DİVAN EDEBİYATI AYNASINDA MEMURLAR

Yıl 2010, Cilt: 17 Sayı: 43, 211 - 230, 26.05.2010

Murat Öztürk

Öz

Bu makalede divan şairlerinin Osmanlı
devletindeki memuriyet zihniyetine ve hayatına dair
bakış açıları edebi eserler ışığında değerlendirilmeye
çalışılmıştır. Şairler, memurları görevlerine ve
makamlarına göre çoğunlukla hicvetmiş, nadiren de
övmüşlerdir. Özellikle yüksek kademedeki
memurlara ve bu memurların biçimlendirdikleri
devlet sistemine yönelik tenkitler bütün divan
edebiyatı tarihinde mevcuttur. Memur şairlerin
kendi memuriyet hayatlarına ve meslektaşlarına
dair yorumları, yakınmaları ve arzuları da
memuriyet hayatının yüzyıllardır süren özelliğini
yansıtır. Bu eleştiriler bazı divanlarda ve
mesnevilerde tespit edilen şiirlerden hareketle 16.
asırdan 20. asra kadar kronolojik bir sıra takip
edilerek değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Divan, mesnevi, memuriyet, tenkit, Osmanlı şiiri

Kaynakça

• AKKUŞ Metin, Nef’i ve Siham-ı Kaza, Akçağ yay., s. 77-78, Ankara, 1998
• AKSOYAK İsmail Hakkı, Gelibolulu Mustafa Ali’nin Divanları, Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi. Ankara 1999.
• AYTAÇ Ömer, Memurluk Zihniyeti ve Memuriyen Toplum: Prens Sabahattin’in Görüşleri Işığında Bir Çözümleme, Dokuz Eylül Ünv., Sosyal Bilimler Üniversitesi Dergisi, cilt 8, sayı: 1, İzmir, 2006,
• BATİSLAM H. Dilek, Hasbihal-i Safi, Kitabevi yay., İstanbul, 2003
• BEYZADEOĞLU Süreyya, Lutfiyye, MEB yay., Ankara, 2004
• BİLKAN Ali Fuat, Hayri-Nâme’ye Göre XVII. Yüzyılda Osmanlı Düşünce Hayatı, Akçağ yay., Ankara, 2002
• CANIM Rıdvan, Latifi, Tezkiretü’ş-Şu’ara ve Tabsıratü’n-Nüzema (İnceleme-Metin). AKM, yay., Ankara 2000
• CEYLAN, Ömür, Hanedanda Bir Asi, Damad Mahmûd Celâleddin Paşa, Âsâf Divânı, Akçağ yay., Ankara 2003.
• ÇAVUŞOĞLU Mehmet-TANYERİ Ali, Hayreti Divanı, İstanbul Ünv. yay., İstanbul, 1981.
• GÖKALP Haluk, Eski Türk Edebiyatında Manzum Sergüzeştnameler, Kitabevi yay., İstanbul, 2009
• İNALCIK Halil, Şair ve Patron, Patrimonyal Devlet ve Sanat Üzerinde Sosyolojik Bir İnceleme, Doğu-Batı, 2005.
• İPŞİRLİ Mehmet, Osmanlı Devleti ve Medeniyeti Tarihi, ‚Klasik Dönem Osmanlı Devlet Teşkilatı‛, editör, Ekmeleddin İhsanoğlu, c. I, IRCICA yay., İstanbul, 1994.
• İSEN Mustafa, Künhü’l-Ahbar’ın Tezkire Kısmı, AKM, yay., Ankara, 1994
• İSEN Mustafa, Usulî Divanı, Akçağ yay., Ankara, 1990
• KAPLAN Mahmut, Hayriye-i Nâbî, (İnceleme-Metin), AKM yay., Ankara 1995
• KARAHAN Abdulkadir, Fuzuli’nin Mektupları, İbrahim Horos Basımevi, İstanbul, 1948, s.14
• KORTANTAMER, Tunca, Eski Türk Edebiyatı Makaleler, s. 93-94, Akçağ yay., Ankara, 1993.
• KURNAZ Cemal, Divan Şiiri Yazıları, Akçağ yay. Ankara, 1997
• MİZANCI MEHMED MURAD, Turfanda mı Yoksa Turfa mı?, Akçağ yay., Ankara, 2005.
• MUMCU Ahmet, Osmanlı Devletinde Rüşvet, Ankara Üniversitesi, Hukuk Fak. yay., Ankara, 1969
• ÖĞÜN Tuncay, Osmanlı Devleti’nde Müsadere Uygulamaları, Osmanlı Ansiklopedisi, Yeni Türkiye yay., Ankara 1999, c.6., , s. 377
• ÖZKAYA Yücel, XVIII, Yüzyılda Osmanlı Kurumları ve Osmanlı Toplum Yaşantısı, KTB., yay., Ankara, 1985, s.223.
• PAKALIN Mehmet Zeki, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü-I, s.656
• PALA İskender, Müstesna Güzeller, ‚Taşra Kadıları‛, Ötüken yay., s. 53-60.
• SARI Mehmet, Divan Şiirinde Rüşvet, Türk Yurdu, Ağustos, 2001, c., 21, sayı 168,
• TURAN, Lokman, Yenişehirli Avni Bey Divanı’nın Tahlili (Tenkitli Metin), Encümen-i Şuara ve Batı Tesirinde Gelişen Türk Edebiyatına GeçişAtatürk Ünv. SBE, 1998, Erzurum, s. 634.
• UĞUR, Ahmet, Osmanlı Siyaset-Nameleri, Erciyes Ünv. yay., Kayseri, 1992 ÜLGENER Sabri F., Zihniyet Aydınlar ve İzm’ler, ‚İki Devir ve İki Terkib-i Bend‛, Mayaş yay., Ankara, 1983, s.32.
• YENİTERZİ Emine, Divan Şiirinde Osmanlı Devletindeki Sosyal, İktisadi ve Ahlaki Çözülmenin Akisleri, Selçuk Üniversitesi, Uluslar arası Kuruluşunun 700. Yıldönümünde Bütün Yönleriyle Osmanlı Devleti Kongresi, 1999, Bildiriler, Konya, 2000. (http://turkoloji.tr, erişim. 12.03.2010)
• YILMAZ Kâşif, Fâkiri’nin Kanuni’ye sunduğu Risale-i Tarifat Adlı eserinin Kültür ve Medeniyet Tarihimiz Açısından Önemi, Yedi İklim dergisi, sayı: 42, Eylül 1993, s.44-46.