GÖSTEREN VE GÖSTERİLEN BOYUTLARIYLA TÜRKÇEDE "GÜZELLİK‛ KAVRAMI ÜZERİNE

Yıl 2012, Sayı: 48, 17 - 40, 03.01.2013

Serkan Çakmak

Öz

Bir dilin gerek kendine ait gerekse
ödünçleme ile edindiği leksik birimleri, kavramsallaşma
sürecinde, o dilin ait olduğu
milletin kültürüyle işlenir. Bu nedenle bir
milletin herhangi bir kavrama ilişkin düşünüş
ve algılayışı, söz konusu kavramın dildeki
göstergesinin/göstergelerinin belirlenmesinde
önemli rol oynamaktadır. Bundan hareketle
örneğin, aynı dilin iki farklı lehçesinde bir
kavramı işaretleyen dil göstergeleri, ortak
kültürden beslendiği ve kolektif şuurla işlendiği
için, lehçenin birinde bu kavrama birinci
dereceden işaret eden göstergenin diğer
lehçede yine birinci veya ikinci dereceden aynı
kavramı işaretlediği görülecektir.
Bu bağlamda Türk kültüründen beslenen
Türkçenin lehçelerinde, bir kavramı
işaretleyen göstergelerin gösteren ve gösterilen
boyutlarındaki benzerlik, işaretlenen
kavramın Türk kültüründe ve şuurunda nasıl
değerlendirildiğine dair bilgiler sunacaktır.
Bu çalışmada Türkçede güzellik kavramına
işaret etmek üzere seçilen göstergeler,
Türk kültüründeki güzellik algısı açısından
değerlendirilmiş ve Türkçenin farklı lehçelerinde
‚güzellik‛ kavramına işaret eden göstergeler
karşılaştırılmıştır. Bunun için öncelikle
standart Türkiye Türkçesindeki ‚güzel‛ göstergesinin
anlam dünyası ortaya konulmuş
sonra Türkiye Türkçesinden hareketle diğer
lehçelerin güzellik kavramıyla ilgili göstergeleri,
milli kültür ve algılayış göz önünde bulundurularak
değerlendirmeye alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Türkçe, güzellik, kavram, gösterge, milli kültür

