TARİH VE SİYASETNAMELER ÇERÇEVESİNDE KLASİK TÜRK EDEBİYATINDA VEZİR HİKÂYELERİ

Yıl 2013, Sayı: 49, 73 - 93, 10.05.2013

Murat Öztürk

Öz

Siyasetnameler sultanlara ve diğer devlet
adamlarına devlet yönetimiyle ilgili öğüt
vermek için yazılan eserlerdir. Yazar/şair bu
öğüt ve fikirleri aktarırken tarihte yaşanmış
olaylardan ve hafızalarda iz bırakmış yöneticilerden
örnekler verir. Bazen konuya uygun
kıssalar anlatır ve böylece yöneticilerin tarihî
olaylardan ders çıkarmasını ister. Klasik
Türk edebiyatında kaleme alınan ve kahramanları
sultan, vezir gibi tipler olan pek çok
kurgusal eserde de yönetici hikâyeleri anlatılırken tarihî şahsiyetlere telmihte bulunulur
ve devlet adamlarına nasihat verilir. Çoğu
defa kurmaca dünyanın kahramanlarının
maceralarıyla tarihî kişiliklerin yaşadıkları
birbirine benzer. Bu durum ahlakî eserlerde
anlatılan pek çok hikâyede de kendisini
gösterir. Bu makalede de klasik Türk edebiyatının
mensur ve manzum hikâyelerindeki
vezir tiplerinin maceraları ve görünümleri
siyasetname tarzında yazılmış eserlerdeki
fikirler ve tarihteki benzer olaylar paralelliğinde ele alınmıştır. Böylelikle klasik dönemde farklı alanlarda yazılan eserlerin
edebiyat ve tarih incelemeleri için ortak
kaynaklık değerleri ortaya konmaya çalışılmıştır

