DİVAN ŞİİRİ’NDE MANZUM TEBRİK-NÂMELER

Yıl 2010, Cilt: 17 Sayı: 42, 41 - 68, 11.03.2010

İbrahim Halil Tuğluk

Öz

Sosyal hayatla edebiyatın iç içe bulunduğu
Osmanlı toplumunda, resmî, dinî ve özel günler
dolayısıyla törenler düzenlenir, bu törenler
münasebetiyle kaleme alınan eserler törenlerin
odağındaki şahsa sunulurdu. Bu eserlerden biri de
Divan şairlerinin yazdığı tebrik-nâmelerdir. Bireyin,
toplumun veya devletin hayatında önemli olan
doğum, sünnet, evlilik, sakal bırakma, yeni bir ev
yapma, satın alma, bayram, hac, terfî, cülûs, vb.
sebeplerle Divan şiirinde kullanılan hemen hemen
her nazım şekliyle tebrik-nâmeler kaleme alınmıştır.
Edebî bir tür olmanın yanı sıra, bazen törenleri ve
törenler münasebetiyle gelenek, görenek ve âdetleri
ayrıntılarıyla anlatmaları, tebrik-nâmeleri kültür
tarihi açısından önemli kılmaktadır.
Bu çalışmada iki yüzü aşkın Divan taranarak
tebrik-nâmeler tespit edilmeye çalışılmış ve tespit
edilen tebrik-nâmeler, şekil ve muhteva itibariyle
incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

