AHMEDÎ’NİN “CEMŞÎD u HURŞÎD” MESNEVÎSİNİN SOSYAL ZEMİNİ / Social Ground in Ahmedi’s “Cemşid u Hurşid”

Yıl 2012, Sayı: 47, 147 - 175, 05.07.2012

Damla Mimir

Öz

-

Anahtar Kelimeler

-

AHMEDÎ’NİN “CEMŞÎD u HURŞÎD” MESNEVÎSİNİN SOSYAL ZEMİNİ

Öz

XIV. yüzyıl Anadolu’da önemli değişimlerin
ve başlangıçların yaşandığı dönemdir. Selçuklu
devletinin çöküş devresine girmesi ve Moğol
istilası nedenleriyle Anadolu’da siyasi boşluk
oluşmuştur. Moğol baskısının azalmasını fırsat
bilen Türkmen beyleri büyüklü küçüklü birçok
devlet kurmuşlardır. Tarih sahnesindeki bu
gelişmelerin yanı sıra XIV. yüzyıl, Türkçenin
Anadolu’daki gelişimi için de önemli bir dönem olmuştur. Farsça üzerinden gelişen Sel-
çuklu edebiyatına karşın, Anadolu beyleri
Türkçeye aşinaydılar. Anadolu beylerinin Türkçeden
başka bir dil bilmemeleri, Türkçe telif ve tercüme
eserlerin verilmesine olanak sağlamıştır. Türkçe
olarak kaleme alınan telif ve tercüme eserler, Anadolu’da
Türkçenin gelişmesi ve edebi bir dil olması
açısından büyük katkıda bulunmuşlardır.
XIV. yüzyılda verilen edebi eserlerin en önemlileri,
konularını daha ziyade Arap ve Fars edebiyatlarından
alan mesnevîlerdir. Mesnevîler, bir hikâye
kurgusunun içinde, eserin yazıldığı döneme ait
sosyal ve kültürel hayatı, siyasi düzeni, tarihi dokuyu,
inanç sistemleri ve gündelik hayatı da
içeren edebi metinlerdir. Türk edebiyatında,
Ahmedî tarafından yazılan ilk Cemşîd u
Hurşîd mesnevîsi de, ait olduğu XIV. yüzyılın
siyasi yapılanmasına, sosyal hayatına, inançlarına
ve kültürel motiflerine dair bilgilere
kaynaklık etmektedir. Bu çalışmamızda beylikler
dönemine ve Osmanlı devletinin kuruluş
yıllarına tanıklık etmiş Ahmedî’nin Cemşîd u
Hurşîd mesnevîsinde yer alan siyasi, sosyal ve
kültürel zemini görmeyi amaçladık.

