, bağlı köylerin tarımsal üretimi ve mahsulleri
de değerlendirmeye tabi tutulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Erzincan, Erzurum, Avarız, Cafer Bey, XVII. yüzyıl, Doğu Anadolu

Kaynakça

• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA.) Tapu-Tahrir Defteri (TD.) 387
• BOA. Divan-ı Hümayun Mevkufat Kalemi (D. MKF.) 27448. BOA. D. MKF. 27459.
• BOA. Maliyeden Müdevver Defterler (MAD.) 5152. BOA. MAD. 299. BOA. MAD. 7521.
• Celal-zâde Mustafa, Selim-nâme, haz. A. Uğur-M.Çuhadar, Ankara 1980.
• Ebû Abdullah Muhammed İbn Battûta Tancî, İbn Battûta Seyahatnâmesi, çev. A.S.Aykut, İstanbul 2005.
• Evliya Çelebi b. Derviş Mehmed Zıllî, Evliya Çelebi Seyahatnâmesi 2, haz. Z. Kurşun, S.A. Kahraman, Y.Dağlı, İstanbul 1999.
• Evliya Çelebi, Seyahatname II, İstanbul 1314.
• AKA, İsmail, Timur ve Devleti, Ankara 1991.
• AYDIN, Dündar, Erzurum Beylerbeyliği ve Teşkilatı Kuruluş ve Genişleme Devri (1535–1566), Ankara 1998.
• BARKAN, Ö.Lütfi, “Avârız”, İA. II, İstanbul 1993, s.13–19.
• BOSTAN, M. Hanefi, “XVII. Yüzyıl Avârız ve Cizye Defterlerine Göre Of Kazasının Nüfusu ve Etnik Yapısı”, XIV. Türk Tarih Kongresi (Ankara, 9– 13 Eylül 2002), Kongreye Sunulan Bildiriler, II. Cilt I. Kısım, Ankara 2005, s. 413–429.
• CANARD, M., “Awarid”, EI2 I, p. 760–762.
• DEMİRCİ, Süleyman, “Collection of Avâriz and Nüzul Levies in the Ottoman Empire: A Case Study of the Province of Karaman, 1620–1700”, Belleten c. LXIX, sayı 256, Aralık 2005, s. 897–912;
• EMECEN, Feridun M., “Kayacık Kazâsının Avârız Defteri”, Tarih Enstitüsü Dergisi, Sayı:12, İstanbul 1982, s.159-163.
• GÖDE, Kemal, Eratnalılar ((1327–1387), Ankara 1994.
• İNBAŞI, Mehmet, “1642 Tarihli Avâzrız Defterine Göre Erzurum Şehri”, Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, sayı 4, İstanbul 2001, s. 9–32.
• Mc-GOWAN, Bruce, “Osmanlı-Avârız-Nüzül Teşekkülü 1600–1830”, VIII. Türk Tarih Kongresi (Ankara 15 Ekim 1976) Kongreye Sunulan Bildiriler II, Ankara 1981, s.1327–1331.
• MİROĞLU, İsmet, “Erzincan”, DİA. 11, s. 318–319.
• MİROĞLU, İsmet, Kemah Sancağı ve Erzincan Kazası (1520–15466), Ankara 1990.
• MİROĞLU, İsmet, XVI. Yüzyılda Bayburt Sancağı, İstanbul 1975.
• ÖZDEMİR, Rıfat, “Avârız ve Gerçek-Hane Sayılarının Demografik Tahminlerde Kullanılması Üzerine Bazı Bilgiler”, X.Türk Tarih Kongresi (Ankara 22– 26 Eylül 1986) Kongreye Sunulan Bildiriler, IV, Ankara 1993, s.1581– 1584.
• ÖZEL, Oktay, “17. Yüzyıl Osmanlı Demografi ve İskân Tarihi İçin Önemli Bir Kaynak: Mufassal Avârız Defterleri”, XII. Türk Tarih Kongresi (Ankara, 12–16 Eylül 1994), Kongreye Sunulan Bildiriler, c. III, Ankara 1999, s. 735–743.
• ÖZTÜRK, Mustafa, “1616 Tarihli Halep Avârız Defteri”, OTAM 8, Ankara 1997, s.249–253.
• SAHİLLİOĞLU, Halil, “Avârız”, DİA. IV, İstanbul 1991, s.108–109.
• SÜMER, Faruk, Karakoyunlular I, Ankara 1984.
• TANSEL, Selahattin, Osmanlı Kaynaklarına Göre Fatih’in Siyasi ve Askeri Faaliyetleri, Ankara 1985.
• UZUNÇARŞILI, İ.Hakklı, Osmanlı Tarihi II, Ankara 1983.
• ÜNAL, Mehmet Ali, “1646 (1056) Tarihli Harput Kazâsı Avârız Defteri”, Osmanlı Devri Üzerine Makaleler Araştırmalar, Isparta 1999, s.119–122.
• YÜCEL, Yaşar, Anadolu Beylikleri Hakkında Araştırmalar II, Ankara 1991.