BATILILAŞMA SÜRECİNDE ‘FEMİNİZM’İN TEHDİDİ ALTINDAKİ TÜRK AİLE YAPISINI VE EVLİLİK KURUMUNU BELGELEYEN ROMAN: JÖN TÜRK

Yıl 2012, Sayı: 48, 217 - 239, 03.01.2013

Kemal Erol

Öz

Ahmet Mithat Efendi’nin yirmi beş
kitaptan oluşan Letaif-i Rivâyât (1871-1894)
serisinin üçüncü hikâyesi Felsefe-i Zenân başta
olmak üzere iki Meşrutiyet dönemi arasındaki
süreçte yazılmış pek çok roman ve hikâye
Osmanlı aile yapısını ve evlilik kurumunu
problematik bir mahiyette konu edinir. Tarihî
roman kapsamında ele alınabilecek bu eserler
arasında A. Mithat’ın Jön Türk (1910) adlı
romanı, II. Meşrutiyet öncesi dönemde
geleneksel Osmanlı aile yapısına ve ciddi bir
değişim sürecine giren evlilik kurumuna ışık
tutması bakımından oldukça mühim bir tarihî
belge özelliğini taşır.
Bu çalışma, Türkiye’de romana konu
olmuş Batılılaşma sürecindeki toplumsal
değişmeyi ve kültürel yozlaşmayı sebep ve
sonuçlarıyla ortaya koymayı esas almaktadır.
Bu temelde Türk kültüründe çok önemli iki
temel toplumsal kurumun -aile yapısı ve evlilik
kurumu- Tanzimat’tan Cumhuriyet öncesine
kadar geçirdiği değişim ve dönüşüm seyri ile
bunun feminist eğilimler çerçevesinde özellikle
Ahmet Mithat Efendi’nin Jön Türk adlı
romanına nasıl yansıdığı araştırılacaktır.
Bunlardan başka, romanın derin yapısında
görülen yabancılaşma, geleneğe isyan ve kuşak
çatışması ayrıca değinilecek tematik unsurları
oluşturacaktır. Genç kız ve erkekler arasında
evlilik öncesi döneme ait ilişkiler gibi dönemin
başlıca temel problemleri arasında Türk aile
yapısının ve evlilik kurumunun nasıl biçimlendirilmeye çalışıldığı; erkek egemenli
toplumsal yapıda değişen yeni şartlara paralel
olarak kadının feminist yaklaşımı ve hürriyet
arayışı, araştırmamızın asıl yoğunlaşma alanını
oluşturmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Ahmet Mithat, Jön Türk, Feminizm, Aile Kurumu, Kültürel Değişim

Kaynakça

• Ahmet Mithat Efendi, Jön Türk, İstanbul: Turna Yayınları, 2009a.
• Ahmet Mithat Efendi, Paris’te Bir Türk, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2000b.
• AKYÜZ, Kenan, Modern Türk Edebiyatının Ana Çizgileri I (1860-1923), Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi, 1979.
• BERKES, Niyazi, Türk Düşününde Batı Sorunu, Ankara: Bilgi Yayınları, 1975.
• MORAN, Berna, Türk Romanına Eleştirel Bir Bakış, İstanbul: İletişim Yayınları, 1983.
• CEBECİ, Dilaver, Tanzimat ve Türk Ailesi, İstanbul: Bilgeoğuz Yayınları, 2010.
• DOĞAN, İsmail, ‚Tanzimat Sonrasi Sosyo-Kültürel Değişmeler ve Türk Ailesi‛ Sosyo-Kültürel Değişme Sürecinde Türk Ailesi, I. Cilt, T.C. Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu, Ankara: 1992.
• ERAYDIN, ARGUNŞAH, Hülya, Türk Edebiyatında Tarihî Roman, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yeni Türk Edebiyatı ABD Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul: 1990.
• FİGEN Aydıngör, Tanzimat Döneminde (1839-1876) Kadın Yaşamındaki Modernleşme, Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Eskişehir: 2006.
• GÖKÇEK, Fazıl, Küllerinden Doğan Anka – Ahmet Mithat Üzerine Yazılar, İstanbul: Dergâh Yayınları, 2012.
• GÜLENDAM, Ramazan, Türk Romanında Kadın Kimliği(1946-1960), Konya: Salkımsöğüt Yayınları, 2006..
• GÜRİZ, Adnan, Feminizm, Postmodernizm ve Hukuk, Ankara üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları, No: 521, 2003.
• Hayati Baki, Tanzimat Edebiyatında Roman ve İnsan, Ankara: Promete Yayınları, 1993.
• http://www.okurgah.com/tarih/‚İslam Öncesi ve Sonrası Eski Türk Ailesinin Sosyokültürel Nitelikleri‛ (13.05.2009)
• İMANÇER, Dilek, (Yeni Düşünce Hareketleri-Dünya Neyi Tartışıyor?), ‚Feminizm ve Yeni Yönelimler‛ Doğu Batı Dergisi, Sayı:.19, 1990.
• KAPLAN, Mehmet, Kültür ve Dil, İstanbul: Dergâh Yayınları, 1982.
• KOLCU, Ali İhsan, Tanzimat Edebiyatı – Roman Hikâye, Erzurum: Salkım-Söğüt Yayınları, 2005.
• MARDİN, Şerif, Türk Modernleşmesi, İstanbul: İletişim Yayınları, 1994.
• ESEN, Nüket, Türk Romanında Aile Kurumu (1870-1970), Boğaziçi Üniversitesi Yayınları, 1994.
• OKAY, Orhan, Batılılaşma Devri Türk Edebiyatı, İstanbul: Dergâh Yayınları, 1985a.
• _________, Batı Medeniyeti Karşısında Ahmed Midhat Efendi, Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, 1989b.
• ÖGEL, Bahaeddin, Türk Kültürünün Gelişme Çağları, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1971.
• SEZEN, Lütfi,‚Evlilik Çeşitleri‛, www.hpamuk.blogcu.com, (14.05.2009).
• ŞAHİNKAYA, Rezan, Psiko-Sosyal Yönleriyle Aile, Ankara: Kardeş Basımevi, 1979.
• TANPINAR, Ahmet Hamdi, 19’uncu Asır Türk Edebiyatı Tarihi, İstanbul: Çağlayan Kitabevi, 1985.
• TOPRAK, Zafer, ‚II. Meşrutiyet Döneminde Devlet, Aile ve Feminizm‛, Sosyo-Kültürel Değişme Sürecinde Türk Ailesi, I. Cilt, T.C. Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu, Ankara: 1992.
• TURAL, Sadık, "Dede Korkut Destanlarında Aile", Türk Dili, Sayı: 553.
• GÖĞEBAKAN, Turgut, Tarihsel Roman Üzerine, Ankara: Akçağ Yayınları, 2004.
• TÜRKÖNE, Mualla, Eski Türk Toplumunda Cinsiyet Kültürü, Ankara: Ark Yayınevi, 1995.
• Ziya Gökalp, Türk Medeniyeti Tarihi, Ankara: Elips Yayınları, 2007.