Anahtar Kelimeler

Ahmedî, Cemşîd u Hurşîd, Sosyal Hayat, Mesnevî

Kaynakça

• ABALI, Nefise. Türk Halk Hikâyelerinde ‚İlk Görüşte Aşk‛ Motifi, Ensest Yasağı ve Egzogami, Milli Folklor Dergisi 2009, S. 83.
• AKALIN, Mehmet. Ahmedî Cemşîd u Hurşîd, Ankara: Sevinç Matbaası, 2005.
• AYAN, Hüseyin. Hurşîd-nâme (Hurşîd ü Ferahşâd), Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yayınları, 1979.
• BATİSLAM, Dilek. ‚Mesnevilerde Mektup Tarzı Anlatım‛, İlmî Araştırmalar, Dil, Edebiyat, Tarih İncelemeleri, İstanbul 2002, S.13.
• DEMİRCİOĞLU, Tülay. ‚Âli Şîr Nevâyî’nin Divanlarında Mektuplaşma: Âşıktan Sevgiliye, Sevgili- den Âşığa‛, Turkish Studies, Volume 5/3 Summer, 2010.
• DİLÇİN, Cem. ‚Türk Kültür Kaynağı Olarak Divan Şiiri‛, Türk Dili, 1999, S. 571.
• DOĞAN, Muhammed Nur. ‚Klasik Türk Edebiyatında Osmanlı Hayatının İzleri‛, Eski Şiirin Bah- çesinde, İstanbul 2002.
• KARAMAN, Mehmet. Divan Edebiyatı Üzerine Tartışmalar, İstanbul: Umut Matbaacılık, 1996.
• KARTAL, Ahmet. ‚Türk Edebiyatında Mesnevî‛, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, Eski Türk Edebiyatı II, C. 5, 2007, S. 10.
• KAYHAN, Hüseyin. ‚Selçuklular Devrinde Türk Saraylarında Fars Şâirleri‛, Turkish Studies, Vo- lume 6/1 Winter 2011
• KAZAN, Şevkiye. ‚Klasik Tük Şiirinde Nazar: Göz Değmesi‛, Milli Folklor 2005, S. 68.
• KURNAZ, Cemal ve Halil Çeltik. Dîvân Şiiri Şekil Bilgisi, Ankara: H Yayınları, 201o.
• KÜÇÜK, Sabahattin. ‚Bâkî’nin Şiirlerinde Sosyal Hayatın İzleri‛, Türk Dünyası Araştırmaları, 1999, S. 123.
• ONAY, Ahmet Talat. Açıklamalı Divan Şiiri Sözlüğü, İstanbul: H Yayınları, 2009.
• ÖZKAN, Ömer. Divan Şiirinin Penceresinden Osmanlı Toplum Hayatı, İstanbul: Kitapevi, 2007.
• ÖZTEKİN, Özge. XVIII. Yüzyıl Divan Şiirinde Toplumsal Hayatın İzleri: Divanlardan Yansıyan Görüntüler, Ankara: Ürün Yayınları, 2006.
• ÖZTOPRAK, Nihat. ‚Divan Şiirinde Osmanlı Geleneğinin İzleri‛, Türk Kültürü ve İncelemeleri Dergisi, 2000, s. III.
• PALA, İskender. Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü, 14. Basım, İstanbul: Kapı Yayınları, 2005.
• SERDAROĞLU, Vildan. Sosyal Hayat Işığında Zâtî Divanı. İstanbul: İSAM Yayınları, 2006.
• ŞENTÜRK, Ahmet Atillâ ve Ahmet Kartal. Eski Türk Edebiyatı Tarihi, 3. Basım, İstanbul: Dergâh Yayınları, 2009.
• ŞENTÜRK, Ahmet Atillâ. XIV. Asra Kadar Anadolu Sahası Mesnevîlerinde Edebî Tasvîrler, İstan- bul: Kitabevi, 2002.
• TÜRKDOĞAN, Melike. ‚Ahmedînin Cemşid u Hurşid ve Şeyhoğlu Mustafa’nın Hurşidnâme Adlı Eserlerinin Perspektifinden XIV. Yüzyılda Sosyal Hayat‛, Turkish Studies, Volume 6/2 Spring 2011
• _________, ‚Yusuf u Züleyha Mesnevilerinde Sosyal Hayatın Yansımaları‛ Erzurum: Atatürk Üni- versitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, Sayı:38 / Yıl:15, 2008, s.51.
• UĞURLU, Mustafa. Roman Tekniği Açısından Cemşîd u Hurşîd Mesnevisi (Ahmedî), Yüksek Lisans Tezi, İnönü Üniversitesi, Malatya 2009.
• UZUN, Gülsine. ‚Cengiz Aytmatov’un Eserlerinde Falcılık, Kehanet ve Rüya Motifi‛, Uluslar arası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Volume 1/3 Spring, 2008.
• ÜNVER, İsmail. ‚Ahmedî'nin Cemşîd ü Hurşîd Mesnevisi Üzerine‛, Türkoloji Dergisi, VII-1, 1977.
• YALÇINKAYA, Şerife. ‚Yol Metaforu ve Klasik Türk Edebiyatında Arayış Yolculukları‛, Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, EÜ. Edebiyat Fakültesi Yayını, S. 13, Ocak 2007.