tebrik-nâme, teşrifât, Divan şiiri, Osmanlı devleti

Kaynakça

• Abdülaziz Bey, Osmanlı Âdet Merasim ve Tabirleri (Haz. Kazım Arısan, Duygu Arısan Günay), Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, 2000.
• ADAŞ, Emine, Sutûrî Hayatı, Edebî Kişiliği ve Dîvânı, Afyonkarahisar, 2008, s. 190 (BYLT).
• AKKAYA, Hüseyin, Nevres-i Kadîm ve Türkçe Divanı, İstanbul, 1994, 365s.
• AKKUŞ, Metin, Nef’î Divanı, Akçağ Yayınevi, Ankara, 1993.
• AKSOY, Hasan, “Türk Edebiyatında Fetihnâmeler”, Türkler, C. 11, Ankara, 2002, s. 800- 805.
• ALİKILIÇ, Dündar, XVII. Yüzyıl Osmanlı Saray Teşrifâtı ve Törenleri, Erzurum, 2002 (BDT).
• Ali Seydi Bey, Teşrifat ve Teşkilatımız (Hzl. Niyazi Ahmet Banoğlu), Tercüman 1001 temel serisi, ty. 279 s.
• ALPAYDIN, Bilal, Refî-i Kâlâyî Dîvânı, (İnceleme-Metin), İstanbul, 2007 (BYLT). ARI, Ahmet. (1994) “Sakıp Mustafa Dede: hayatı, eserleri, edebî kişiliği ve Dîvânı'nın tenkitli metni” Konya, 1994.
• ARSLAN, Mehmet, Türk Edebiyatında Manzum Surnameler (Osmanlı Saray Düğünleri ve Şenlikleri), Ankara: AKM Yayınları, Ankara, 1999. ARSLAN, Mehmet; AKSOYAK, İsmail Hakkı, Haşmet Külliyâtı Divân,
• Senedü’ş-Şu’arâ, Vilâdet-nâme (Sûr-nâme), İntisâbü’l-Mülûk (Hâb-nâme), Sivas, 1994.
• ASLAN, Üzeyir, XVII. Yüzyıl Türk Klâsik Şairlerinden Nehcî Mustafa Dede, Hayatı, Eserleri, Edebî Kişiliği, Tenkitli Metinler, Divan, Tuhfetü’s-Sâlikîn ve Hediyyetü’l- Mütereşşidîn, İstanbul, 2005, (BDT).
• AYAN, Hüseyin, Cevrî Hayâtı, Edebî Kişiliği, Eserleri ve Divanının Tenkidli Metni, Atatürk Üniversitesi Basımevi, Erzurum, 1981.
• AYPAY, A. İrfan, İzzet Ali Paşa Hayatı, Eserleri, Edebî Kişiliği, Divan Tenkitli Metin, İstanbul, 1998.
• ÇOBANOĞLU, Ferda, Enderunlu İbrahim Divanı’nın Metni ve İncelemesi, İstanbul, 2006 (BYLT).
• DOĞAN, M. Nur, Şeyhülislam Es’ad ve Dîvânı, MEB Yayınları, İstanbul, 1997.
• __________________, Şeyhülislam İshak ve Dîvânı, MEB Yayınları, İstanbul, 1997.
• DUMAN, Mehmet Akif, Fâzıl Dîvânı (Transkripsiyonlu Metin-İnceleme) Sivas, 2005 (BYLT).
• EKİCİ, Hatice (2006), Sahhâf Rüşdî ve Divanı’nın Tenkitli Metni, Balıkesir, 2006, (BYLT).
• El-Aclûnî, Keşfü’l-Hafâ, C. 2, Beyrut, 1352.
• ERDOĞAN, Kenan, “Edebî Eserlerden Tarih Belgesi Olarak Yararlanma: Divanlardaki Tarih Manzûmeleri” Türkler, C. 11, Ankara, 2002, s. 708-717.
• GÖKALP, Halûk, “Divan Şiirinde Sıhhat-nâmeler” Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, 14, İstanbul, 2006, s. 101–130.
• GÜFTA, Hüseyin, Erzurumlu Şair Hâzık Hayatı, Edebî Kişiliği ve Divanı, İstanbul, 2001.
• İNCE, Adnan, Mîrzâ-zâde Mehmed SâlimDîvân, Ankara, 1994.
• İPEKTEN, Haluk, Nâ’ilî Divânı, Akçağ Yayınları, Ankara, 1990.
• KAÇALIN S., Mustafa, Seydi Sırrı Ali, Tuhfe-i Rûmî, Kâdirîler Âsitânesi’nin Manzûm Tarihçesi, Âsitâne Yayınları, İstanbul, 1992.
• KADIOĞLU, İdris, Diyarbakırlı Lebîb, Hayatı, Eserleri, Kişiliği, Eserleri ve Dîvânı, Malatya, 2005.
• KUTLAR, Fatma Sabiha, Arpaemîni-zâde Sâmî Dîvânı, Tenkitli Metin, İnceleme, Özel Adlar, Ankara, 1996. (BDT).
• KAPLAN, Hasan, Mustafa Refîk ve Divan’ı, Ankara, 2008 (BYLT).
• KARAKOYUN, Engin, Zâik Divanı (Metin 1b-65a), Konya, 2007 (BYLT).
• KAVRUK, Hasan, Şeyhülislâm Yahyâ Divânı Tenkitli Metin, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, Ankara, 2001.
• KAYA, Bayram Ali, Azmi-zâde Hâleti, Edebî Kişiliği ve Divanı’nın Tenkitli Metni, Edirne, 1996.
