XV-XIX. ASIR BEYAZLARINDA TAŞKENT VE PARİS KÜTÜPHANELERİNDE TESPİT EDİLEN ALİŞİR NEVAİ’NİN ŞİİRLERİNE DAİR BİR ARAŞTIRMA

Yıl 2011, Sayı: 45, 295 - 320, 24.09.2011

Aftandil Erkinov (aktaran) Recai Kızıltunç

Öz

Beyazlar, klasik edebiyat tarihinde önemli
bir yer tutmaktadır. Beyazlarda, klasik şairlerin
seçme şiirlerine ve onlara yapılan nazirelere yer
verilmektedir. Hindistan, İran ve Orta Asya
beyazcılık geleneğinde asıl yeri Farsça şiirler
tutmaktadır. Beyazlar Orta Asya’da XVIII. yüzyıla
kadar çoğunlukla Farsça şiirlerden teşkil
edilmekteydi. Alişir Nevayi’nin XV. asır beyazına
alınan ilk şiiri de Farsçadır. XVIII. asrın ikinci
yarısından itibaren Nevayi’nin Çağatayca şiirleri de
beyazlarda yer almaya başlar. XIX. asır Orta Asya
beyazlarında yer alan Nevayi’nin şiirleri genellikle
Çağataycadır. Bu dönem beyazlarında Çağatayca
şiirlere genel olarak daha çok yer verilir. Bunun en
önemli sebeplerinden birisi, Orta Asya Hanlıkları
döneminde, Timurilerin ve özellikle Hüseyin
Baykara devrinin örnek alınmasıydı.
Osmanlı şiir mecmualarında Türkçe ve
Çağatayca şiirlere XVI. yüzyıldan itibaren rastlamak
mümkündür. Hatta Nevayi’nin Çağatayca şiirleri ilk
önce Osmanlı şiir mecmualarında yer alır. Bu
durum, saray dilinin Osmanlıca oluşunun en önemli
sonuçlarından biridir.

