KIRIM SAVAŞI VE 93 HARBİ SÜRECİNDE OSMANLI MEMLEKETİNE GELEN GÖÇMENLERİN SEVK VE İSKÂNLARI

Yıl 2009, Cilt: 16 Sayı: 41, 215 - 238, 01.03.2010

Mehmet Demirtaş

Öz

XIX. yüzyılın ikinci yarısında Osmanlı Devleti ile Rusya arasında
meydana gelen Kırım Savaşı ile 93 Harbi olarak bilinen 1877-1878 tarihli
Osmanlı-Rus Savaşının en önemli sonuçları nüfus hareketlerine yaptıkları
etkilerdir. Bu savaşlar sürecinde yüz binlerce insan hayatını kaybederken,
yüz binlercesi de göçmen durumuna düşmüştür. Göçmenlerin çoğu Osmanlı
memleketinin güvenli bölgelerine gelmiştir. Devlet gelen göçmenleri en iyi
şartlarda sevk ve iskân etmek için çeşitli tedbirler almıştır. Bu tedbirlerin
önemlileri göçmen meselesi ile ilgilenen çeşitli birimlerin kurulmuş olması
ve göçmen nizamnamelerinin hazırlanmasıdır. Göçmen komisyonları,
hazırlanan nizamnameler çerçevesinde gelen göçmenler için uygun yerler
ayarlayarak, sevk ve iskânlarını gerçekleştirmeye çalışmıştır. Ancak gelen
göçmen sayısının fazlalığından dolayı, göçmenlerin bütün sorunları
çözülememiştir.