Kaynakça

• AGİŞEV, İ.M ve diğer. Başkortsa – Russa Hüzlek. Moskava: Neşreti ‚Digora‛ Russkiy Yazık, 1996.
• AKERSON, Fatma Erkman. Gösterge Bilime Giriş. İstanbul: Multilingual Yayınları, 2005.
• AKOBIROV, S. F ve diğer. Özbek Tilinin{g İzahlı Lugatı. Moskva: İzdatelıstvo ‚Russkiy Yazık‛,
• AKSAN, Doğan. Her Yönüyle Dil Ana Çizgileriyle Dilbilim. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2007.
• Anlambilim Konuları ve Türkçenin Anlambilimi. Ankara: Engin Yayınevi, 2009.
• ARAT, Reşit Rahmeti. Makaleler Cilt I. Ankara: Türk Kültürünü Araştırmaları Enstitüsü Yayınları, 1987.
• _________, Kutadgu Biligİstanbul: Kabalcı Yayınevi, 2008.
• ATA, Aysu. Nasırü’d-din Bin Burhanü’d-din Rabguzi Kısasü’l-Enbiya (Peygamber Kıssaları) II Dizin. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 1997.
• ATALAY, Besim. Divanü Lugat-it-Turk III. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2006.
• _________,Divanü Lugat-it-Turk IV.Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2006.
• AYVERDİ İhsan. Asırlar Boyu Tarihî Seyri İçinde Misalli Büyük Türkçe Sözlük 1. İstanbul: Kubbe- altı İktisadi İşletmesi, 2005.
• Bunun nedeni söz konusu kavram işaretleyicilerinin yabancı dillerden birebir çeviri yolu ile
• Türkçeye kazandırılmış olmasıdır. Örneğin: güzelavrat otu Latince atropa belladonanın (Çağba
• yır, 2007: 1817) Türkçeye birebir aktarımıdır.
• BANARLI, Nihat Sami Türkçenin Sırları. İstanbul: Kubbealtı Neşriyatı, 1987.
• BAYNİYAZOV, Ayabek ve Janar Bayniyazova. Türkiye Türkçesi Kazak Türkçesi Sözlüğü.(Ed. Kenan Koç) İstanbul: IQ Kültür Sanat Yayıncılık, 2009.
• BOLAY, Süleyman Hayri. ‚Ȃ dem‛. İslam Ansiklopedisi.(I, 358-363). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1988.
• BOROVKOV, Aleksandr Konstantinoviç. Orta Asya’da Bulunmuş Bir Kur’an Tefsirinin Söz Varlığı (XII.-XIII. Yüzyıllar). (Çev. Halil İbrahim Usta ve Ebülfez Amanoğlu) Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2002.
• BURAN, Ahmet ve Ercan Alkaya. Çağdaş Türk Lehçeleri. Ankara: Akçağ Yayınları, 2007.
• CAFEROĞLU, Ahmet. Eski Uygur Türkçesi Sözlüğü. İstanbul: Enderun Kitabevi, 1993.
• _________,Türk Dili Tarihi. İstanbul: Enderun Kitabevi, 2000.
• CLAUSON, Gerard. An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish. London: Oxford University Press, 1972.
• ÇAĞBAYIR Yaşar. Orhun Yazıtlarından Günümüze Türkiye Türkçesinin Söz VarlığıÖtüken Türkçe Sözlük. İstanbul: Ötüken Neşriyat, 2007.
• DAŞDEMİR, Muharrem. Dedem Korkut Kitabı’nın Söz Dizimi. (Basılmamış Doktora Tezi) Erzu- rum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2000,
• _________,‚Yapıca Bağımsız Cümlelerden Oluşmuş Yan Cümleler‛. [Bildiri] (ss. 135-144) Uluslar
• arası Türk Dili ve Edebiyatı Kongresi 27-28 Ağustos 2007. (Ed. Hayati Develi)İstanbul: Kültür
• Üniversitesi Yayınları, 2007,
• DOĞAN, Mehmet Doğan Büyük Türkçe Sözlük. Ankara: Vadi Yayınları, 2001.
• DÜŞYENKOVA, T. P. ve diğer. Udmurtsko – Russkiy Slovar Okıla 50 000 Slov. İjevsk: Ud- murtskiy İnstitut İstoriya Yazıka Literaturı, 2008.
• ECKMANN, Janos. Çağatayca El Kitabı. (Çev. Karaağaç) İstanbul: Kesit Yayınları, 2009.
• ECO, Umberto. Güzelliğin Tarihi. (Çev. Ali Cevat Akkoyunlu) İstanbul: Doğan Kitapçılık, 2006.
• EKER, Süer. Çağdaş Türk Dili. Ankara: Grafiker Yayınları, 2003.
• ERASLAN, Kemal. Mevlana Sekkȃ kî Divanı. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 1999.
• ERSOY, Feyzi. ‚Çuvaş Türkçesi‛. (ss. 1285 – 1340) Türk Lehçeleri Grameri (Ed. Ahmet B. Ercila- sun) Ankara: Akçağ Yayınları, 2007.
• ERSOY, Habibe Yazıcı ‚Başkurt Türkçesi‛. (ss. 749- 810) Türk Lehçeleri Grameri(Ed. Ahmet B. Ercilasun). Ankara: Akçağ Yayınları, 2007.
• GABAİN, Annemarie von. ‚Codex Cumanicus’un Dili‛. (ss. 73 - 118) Tarihi Türk Şiveleri. (Ed. Mehmet Akalın) Ankara: Atatürk Üniversitesi Yayınları,
• GABAİN, Annemarie von. Eski Türkçenin Grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2007.
• GÜLENSOY, Tuncer. Türkiye Türkçesindeki Türkçe Sözcüklerin Köken Bilgisi Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2007.