Anahtar Kelimeler

Beyaz, iki dillilik (bilingualizm), Alişir Nevai, Farsça, Çağatayca

Kaynakça

• ABDULLAYEVA B. Taşbasma beyazların ilmi tavsifi//Edebi miras, 1989, 4 (50), 37-44. Sayfalar. Alişir Nevayi eserlerinin elyazma ve Taşbasma nüshalarının bibliyografik olarak gösterilişi. Semerkant, 1990.
• Alişir Nevayi eserlerinin Taşbasma Yayınları Tavsifi (catalog). Haz. B. Kasımhanov, Taşkent 1988.
• Alişir Nevayi, mükemmel eserler Toplamı, 3-19 Cilt, Taşkent 1988-2002. Bertelis İ. E. İzbrannie trudi. Istoriya Literatüri I kulçturi Irana, Moskova 1988, 300. BIRNBAUM E. “Lūçfī ”. EI2 , V, pp.841-843.
• Blochet E. Catalogue des manuscripts persans de la bibliotheque Nationale. Tom III. Paris, 1928; Tom IV, 1934.
• BOMBACI A. Histoire de la Litterature Turque. Traduit par I.Melikoff. Paris, 1968.
• DĀNESHPAZHŪH M.T. “Bayāz”. Encyclopаеdia Iranica. Tom III (3), P. 886.
• DODHUDOIVE L., İyaviddinova E. Nizvestni spisok poemi DCami “Tuhfet el-ahrar” s miniyatyoremi//Cami ve Rabıtahayi edebi. Kitab-I Evvel, Duşanbe, 1989, 146-156.sayfalar.
• ERKİNOV A. “Imitation of Timurids and Pseudo-Legitimation: On the origins of a manuscript anthology of poems dedicated to the Kokand ruler Muhammad Ali Khan (1822–1842)” (http://www.nomadsed.de/en_calendar.html).
• “Les copies des anthologies poétiques persan- chaghatây de la Bibliothèque nationale de France: contribution à l'étude des bayâz de l'Asie Centrale (XVe-XIXe s.)”. Studia Iranica. 33/2 (2004), pp.221-242.
• “Les timourides, modeles de legitimite et les recueils poetiques de Kokand” Ecrit et culture en Asie centrale et dans le monde turko-iranien, XIVe-XIXe siтcles // Writing and Culture in Central Asia and in the Turko-Iranian World, 14th-19th Centuries. F.Richard,
• M.Szuppe (eds.), (Cahiers de Studia Iranica). Paris, 2008, pp...(in print). “Un temoin important du mecenat de Muíammad-‘Ali khān, le manuscript Supplement persan 1446 de la BNF”. Studia Iranica. 37, 2008, pp.129-138.
• The perception of works by classical authors in 18th and 19th century Central Asia: The example of the Xamsa of ‘Ali Sir Nawa’i In: Muslim Culture in Russia and Central Asia from the 18th to the Early 20th Centuries. Vol. 2: Inter-Regional and Inter-Ethnic Relations.
• Ed. by A. v. Kuеgelgen, M. Kemper, A. Frank. [Islamkundliche untersuchungen. Band 216]. Berlin: Klaus Schwarz Verlag, 1998, 513-526.
• From Persian poetic classicism to Timurid mannerism: Chaghatay(Turkic)- Persian bilingualism in the intellectual circles of Central Asia (1475-1900). Vienne, 2008, 270 p. (in print).
• Manuscript Collections of the Former Uzbek Academy of Sciences Institute of Manuscripts (1978-1998). In: Manusripta Orientalia. vol. 8, no 1, 2002, pp.36-38.
• Manuscripts of the works by classical Persian authors (Hafiz, Jami, Bedil): Quantitative Analysis of 17th-19th c. Central Asian Copies. Iran : Question et connaissances. Actes du IV e Congres Europeen des etudes iraniennes organise par la Societas iranologica Europaea. Paris, 6-10 Septembre 1999. vol.II : Period medievale et moderne. Cahiers de Studia Iranica. 26.
• M.Szuppe (ed.). Paris, 2002. pp.213-228. ESAHZAD E. Lirika Abd er-Rahmana DCami: problemi’ tekste poetiki, Moskova, 1988, 130-131. sayfalar.
• FLEİSCHER C. Bureacrat and Intellectual in the Ottoman Empire: The Historian Mustafa Ali (1541–1600). Princeton, 1986, pp.273-292.
• Gabrielle van den Berg. Examples of Persian and Shughni poetry from Tajik Вadakhshan. In: Proceedings of the Third European Conference of Iranian Studies held in Cambridge, 11th to 15th September 1995. Part 2: Mediaeval and Modern Persian Studies. Ed. C.Melville. Wiesbaden, 1999, pp.105-112 . HAKIMOV M. Nevayi Eserleri Kol yazmalarının Tavsifi, Taşkent 1983. Nevayi Eserlerini Geçiren Hattatlar, Taşkent 1991. Halidov E. B. Arabskie Rokopisi I Arabskay Rukopisnay Traditsiya, Moskova 1985.
• HAMIDOVA M., Kolyazma Beyazlar-Edebi Menba, Taşkent 1981.
• HAYITMETOV E. Nevayi Lirikası. Taşkent 1961.
• HIRAVI N.M. Tarikhi nuskhapardāzi va taskhikhi intiqdoiyi nuskhahoyi khattiy. Tehran, 1380 (2001).
• IMBER C. “Ideals and Legitimation in Early Ottoman History”. Suleyman the Magnificent and His Age: The Ottoman Empire in the Early Modern World. M.Kunt, C.Woodhead (eds.). London, 1995, рр.138-153.
• İSAKOV Y. Nevayi ve Hüsrev Dihlevi//Nevayi ve Edebi Tesir Meseleleri, Taşkent 1968, 88-106.s Beyaz ve Beyazcılık Tarihi//”Özbek Edebiyatı Tarihi Meseleleri” Toplamı, taşkent 1976, 78-101.s
• Katalog FFande İnstitute Rukopisiy, C. I-II, Taşkent 1988-1989. Katalog Vastacnih Rukopisiy Akademi Nayk Tedcikskoy SSR., C. V, Duşanbe 1974.
• KERAMET D. Tuyurkskaya Leksikografiya v İndi//Obşestvenniye Nayki v Özbekistani. No: 3, 2003, 68-72.s
• KLEİNMİCHEL S. Halpa in Choresm (Hw arazm) und ātin āyi im Ferghanatal: Zur Geschichte des Lesens in Uzbekistan im 20. Jahrhundert. Teil 2. Berlin. 2000, (Anor 4).
• KRÄMER A. Geistliche Autorität und islamische Gesellschaft im Wandel. Studien über Frauenälteste (otin und xalfa) im unabhängigen Uzbekistan. Berlin, 2002. Lütfi, Sinsen Siverim, Gazeller, Rubailer, Kıtalar, Tuyuglar, “Gül ve Nevruz” Destanı, Neşre hazırlayanlar S. Erkinov, E. Fazılov, E. Ahmedhocayev, Taşkent 1987.
• MIRZAYEV E. Fani ve Hafız//Nevayi ve Edebi Tesir Meseleleri, Taşkent 1968, 53-62.s MÜNIROV K. Emir Hüsrev Dihlevi Eserlerinin ÖzSSR Fenler Akademiyası Şarkşinaslık Enstitüsü Toplamındaki Kolyazmaları, Taşkent 1975.
• MÜNIROV K., NASIROV E. Alişir Nevayi Kolyazma eserleri Kataloğu, Taşkent 1970.
• MUNZAVI A. Fihristi nuskhahoyi khattiyi farsiyi Pakistan. Jild 8, manzumaha (2). Islamabad, 1366 (1987). A. Fihristi nuskhahoyi khattiyi katabkhanayi Ganğbakhsh. Jild 1, Lahor, 1357 (1978). Nadire-Kamile, Divan, Taşkent 2001, 297.s.
• NAWSHAHI S.A. Fihristi nuskhahoyi khattiyi farsi. Munzayi Milliyi Pakistan, Karachi. Islamabad, 1404 (1983).
• Özbek Edebiyatı Tarihi, II Cilt, XV asrın ikinci Yarısı, Taşkent 1978. Philologiae Turcicae Funamenta. II.Wiesbaden, 1964, 392;Özbek Edebiyatı Tarihi, IV Cilt, Taşkent, 1978, 51-54. sayfalar.
• Philologiae Turcicae Fundamenta. II.Wiesbaden, 1964. RIZAYEV E. R. İndiyski stili v poezzi ne Farsi Konse XVI-XVII yy, Taşkent 1971.
• Rukopisi proizvediniy Abdurrahmane DCami v Sobrenii İnstutute Vostokovidenniya Akademii Nayk Özbekiskay SSR. Sost. A. Urunvayev, L. M. Epifenove, Taşkent 1965.
• Sobranie Vostocnih Rukopisiy, C.. II, Taşkent 1954. SÜLEYMANOV H, Tekstologiçeskai İssledovanie Liriki Alişire Nevayi. V. Treh Tomah. Dissertasiya Doktora Filologiçeskih Nayk. Taşkent-Moskova 1955-1961.
• The Cambrige History of Iran. Vol. 6, The Timurid and Safavid periods. Ed. P.Jackson, L.Lochhart, Cambrige, 1986.