I. DÜNYA SAVAŞI ESNASINDA NARGİN ADASI’NDA TÜRK ESİRLER

Yıl 2010, Cilt: 17 Sayı: 42, 283 - 305, 11.03.2010

Betül Aslan

Öz

Bu makalede; I. Dünya Savaşı esnasında
Kafkas Cephesi’nde Ruslara esir düşerek,
Azerbaycan’ın Nargin Adası’ndaki esir kampına sevk
edilen Türk esirlerinin durumu ele alınarak, onlara
Azerbaycan Türklerinin yapmış oldukları yardımlar
ortaya konulmuştur. Gerek esir kamplarına
nakledilişleri sırasında ve gerekse Nargin’deki esir
kampının son derece olumsuz koşullarında insanlık
dışı uygulamaya maruz kalan Türk esirleri,
Azerbaycan Türklerinin yardımları sayesinde bir
nebze rahat nefes alabilmişlerdir. Türk esirlerinin
acınacak durumlarının Azerbaycan Halkına
duyurulması konusunda Azerbaycan Türk basınının
önemli seslerinden Açık Söz, Basiret, İkdam, Son
Haber, Sada-yı Kafkas gibi gazeteler önemli rol
oynarken, esirlere yardım faaliyetlerinin organize
edilmesi ve yardımların yerine ulaştırılması
konusunda Bakû Müslüman Cemiyet-i Hayriyesi ve
Muhtaçlara Kömek Cemiyeti ön plana çıkmaktadır.

Anahtar Kelimeler

1. Dünya Savaşı, Nargin adası, Türk esirler

Kaynakça

• Arşivler
• Genelkurmay Başkanlığı Askeri tarih ve Stratejik Etüd Dairesi Başkanlığı Arşivi(ATASE)
• Azerbaycan Cumhuriyeti Merkezi Devlet En Yeni Tarih Arşivi(Azerb. Cum. EYTA). Gazeteler Açık Söz (Bakû)
• Azerbaycan (Bakû) Basiret (Bakû) Hayat(Bakû) İkdam (Bakû).
• Sada-yı Kafkaz (Bakû)
• Son Haber (Bakû) Şark(Bakû) Telif Eserler
• A. Merdan Topçubaşov, Azerbaycan’ın Teşekkülü, Bakü, 1334 (1918).
• ARAN, Mehmet Sadık, “Kardaş Kömeği”, Ergenekon Yolu, Sayı:1, (1 Temmuz 1951), s.6.
• ATAMAN, Halil, Esaret Yılları, İstanbul, 1990.
• ASLAN, Betül, I. Dünya Savaşı Esnasında “Azerbaycan Türklerinin Anadolu Türklerine Kardaş Kömeği (yardımı)” ve Bakü Müslüman Cemiyet-i Hayriyesi, Ankara, 2000.
• ASLAN, Yavuz, Türkiye Komünist Fırkası’nın Kuruluşu ve Mustafa Suphi, Ankara, 1997.
• ________________,, “Predstaviteli Bakinskoy Blagotvoritelnoy Organizatsii v Erzurume, Azerbaycan Tarihi Problemleri Üzre Meruzeler Mecmuası, (27-28 Mart 1992), Bakû, 1992, s.149-150.
• AŞIRLI, Akif, “Nargin Adasında Türk Esirleri”, Şark, Bakû, 5 Ağustos 2008.
• BAYUR, Yusuf Hikmet, Türk İnkılâp Tarihi, C.III,Kısım:1, Ankara, 1983.
• (1918) Senesinde Mün’akid Hilâl-i Ahmer Meclis-i Umumisi Heyet-i Muhteremesine Takdim Edilen Merkez-i Umumi Mazbatası, İstanbul, 1334.
• BUTBAY, Mustafa, Kafkasya Hatıraları, Günümüz Türkçesine çeviren ve yayına haz. Ahmet Cevdet Canbulat, Ankara, 1990.
• EMİRCAN, A. Ali- M.Emin Gerger, Büyük Ermenistan Hayali ve Kars’tan Karabağ’a Ermeni Vahşeti, İstanbul, 1992.
• ERDOĞAN, Fahrettin, Türk Ellerinde Hatıralarım, İstanbul, 1954.
• GÖRGÜLÜ, İsmet, On Yıllık Harbin Kadrosu, 1912-1922, Ankara, 1993.
• GÖKÇAY, Hayri, Bir Türk’ün Hatırat ve İntikamı, İstanbul, 1958.
• GÖZE, Ahmet, Rusya'da Üç Esaret Yılı, 2.Baskı, İstanbul, 1991.
• KASIMLI, Musa, “Azerbaycan’a Getirilmiş Osmanlı Harp Esirlerinin Taleyi (Durumu)”, Ayna, 2 Ağustos 2008.
• KEYKURUN, Nakı, Azerbaycan İstiklâl Mücadelesinin Hatıraları, İstanbul, 1964.
• KURAT, Akdes Nimet, Türkiye ve Rusya, Ankara, 1990.
• KUTLU, Cemil, I. Dünya Savaşı’nda Rusya’daki Türk Savaş Esirleri ve Bunların Yurda Döndürülme Faaliyetleri, (Basılmamış Doktora Tezi), Erzurum, 1997.
• “Mezarlıklar ve Cehennem Adası”, http://wap.azerxeber.com/xeber/mezarlıqlar-ve- cehennem-adasi--1102959.html?10.
• Oruç Orucof, “Nargin’de Türk Esirlerinin Hali”, Açık Söz, 30 Noyabır/Kasım 1917, No: 617.
• Osmanlı Belgelerinde Ermeniler,(1915-1920), Ankara, 1994.
• Rusya Üsera Murahhası Yusuf Akçura Bey’in Raporu, Dersaadet, Matbaa-i Orhaniye, 1335/1919.
• Seyitli Mir Aziz, “28 Mayıs İstiklal Yolunda Azeri Talebeleri”, Azerbaycan Yurt Bilgisi, C.II, s.119-120.
• SÜLEYMANOV, Manaf, Eşittiklerim, Okuduklarım, Gördüklerim, Bakû, 1987.
• SWİETOCHOWSKİ, Tadeusz, Müslüman Cemaatten Ulusal Kimliğe Rus Azerbaycan’ı 1905-1920, (Türkçesi Nuray Mert), İstanbul, 1988.
• ŞAMSUDDİNOV, M., “Velikiy Oktiyabır i Turtsiya”, Velikiy Oktiyabır i Turtsiya (Zbornik Statey), Tiflis, 1982, s.10;
• TUGAÇ, Hüsamettin, Bir Neslin Dramı, İstanbul, 1975.