‚BAHÇE. ADLI KARAGÖZ OYUNUNDA SON DÖNEM OSMANLI SOSYAL HAYATINDAN YANSIMALAR

Yıl 2011, Sayı: 46, 145 - 156, 07.02.2012

Nihalgül Daştan

Öz

Gölge oyununun Türklere nereden geldiği
sorusu hala tartışılmakla beraber, bu oyunların
XVII. yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu’nun
başkenti olan İstanbul’da asıl kimliğini kazanmış
olduğu herkesçe kabul edilen bir
gerçektir. Türk seyirlik sanatları arasında
mühim bir yere sahip olan karagöz oyunları,
İstanbul’da gerek saray ve çevresinde gerekse
halk arasında çeşitli mekânlarda ve çeşitli
sebeplerle sıkça oynatılmıştır. Bununla beraber
İstanbul’da farklı ortamlarda oynatılan
karagöz oyunlarının içinde İstanbul’a ait pek
çok manzaranın görünmesi de kaçınılmazdır.
Oyunlarda, XVII. yüzyıl ile XX. yüzyıl başlarındaki
İstanbul’un çeşitli görünüşlerini takip
etmek mümkündür.
Karagöz oyunları hakkında yapılmış olan
birçok çalışmada, bu oyunların gerçek hayattan
kesitler sunduğundan, adeta bir yaşanmışlık
aksettirdiğinden, kendi hayatlarımızdan
birer parça bulduğumuz için bu kadar sevdi-
ğimizden bahsedilmiştir. Karagöz oyunları
bize Osmanlı Devleti’nin küçük bir parçası
olan ‘mahalle’ penceresinden koca İstanbul’u
gösterir. Bu çalışmada da, daha önce yapılmış
olan araştırmaların ışığında, Karagöz’ün
‚Bahçe‛ isimli oyununda yer alan Osmanlı
toplumunun sosyal çevre, inanç, giyim, meslek
ve eğlence hayatı unsurları incelenecektir.

Anahtar Kelimeler

Geleneksel Türk Tiyatrosu, Karagöz, XVII. ve XIX. Yüzyıllar, Osmanlı İmparatorluğu, İstanbul, Sosyal Hayat.

Kaynakça

• Abdülaziz Bey. Osmanlı Adet, Merasim ve Tabirleri –İnsanlar, İnanışlar, Eğlence, Dil-(Yayına Hazırlayanlar: Prof. Dr. Kazım ARISAN-Duygu ARISAN GÜNAY), İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları,1995.
• AKARPINAR, Bahar. ‚Türk Gölge Oyunu Karagöz’de Zımmi Tipler‛. Milli Folklor Dergisi, 62 (2004): 19-34.
• AND, Metin. Dünyada ve Bizde Gölge Oyunu. Ankara: İş Bankası Kültür Yayınları, 1977.
• -------------, Geleneksel Türk Tiyatrosu. İstanbul: İnkılap Kitapevi, 1985.
• -------------, Geleneksel Türk Tiyatrosu/Kukla-Karagöz-Ortaoyunu. Ankara: Bilgi Yayınevi, 1969.
• ARTUN, Erman. Anonim Türk Halk Edebiyatı Nesri. İstanbul: Kitabevi Yayınları,2006
• BAŞARAN, Selman. ‚Karagöz Oyununda Çengi Kıyafeti ‛. Acta Turcica Çevrimiçi Tematik Türko- loji Dergisi, Temmuz 2009: 107-130
• Cevdet Kudret. Karagöz I. Ankara: Bilgi Yayınevi,1968.
• -------------, Karagöz I. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları,2004.
• DAŞCIOĞLU, Kemal. ‚Osmanlı Döneminde Rüşvet ve Sahtekarlık Suçları ve Bunlara Verilen Cezalar Üzerine Bazı Belgeler‛ . Sayıştay Dergisi, Ekim-Aralık 2005/59 :119-124.
• DEMİRAĞ, Yelda. ‚Osmanlı İmparatorluğu’nda Yaşayan Azınlıkların Sosyal ve Ekonomik Durum- ları‛ . Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, 2002/ 3 :15-33.
• DÜZGÜN, Dilaver. ‚Osmanlı Döneminde Geleneksel Türk Tiyatrosunun Genel Görünümü‛. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 2000/14: 63-69.
• -------------, ‚Türk Gölge Oyunu Karagözde İstanbul Hayatı‛. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araş- tırmaları Enstitüsü Dergisi, 2010/43: 25-33
• GÜRTUNA, Sevgi. ‚Osmanlı Kadınının Giyim Kuşamı‛. Osmanlı Ansiklopedisi. Ankara: Yeni Tür- kiye Yayınları, 1999.
• Hayali Memduh. Karagöz’ün Başına Gelenler yahut Bahçe Safası. İstanbul: Necm-i İstikbal Matba- ası, 1925-1341.
• IŞIN, Ekrem. ‚19. yy’da Modernleşme ve Gündelik Hayat‛. Tanzimattan Cumhuriyete Türkiye Ansiklopedisi 2, İstanbul: İletişim Yayınları, 1985, s.538-563.
• KOÇAK, Aynur. ‚Karagöz Oyunlarındaki Tuzsuz Deli Bekir Tipi Üzerine Bazı Değerlendirmeler‛. Milli Folklor Dergisi,Kış 2002/56: 121-129.
• RİTTER, Hellmut. Karagös, Türkische Schattenspiele. Wiesbaden, 1953.
• SAKAOĞLU, Saim. Türk Gölge Oyunu Karagöz. Ankara: Akçağ Yayınları: 2003
• SEVİN, Nurettin. Türk Gölge Oyunu. İstanbul: Devlet Kitapları,1968.
• Türkçe Sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2005.
• http://www.haberpan.com/sinema-dergileri-tarik-zafer-tunayada-osmanli-ve-cumhuriyet-donemi- sinema-gazeteleri-ile-haberi(28.06.2011)