MEVLÂNÂ CELÂLEDDİN-İ RÛMÎ’NİN NAFS KAVRAMINA GETİRDİĞİ METAFORİK YAKLAŞIMLAR

Yıl 2012, Sayı: 48, 71 - 102, 03.01.2013

Adem Çatak

Öz

Nefs kavramı, Mevlânâ’nın tasavvuf anlayışının
merkezî noktalarından birini oluşturur.
Esasen tasavvuf düşüncesinin oluşumundan
günümüze kadar nefs kavramı, tasavvufun
önemli tartışma konularından biridir. Mevlânâ
da nefs kavramı çerçevesinde farklı yorumlarda
bulunmuştur. Nefsin mahiyeti ve nefs
terbiyesi onun nefs hakkındaki düşüncesinin
temel konu başlıklarıdır. Mevlânâ nefs kavramını
değişik bağlamlarda açıklamak üzere
metaforlardan yararlanmıştır. Bu makale
Mevlânâ’nın nefs hakkında ortaya koyduğu
metaforik anlatımları incelemeyi amaç edinmiştir.
Bu yönüyle çalışmamız, Mevlânâ’nın
eserlerinde kullandığı dilin edebî inceliklerinin
daha iyi anlaşılabilmesi ve böylece onun
düşüncelerinin daha iyi anlaşılmasına katkı
sağlamayı hedeflemektedir.