• GÜNŞEN, Ahmet. ‚Göster- ve Görset-/ İórset Fiillerinin Yapısı Üzerine‛ Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten,(2005): 125-139.
• HACIEMİNOĞLU, Necmettin. Yapı Bakımından Türk Dilinde Fiiller. [y.y.]: Cönk Yayınları, 1984.
• _________,Karahanlı Türkçesi Grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2008.
• KAFESOĞLU, İbrahim. Türk Milli Kültürü. İstanbul: Ötüken Neşriyat A.Ş. Yayınları, 2010.
• KARA, Funda. Zebȃ n-ı Türkî (Kélür-nȃ me) İnceleme – Metin – Dizin. Erzurum: Fenomen Yayıncılık, 2011.
• KARA, Mehmet. ‚Türkmen Türkçesi‛. (ss. 231 - 290) Türk Lehçeleri Grameri. (Ed. Ahmet Bican Ercilasun) Ankara: Akçağ Yayınları, 2007.
• KARAAĞAÇ, Günay. Lutfî Divanı Giriş – Metin – Dizin - Tıpkıbasım. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 1997.
• KAYA, Ceval. Uygurca Altun Yaruk Giriş, Metin ve Dizin. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. 1994.
• KIRAN, Zeynel ve Ayşe Kıran. Dilbilime Giriş. Ankara: Seçkin Yayıncılık San. ve Tic. A.Ş., 2010.
• KİRİŞÇİOĞLU, M. Fatih. ‚Saha Türkçesi‛. (ss. 1229 - 1284) Türk Lehçeleri Grameri. (Ed. Ahmet Bican Ercilasun). Ankara: Akçağ Yayınları, 2007.
• KOÇ, Kenan ve diğer. Kazak Türkçesi Türkiye Türkçesi Sözlüğü. Ankara: Akçağ Yayınları, 2003.
• KORKMAZ, Zeynep. Türk Dili Üzerine Araştırmalar Birinci Cilt. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayın- ları, 1995.
• KÖPRÜLÜ, Mehmet Fuat. Türk Edebiyatı Tarihi. Ankara: Akçağ Yayınları, 2003.
• LESSİNG, Ferdinand Diedrich. Moğolca-Türkçe Sözlük. (Çev. Günay Karaağaç) Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2003.
• MANSUROĞLU, Mecdut. ‚Mevlâna Celâleddin Rumî’de Türkçe Beyit ve İbareler‛ Türk Dili Araş- tırmaları Yıllığı Belleten,(1954): 207-220.
• NECİP, Emir Necipoviç. Yeni Uygur Türkçesi Sözlüğü. (Çev. İklil Kurban) Ankara: Türk Dil Ku- rumu Yayınları, 2008.
• NİŞANYAN, Sevan. Sözlerin Soyağacı Çağdaş Türkçenin Etimolojik Sözlüğü. Ankara, Adam Yayın- ları, 2004.
• ÖGEL, Bahaeddin. Türk Mitolojisi (Kaynakları ve Açıklamaları ile Destanlar) II. Cilt. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1995.
• ÖZBEK, Mehmet. Türkülerin Dili.İstanbul: Ötüken Neşriyat A.Ş. Yayınları, 2009.
• ÖZTOPÇU, Kurtuluş ve diğer. Dictionary of The Turkic Languages English: Azerbaijani, Kazakh, Kyrgyz, Tatar, Turkish, Turkmen, Uighur, Uzbek. London and New York: Routledge, 1999.
• ÖZTÜRK, Nurettin. Türk Edebiyatında İnsan. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınla- rı, 2001.
• ÖZÜNLÜ, Ünsal. Edebiyatta Dil Kullanımları. İstanbul: Multilingual Yayınları, 2001.
• PAÇACIOĞLU, Burhan. VIII-XVI. Yüzyıllar Arasında Türkçenin Sözcük Dağarcığı. Ankara: Bizim Büro Basımevi, 2006.
• PÜSKÜLLÜOĞLU, Ali. Arkadaş Türkçe Sözlük Ankara: Arkadaş Yayınevi, 1994.
• SARAÇBAŞI, M. Ertuğrul ve İbrahim Minnetoğlu. Örnekli ve Açıklamalı Türkçe Deyimler Sözlü- ğü. İstanbul: Bilge Sanat Yapım Yayınları. 2002.
• ŞEMSETTİN Sami. Kamus-ı Türkî. (Ed. Paşa Yavuzarslan) Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları,
• TEKİN, Talat ve diğer. Türkmence – Türkçe Sözlük. Ankara: Simurg Kitapçılık ve Yayıncılık Limitet Şirketi, 1995.
• Orhon Türkçesi Grameri. Ankara: Sanat Kitabevi, 2000.
• TUNALI, İsmail. Estetik. İstanbul: Cem Yayınevi, 1979.
• TÜZGEN, Mümin Abdulla. Türkçe - Uygurçe Lugat. Pekin: Milletler Neşriyatı, ty.
• ÜNAL, Tahsin. ‚Eski Türklerde Şehir ve Şehircilik‛. Türk Kültürü, 135 (1974): 27-34.
• YENİTERZİ, Emine. ‚Klasik Türk Şiirinde Ülke ve Şehirlerin Meşhur Özellikleri‛. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 15 (2010): 301-334.
• YUDAHİN, K.K. Kırgız Sözlüğü.(Çev. Abdullah Taymas). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 1994.
• YUSUF, Berdak ve Mehmet Mahur Tulum. Sözlük Özbekistan Türkçesi – Türkiye Türkçesi Tür- kiye Türkçesi – Özbekistan Türkçesi. İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yayınları, 1994.
• YÜCEL, Bilal. Babür Divanı. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, 1995.