ÂŞIK TARZI ŞİİR GELENEĞİNDE KALENDERÎ TÜRÜ

Yıl 2012, Sayı: 48, 117 - 131, 03.01.2013

Adem Balkaya

Öz

Halk şiirinde şekil ve tür tasnifine yönelik
ulaşılabilen ilk eser Ahmet Talat Onay’ın
‚Türk Halk Şiirlerinin Şekil ve Nev’i‛ adlı
eseridir. Bu çalışmayı Hikmet İlaydın’ın ‚Türk
Edebiyatında Nazım‛ ve Hikmet
Dizdaroğlu’nun ‚Halk Şiirinde Türler‛ adlı
çalışması takip etmiştir. Son yıllara doğru bu
çalışmalar artarak devam etmiştir. Her
çalışma, türlerin daha iyi anlaşılabilmesi için
monografik olarak ele alınması gerekliliğini
ortaya koymuştur. Elinizdeki çalışmanın
hareket noktası işte bu gerekliliktir.
Çalışmanın giriş bölümünde kalenderîlerin
birer şekil adı mı yoksa tür adı mı olduklarını
anlamaya yönelik öz olarak halk şiirinde şekil
ve tür konusuna değinilmiştir. Çalışma daha
sonra iki bölüm halinde tasarlanmış, ilk
bölümde kalender ve kalenderî kelimelerinin
ne anlam ihtiva ettiği üzerinde durulmuştur.
Kalenderi sözcüğü, sözcük anlamı dışında hem
bir tarikatın hem de müzikal bir formun adı
durumundadır. Bu kısımda bu anlamlar
ayrıntılı olarak tartışılmıştır. Çalışmanın ikinci
bölümünde bir âşık şiiri türü olarak
kalenderiler üzerinde durulmuştur. Önce şiir
tasnifleri arasında nerede ve nasıl gösterildiği
verilip bu şiirlerin neden kalenderi adı ile
anıldığı araştırılmıştır. Daha sonra kalenderi
denen şiirlerin şekil özellikleri üzerinde
durulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Kalenderi, Şekil ve Tür

Kaynakça

• AÇA, Mehmet, Halûk Gökalp, İsa Kocakaplan. Başlangıcından Günümüze Türk Edebiyatında Tür ve Şekil Bilgisi. İstanbul: Kriter Yayınları, 2009
• AZAMAT, Nihat. ‚Kalenderiyye‛. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. İstanbul, 2001, Cilt: XXIV.
• CEBECİOĞLU, Ethem. Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü. Ankara: Rehber Yayıncılık, 1997.
• ÇOBANOĞLU, Özkul. Âşık Tarzı Şiir Geleneği ve Destan Türü. Ankara: Akçağ Yayınları, 2000.
• DEVELLİOĞLU, Ferit. Osmanlıca – Türkçe Ansiklopedik Lûgat. Ankara: Aydın Kitabevi Yayınları, 2006.
• DİLÇİN, Cem. Örneklerle Türk Şiir Bilgisi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2009.
• DİZDAROĞLU, Hikmet. Halk Şiirinde Türler. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 1969.
• DÜZGÜN, Dilaver. Dertli Divanı Karşılaştırmalı Metin. Erzurum: Fenomen Yayınları, 2011.
• ELÇİN, Şükrü. Gevherî Divânı. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları, 1998.
• EMNALAR, Atınç. Tüm Yönleri İle Türk Halk Müziği ve Nazariyatı. İzmir: Ege Üniversitesi Basımevi, 1998.
• ERGUN, Sadettin Nüzhet. Âşık Ömer Hayatı ve Şiirleri. İstanbul: Semih Lütfi Matbaa ve Kitabevi, 1936.
• ERTEM, Rekin. ‚Kalenderî‛. TDEA Devirler İsimler Eserler Terimler. İstanbul: Dergah Yayınları, 1982, Cilt: V.
• GÖLPINARLI, Abdülbaki. ‚Kalenderiye‛. Türk Ansiklopedisi. İstanbul: MEB Yayınları, 1974, Cilt: XXI.
• GÜNAY, Umay. Türkiye’de Âşık Tarzı Şiir Geleneği ve Rüya Motifi. Ankara: Akçağ Yayınları, 1993.
• HEKİMOV, Mürsel. Aşıq Senetinin Poetikası, Bakı, 2004.
• HEKİMOV, Mürsel. Aşık Şe’rinin Növleri, Bakı, 1987.
• İlaydın, Hikmet. Türk Edebiyatında Nazım. İstanbul: İnkılâp Kitabevi, 1961. http://tdkterim.gov.tr/bts/ (25.11.2011)
• KARA, İsmail. ‚Kalenderiye‛. TDEA Devirler İsimler Eserler Terimler. İstanbul: Dergâh Yayınları, 1982, Cilt: V.
• KAYA, Doğan. Ansiklopedik Türk Halk Edebiyatı Terimleri Sözlüğü. Ankara: Akçağ Yayınları, 2007.
• KAYGILI, Osman Cemal. İstanbul’da Semaî Kahveleri ve Meydan Şairleri. İstanbul: Bürhaneddin Basımevi, 1937.
• KURNAZ, Cemal ve Halil Çeltik. Divan Şiiri Şekil Bilgisi. Ankara: H Yayınları, 2010
• KURNUÇ, M. Zeki. Erzurum ve Türk Musikisi. Erzurum: Güneş Vakfı Yayınları, 2005.
• OCAK, Ahmet Yaşar. Osmanlı İmparatorluğunda Marjinal Sûfîlik: Kalenderîler (XIV-XVII. Yüzyıllar). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1992.
• OĞUZ, Öcal. Halk Şiirinde Tür, Şekil ve Makam. Ankara: Akçağ Yayınları, 2001.
• ONAY, Ahmet Talat. Türk Şiirlerinin Vezni. (Haz. Cemal Kurnaz). Ankara: Akçağ Yayınları, 1996.
• _________, Türk Halk Şiirlerinin Şekil ve Nev’i. (Haz. Cemal Kurnaz). Ankara: Akçağ Yayınları, 1996.
• OZANOĞLU, İhsan. Aşık Edebiyatı. Kastamonu: Şenkıral Matbaası 1940.
• ÖZARSLAN, Metin. ‚Âşıklık Geleneği İçinde Âşık Müziği ve Kimi Problemler‛. Erdem Türk Halk Kültürü Özel Sayısı-II. Mayıs 2001, 13 (38): 399-409
• ÖZBEK, Mehmet. Türk Halk Müziği El Kitabı I Terimler Sözlüğü. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları, 1998.
• SALCI, Vahit Lütfi. ‚Kızılbaş Şairleri V‛. Halk Bilgisi Haberleri. Ağustos 1940, 9 (106): 233-239.
• Sâmi, Şemseddin. Kâmûs-ı Türkî. İstanbul: Enderun Kitabevi, 1989.
• ŞENEL, Süleyman. Kastamonu’da Âşık Fasılları Türler/Çeşitler/Çeşitlemeler. İstanbul: Kastamonu İl Özel İdaresi Yayınları, 2007.
• ŞÜKÛN, Ziya. Farsça-Türkçe Lûgat. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, 1996.
• TANRIKULU, Nazım İrfan. Âşıklar Divanı. İstanbul: 2000.