Anahtar Kelimeler

Mevlânâ, Nefs, Metafor

Kaynakça

• ALTINKAYNAK, Erdoğan. ‚Yer Altı Diyarının Kartalı‛. Hacı Bektaş Velî Dergisi, Yıl: 2003, sayı: 26, ss. 21-23.
• ARMUTAK, Altan. ‚Doğu Ve Batı Mitolojilerinde Hayvan Motifi II. Sürüngenler, Balıklar, Kanatlı- lar ve Mitolojik Hayvanlar‛. İstanbul Üniversitesi Veteriner Fakültesi Dergisi, yıl: 2004, sayı: 30 (2), ss. 143-15.
• AYDIN, İbrahim Hakkı. ‚Bir Felsefî Metafor ‘Yolda Olmak‛. Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi, 2006, c. VI, sayı: 4, s. 10.
• BEYHAKÎ, Ahmed b. Huseyn, b. Ali b. Musa. Kitabu’z-Zühdi’l-Kebir. Müessesetü’l-Kütübü’s- Sekafiyye, Beyrut, 1996.
• CEBECİOĞLU, Ethem. ‚Seyyid Burhaneddin Muhakkık-ı Tirmizi’nin Bazı Tasavvufi Kavramlara Getirdiği Metaforik Yaklaşımlar‛. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1998, cilt: XXXVIII, s. 128.
• ÇAĞBAYIR, Yaşar. Orhun Yazıtlarından Günümüze Türkiye Türkçesinin Söz Varlığı Ötüken Türkçe Sözlük. Ötüken Neşr., İstanbul, 2007, c. III.
• ÇETİNKAYA, Ülkü. ‚Divan Şiirinden Örneklerle Mübalağa Sanatının Mizahla İlişkisi‛. Turkish Studies, International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Vol. 6/2 Spring 2011,p.39-74.
• ÇİÇEK, Hasan. ‚Kadîm Üç Felsefe Problemi Bağlamında Mevlânâ’nın Mesnevî’sinde Metaforik Anlatım‛. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2003, cilt: XLIV, sayı: 1, s. 296.
• ÇUBUKÇU, İbrahim Agah. ‚Birunî‛. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1985, cilt: XXVII, ss. 89-95.
• DEMİRCİ, Mehmet. ‚Ölümdeki Hayat (Tasavvuf Düşüncesinde Ölüm)‛. Tasavvuf, İlmî ve Akade- mik Araştırma Dergisi, Ankara 2000, sayı 4,ss.9-16.
• DURAK, Nejdet. Mesnevî'de Metaforik Anlatımlarda Kullanılan Hayvan Motifleri ve Felsefî Değer- lendirmesi. (Uluslararası Düşünce ve Sanatta Mevlânâ Sempozyumu Bildirileri, Çanakkale, 2006), ss. 155–165.
• ERDEM, Hüseyin Subhi. ‚Hakîkat ve Metafor‛. Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi, 2006, cilt: VI, sayı: 3, ss. 59-77.
• GEMUHLUOĞLU, Zeynep. ‚Metaforların Kognitif İçeriklerinin Felsefe ve Şiir Dili Açısından İnce- lemesi -Farabi, İbn Sina ve Rüşd Örnekleri-‛. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2008/1, sayı: 34, ss. 121-144.
• GÜNAY, Umay. ‚Türk Masallarında Geleneksel ve Efsanevî Yaratıklar‛. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fak. Dergisi, Yıl: 1983, Sayı:1, ss.21-46.
• KONUK, A. Avni. Mesnevî-i Şerîf Şerhi. Kitapevi, İstanbul, (c. I, 2009a); (c. II, 2005); (c. III, 2008a); (c. IV, 2007); (c. V, 2008b); (c. VI, 2006a); (c. VII, 2006b), (c. VIII, 2009b); (c. IX, 2009c); (c. X, 2008c); (c. XI, 2008d)
• KÖKSEL, Behiye. ‚Halk Türkülerinde Avla İlgili Semboller‛. Acta Turcıca Çevrimiçi Tematik Türkoloji Dergisi, Yıl 1, Sayı 1, Ocak 2009, ss. 464-478.
• MEVLÂNÂ, Celâleddin-i Rûmî. Fihi Ma Fih. (Çev. Ahmet Avni Konuk). İz Yayıncılık, İstanbul, 1994.
• MEVLÂNÂ, Celâleddin-i Rûmî. Mecâlis-i Seb’a. (haz.) Dilaver Gürer, Konya Büyükşehir Belediyesi Yay., Konya, 2008.
• MEVLÂNÂ, Celâleddin-i Rûmî. Mesnevî. (Çev. Veled İzbudak). Millî Eğitim Basımevi, Ankara, 1965.
• MEVLEVÎ, Tahir Olgun. Şerh-i Mesnevî. Şamil Yay., İstanbul 1976, c. 1-18.
• Müslim, Ebu’l-Huseyin Müslim İbnu’l-Haccac el-Kuşeyrî en-Nisâbûrî. el-Camiu’s-Sahih. İstanbul, 1332.
• NESTEROVA, Svitlana. Mevlânâ’nın ‚Mesnevî‛ İsimli Eserinde Metaforik Anlatımın Metafizik Boyutu. Ankara, 2011, Basılmamış Doktora Tezi.
• ÖGKE, Ahmet. ‚Mevlânâ’nın Mesnevî’sinde ‚Har (Eşek)‛ Metaforu‛. Tasavvuf: İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi, 2007, yıl:8, sayı, 18, ss.19-41.
• _______, Mevlânâ’nın Mesnevî’sinde ‚Öküz‛ Metaforu‛. Tasavvuf: İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi, yıl: 9 (2008), sayı, 22, ss. 9-22.
• _______, ‚İbnü’l-Arabî’nin Fusûsu’l-Hikem’inde Ayna Metaforu‛. Tasavvuf: İlmî ve Akademik Araş- tırma Dergisi, 2009, cilt: IX, sayı: 23, (‚İbnü’l-Arabî‛ Özel Sayısı – II), ss. 75-89.
• ÖZBAŞ, Mustafa. ‚Kurtarıcı Kargadan Burnu Pislikten Çıkmayan Kargaya: Türk Halk Anlatıların- da Karganın Dönüşümü‛. Millî Folklor, Yıl: 2010,(22), sayı: 88, ss. 57-65.
• ULAŞ, Sarp Erk. (haz.). Felsefe Sözlüğü. A. Baki Güçlü vd. Ankara: 2002.
• SOYSALDI, İhsan. ‚Mevlânâ’nın Mesnevisinde ‚Nefs‛ Kavramı.‛ Uluslararası Mevlânâ ve Mevlevîlik Sempozyumu Bildiriler I, Şanlıurfa, 26-28/10/2007.
• SUYÛTÎ, Celaluddin Abdurrahman b. Ebi Bekir. el-Cami’u’s-Sağîr fî Ehâdis-i’l-Beşir ve’n-Nezîr. Kahire, 1373.
• ŞİMŞEK, Selami. ‚Türk Edebiyatında İbnü’l-Arabî Methiyeleri Üzerine Bir İnceleme‛. Tasavvuf İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi (İbnü’l-Arabî Özel Sayısı-1), yıl: 9 [2008], sayı: 21, ss. 389-425.
• The Encyclopedia of Philosophy. Yay.: Paul Edwards. Newyork 1972,c. V.
• ÜNALAN, Abdullah. ‚Hadislerde Metaforik Kullanım‛. Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2009, cilt: XI, sayı: 1, ss. 107-140.
• YAYLAGÜL, Özen. ‚Divânu Lugâti’t-Türk’de Yer Alan Atasözlerindeki Metaforlar‛. Milli Folklor, 2010, yıl, 22, sayı 85, ss. 112-121.