Anahtar Kelimeler

Nüfus, Göçmen, Sevk, İskân, Göçmen Komisyonu

Kaynakça

• BOA. İ. DH- 698/48824, 01 S 1292/09 Mart 1875.
• BOA, İ. DH–754/61522, 03 Ş 1294/12 Ağustos 1877.
• BOA, Y. PRK. HR-1/77, 17 N 1294/25 Eylül 1877.
• BOA, Y. PRK. KOM- 1/52 (2-124 olarak değişti), 02 Z 1295/27 Kasım 1878.
• BOA, Y. A. HUS-162/43, 08 L 1296/25 Eylül 1879.
• BOA, Y. A. HUS–162/87, 11 ZA 1296/27 Ekim 1879.
• BOA, Y. A. HUS–164/13, 19 R 1297/30 Mart 1880.
• BOA, Y. PRK. A-3/27, 30 Z 1898/22 Kasım 1881.
• BOA, Y. A. HUS-201/61, 17 CA 1304/10 Şubat 1887.
• BOA, Y. A. HUS- 242/6, 03 CA 1308/15 Aralık 1890.
• BOA, Y. A. HUS-277/136, 29 Z 1310/13 Temmuz 1893.
• AKBAYAR, Nuri, “Tanzimat’tan Sonra Osmanlı Nüfusu”, Tanzimat’tan Cumhuriyete Türkiye Ansiklopedisi, Cilt 5, İletişim Yayınları, İstanbul 1985.
• ARSLAN, Nebahat Oran, “Güney Kafkasya’dan Türkiye’ye Gelen Muhacir Ve Mültecilerin Durumu (1921-1945)”, TAED, Yıl 14, Sayı 35, Erzurum
• BADDELEY, John F., Rusya’nın Kafkasya’yı İstilası Ve Şeyh Şamil, II. Baskı, Çev. Sedat Özden, Kayıhan Yayınları, No. 25, İstanbul.
• BALA, Mirza, “Kırım”, İA Cilt VI, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, Eskişehir 1997.
• BAŞER, Alev Erkilet, Ele Geçirilemeyen Toprak: Kuzey Kafkasya, Fecr Yayınları, Ankara 2002.
• BERKOK, İsmail, Tarihte Kafkasya, İstanbul Matbaası, İstanbul 1958.
• DEMİREL, Muammer “Kırım Savaşı’ndan Sonra Eskişehir’e Yerleştirilen Göçmenler”, TAED -28, M. Fahrettin Kırzıoğlu Özel Sayısı, Erzurum 2005.
• _______, Muammer “XIX. Yüzyılda Bursa’da Göçmen İskânı”, Bursa’nın Zenginliği Göçmenler, Editör: Zeynep Dörtok Abacı, Bursa 2008.
• _______, Muammer, “Doğu Anadolu’da İdari Yapılanma (1877-1878 Osmanlı- Rus Savaşı’ndan Sonra), TAED, Yıl 15, Sayı 37, Erzurum 2008.
• DEMİRTAŞ, Mehmet 93 Harbi Sonrası Doğu Anadolu Nüfus Hareketleri, Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Van 1996.
• EREN, Ahmet Cevdet Türkiye’de Göç Ve Göçmen Meseleleri Tanzimat Devri İlk Kurulan Göçmen Komisyonu, Çıkarılan Tüzükler, Nurgök Matbaası, İstanbul 1966.
• ERKAN, Süleyman, Kırım Ve Kafkasya Göçleri (1878-1908), Karadeniz Teknik Üniversitesi Kafkasya Ve Orta Asya Ülkeleri Uygulama Ve Araştırma Merkezi Yayınları, Trabzon 1996.
• HABİÇOĞLU, Bedri Kafkasya’dan Anadolu’ya Göçler Ve İskânları, Nart Yayınları, İstanbul 1993.
• İPEK, Nedim, İmparatorluktan Ulus Devlete Göçler, Serander Yayınları, Trabzon 2006.
• KARAL, Enver Ziya, Osmanlı Tarihi-V, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 19957
• KARPAT, Kemal, Osmanlı Nüfusu (1830-1914) Demografik Ve Sosyal Özellikleri, Çev. Bahar Tırnakçı, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul
• KIRIMLI, Hakan, “Kırım”, DİA-25, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara 2002.
• LUXEMBOURG, N., Rusların Kafkasya’yı İşgalinde İngiliz Politikası Ve Şeyh Şamil, Çev. Sedat Özden, Kayıhan Yayınları, No 54, İstanbul.
• McCARTHY, Justin Ölüm Ve Sürgün (Death and Exile), Osmanlı Müslümanlarına Karşı Yürütülen Ulus Olarak Temizleme İşlemi-1821- 1922, Çev. Bilge Umar, İnkılap Yayınları, İstanbul 19986.
• MUMAMMEDOĞLU, Aliyev Salih “Kafkasya”, DİA-24, İstanbul 2001.
• ÖZTUNA, Yılmaz, Resimlerle 93 Harbi 1877-1878 Türk-Rus Savaşı, Hayat Yayınları, İstanbul 1969.
• ÖZTÜRK, Adil Adnan “Sosyo-Ekonomik Yapıya Etkileri İle Rumeli’den İzmir’e Yapılan Göçler (1878-1912)”, TTD, Cilt 30, Sayı 178, İstanbul 1998.
• SAYDAM, Abdullah, Kırım Ve Kafkas Göçleri (1856-1876), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1997.
• SHAW, Stanford J., Ezel Kural Osmanlı İmparatorluğu ve Modern Türkiye-II, Çev. Mehmet Harmancı, e Yayınları, İstanbul 1983.
• SKOÇEN, Stefaniya “XIX. Yüzyılda Polonya-Kafkasya İlişkileri”, TTD-29/174, İstanbul 1998.
• SÜREN, Zafer, “Kafkasya’dan Göçlerde Sosyal Yapı”, TTD-34/199, İstanbul 2000.
• YAZICI, Hakkı Yazıcı, DEMİREL, Muammer, “93 Harbi (1877–1878 Osmanlı- Rus Savaşı)’inden Sonra Eskişehir’e Yerleştirilen Göçmenler, TAED, Prof Dr. Zeki Başar Özel Sayısı, Yıl 12, Sayı 29, Erzurum 2006.
• YILDIZ, Muharrem, Dünden Bugüne Kafkasya, Yitik Hazine Yayınları, İstanbul 2006.
• ZEYREK, Yunus, “Acara Ve Acaralılar”, TTD-34/199, İstanbul 2000.