• KILIÇ, Atabey, Ahmet Neylî Divanı, İzmir, 1994.
• KIRBIYIK, Mehmet, Kâtib-zâde Mustafa Sâkıb: hayatı, eserleri, edebî kişiliği ve Dîvânı’nın tenkildi metni, Konya, 1999.
• KIRICI, Ahmet, Nail Abbas Paşa’nın Hayatı, Sanatı ve Divanı’nın Transkripsiyonlu Metni (İnceleme-Metin), Erzurum, 2006.
• KOÇ, Nagihan, Hâfız Mehmed Sebâtî Divanı’nın Transkripsiyonlu Metni ve İncelemesi, Sakarya, 2006 (BYLT).
• KOÇAK, Fatma, Fâik Mahmûd ve Divanı, Ankara, 2006 (BYLT).
• KÜÇÜK, Sabahattin, Bâkî Dîvânı Tenkitli Basım, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, 1994.
• __________________, Antakyalı Münîf Dîvânı, Kültür Bakanlığı, Ankara, 1999.
• KÜRKÇÜOĞLU, Mehmet Akif, Mahmut Nedîm Paşa Divanı: inceleme, transkripsiyonlu metin, sözlük, Sakarya, 2003. (BYLT).
• MACİT, Muhsin, Nedîm Divânı, Akçağ Yayınları, Ankara, 1997.
• MACİT, Muhsin, Erzurumlu Zihnî Divanı, Kültür Bakanlığı, Ankara, 2001.
• MERMER, Ahmet, Karamanlı Aynî ve Divânı, Akçağ Yayınları, Ankara, 1997.
• Mütercim Âsım, Tercümetü’l-Kâmûs., C. 1, Dârüssaade, 1304, s. 126-127; C. 3, Dârüssaade, 1305, s. 1044.
• NUTKU, Özdemir, “Bayram, Osmanlı Dönemi” TDVİA, C. 5, İstanbul, 1992, s. 263–265.
• OKÇU, Naci, Şeyh Galib (Hayatı, Edebî Kişiliği, Eserleri, Şiirlerinin Umumî Tahlili ve Divânının Metni), Kültür Bakanlığı, Ankara, 1993.
• OKUMUŞ, Sait, Nebzî Divânı (inceleme-Metin), Konya. 2007, (BDT)
• OKUYUCU, Cihan, Cinânî Hayatı, Eserleri, Dîvânının Tenkildi Metni, TDK, Ankara, 1994.
• ÖZAYDIN, Abdülkerim, “Hac”, TDVİA, C. 14, İstanbul, 1996, s. 399.
• ÖZBİLGEN, Erol, “Osmanlılar’da Gündelik Hayat”, Osmanlı Ansiklopedisi Tarih, Medeniyet, Kültür, İz Yayıncılık, C. II, İstanbul, 1999, s. 169–203,
• ÖZKAT, Mustafa, Kara Fazlî’nin Hayatı, Eserleri, Edebî Kişiliği ve Dîvanı (İnceleme- Tenkitli Metin), İstanbul, 2005 (BYLT).
• Sâdâvî, Salih, Osman-zâde Tâ’ib Ahmed: hayatı, eserleri ve edebî kişiliği, İstanbul, 1987. (Basılmamış doktora tezi)
• SOLDAN, Uğur, Fatîn Dîvânı, İnceleme Metin, Gaziantep, 2005 (BYLT).
• ŞENGÜN, Necdet, Nazîr İbrahim ve Dîvânı (Metin-Muhtevâ-Tahlil), İzmir, 2006 (BDT).
• TUĞLUK, İbrahim Halil, “Klâsik Türk Şiirinde Manzum Tevbe-nâmeler”, EKEV Akademi Dergisi, Yıl: 13, S. 38, Kış 2009, s. 197-214.
• TULUM, Mertol; TANYERİ, M. Ali, Nev’î: Divan, İstanbul, 1977.
• TURAN, Osman, “Bayram”, İA, C. 2, Eskişehir, 1997.
• ULUCAN, Mehmet, Muvakkit-zâde Mehmet Pertev, Hayatı, Edebî Kişiliği, Eserleri, Divanı’nın Tenkitli Metni ve Tahlili, Elazığ, 2005 (BDT).
• ÜZGÖR, Tahir, Türkçe Dîvân Dîbâceleri, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1990.
• YAĞCI, Ömer Gökhan, Mehmed Şerif Efendi Divanı (İnceleme-Metin), Kırıkkale, 2006 (BYLT).
• YALAP, Hakan (2007), Subhi-zâde Abdî (Ataullah) Hayatı, Edebî Kişiliği ve Divanı (İnceleme-Metin-İndeks), Niğde, 2007 (BYLT).
• YAŞAR, Muammer (2005), Bâlî Hayatı, Edebî Kişiliği, Konya, 2005 (BYLT).
• YAZAR, İlyas, Kânî Dîvânı (İnceleme-Metin), İzmir, 2006.
• YILDIZ, Seyhan, XVIII. Yüzyıl Divan Şairi Şâkir Hayatı, Eseri, Edebî Kişiliği ve Divanı’nın Tenkidli Metni, Ankara, 2002 (Basılmamış yüksek lisans tezi)
• YOLDAŞ, Kazım, Sâbir Pârsâ Divanı, Kitabevi, İstanbul, 2005.
• ÇAKIR, Ömer; Türk Edebiyatında Mektup, Ankara, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora Tezi, Ankara, 2005 (BDT).