Anahtar Kelimeler

siyasetname, mesnevi, mensur hikâye, vezir, tarih

Kaynakça

• AFYONCU, Erhan, Ahmet ÖNAL, Uğur DEMİR. Osmanlı İmparatorluğu’nda Askeri İsyanlar ve Darbeler. İstanbul: Yeditepe yay, 2010.
• AKDOĞAN, Yaşar. Ahmedî-İskendername. http://ekitap.kultur.gov.tr 12/10/2012.
• ALTAY, Ahmet. Düstûru’l-Mülk Melikü’l-Vezir. Selçuk Ünv, SBE yüksek Lisans tezi, Konya: 2008. ALTINAY, Ahmet Refik. Lale Devri 1718-1730. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt yay. 2010
• ARSLAN, Mehmet – AKSOYAK, İ. Hakkı. (Gelibolulu Mustafa Ali). Riyazu’s-Sâlikin. http://ekitap.kultur.gov.tr 12/10/2012.
• ATMACA Veli. “Hadisleri Bakımından Siyâsetnâmeler-I (Siyâset ve Siyâsetnâmeler Hakkında Genel Bilgiler)”. Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, V, 357-370, 2000a.
• ATMACA Veli. “Hadisleri Bakımından Siyâsetnâmeler-II, (Ebu’n-Necîb ve en-Nehcetü’l- Meslûk fi Siyâseti’l-Mülûk’u)”. Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, V, 2000b.
• ATMACA Veli. Hadisleri Bakımından Siyasetnameler-III, (Ebû’n-Necib’in en-Nehcu’l- Meslûk’unda Yönetilenlerle İlgili Rivâyetler)”. Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 8, 45-58, 2003.
• ATMACA Veli. “Hadisleri Bakımından Siyasetnameler-IV, (Ebû’n-Necib’in en-Nehcu’lMeslûk’unda Yönetenlerle İlgili Rivâyetler)”. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 14:1, 165-187, 2004.
• AYVAZOĞLU, Beşir. Aşk Estetiği İslam Sanatlarının Estetiği Üzerine Bir Deneme. İstanbul: Ötüken yay, 1996.
• AYVERDİ, Samiha. Türk Tarihinde Osmanlı Asırları. İstanbul: Kubbealtı Neşriyatı, 1999.
• BİZBİRLİK, Alpay: “Kroniklerde Osmanlı Devleti Yöneticilerine Yapılan Eleştiriler Üzerine (Başlangıçtan XVI. Yüzyılın Sonuna Kadar)”, Bilig, Güz / 2004, Sayı 31.
• BÜLBÜL, Tuncay. Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Hümâyûn-Nâme (İnceleme-Tenkitli Metin), Doktora Tezi. Ankara: 2009.
• ÇERÇİ, Faris. Gelibolulu Mustafa Ȃlî ve Künhü’l-Ahbâr’ında II. Selim, III. Murat ve III. Mehmet Devirleri (II. Cilt). Kayseri: Erciyes Üniversitesi yay. 2000.
• DANIŞMAN, Zuhuri. Koçi Bey Risalesi. İstanbul: MEB yay. 1993.
• DEMİREL, Şener. Behişti’nin Heft-Peyker Mesnevisi. http://ekitap.kultur.gov.tr 12/10/2012
• DİLÇİN, Cem. Mes’ud Bin Ahmed Süheyl ü Nevbahar, İnceleme-Metin-Sözlük. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi yay. 1991.
• EMLİK, Mehmet. Mehmed’in Isk-Nâme Adlı Mesnevisinin Günümüz Türkçesiyle Nesre Çevrilmesi ve Mesnevideki Eğitim Unsurları. Konya 2008: Selçuk Üniversitesi, SBE, yüksek lisans tezi.
• EREN, Aslı. Letaifname (Dil İncelemesi ve Metin). 2008: İnönü Ünv. SBE, yüksek lisans tezi, Malatya.
• EREN, Metin. Bitlis Masalları Üzerine Bir Araştırma.: Van YYÜ, basılmamış yüksek lisans tezi. 200 ESİR, Hasan Ali. Lamii Çelebi, Ferhad ile Şirin. http://ekitap.kultur.gov.tr 12/10/2012
• FLEİSCHER, Cornell H. Tarihçi Mustafa Ali (çev: Ayla Ortaç). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yay.,1996.
• GÜZELOVA, Hanzade. Abdî’nin Heft Peyker Mesnevîsi (İnceleme-Metin-Dizin). Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, Ankara. 2008.
• İNALCIK, Halil. “Osmanlı Padisahı”. Ankara Üniversitesi Siyasal Bilimler Fakültesi Dergisi, Cilt XIII, Sayı 4, Ankara: 1958.
• KADIOĞLU, İdris. Diyarbakırlı Ahmedî, Yûsuf u Züleyha (İnceleme-Metin Dizin-Sözlük). http://ekitap.kultur.gov.tr 12/10/2012.
• KAVRUK, Hasan. Eski Türk Edebiyatında Mensur Hikâyeler. İstanbul: MEB yay., 1998.
• KAZAN, Şevkiye. Hamidizade Celilî Hayatı, Eserleri, Edebî Kişiliği ve Hüsrev ü Şirin Mesnevisi (İnceleme-Tenkitli Metin). Süleyman Demirel Ünv. SBE, yüksek lisans tezi, Isparta: 1997.
• KOÇİN, Abdulhakim. Za’ifî Gülşen-i Mülûk. Ankara: Akçağ yay. 2005.
• KORTANTAMER, Tunca. Eski Türk Edebiyatı Makaleler. Ankara: Akçağ yay. 1993.
• LEVENT, Agâh Sırrı. “Siyasetnâmeler”. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1963.
• MALGACA, Eflak. Sıdkî'nin “Hikâye-İ Ucûbe Vü Mahcûbe” Adlı Eseri Ve Eserdeki Eğitimle İlgili Unsurların Tespiti. Dokuz Eylül Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, basılmamış yüksek lisans tezi, İzmir: 2006.
• MUSTAFA NURİ PAŞA (Haz: Neşet Çağatay). Netayicü’l-Vukuât. Kurumları ve Örgütleriyle Osmanlı Devleti. Ankara: Türk Tarih Kurumu yay. 1992.
• ÖZCAN, Abdulkadir. “Osmanlı Siyasetnâmelerinde Reaya Hukuku” Türklerde İnsani Değerler ve İnsan Hakları: Osmanlı İmparatorlugu Dönemi: II. Kitap. İstanbul: Türk Kültürüne Hizmet Vakfı. yyy. ÖZKAN, Mustafa. Cinânî, Cilâü’l-Kulûb (Giriş – İnceleme – Metin – Sözlük). http://ekitap.kultur.gov.tr 12/10/2012.
• ÖZDEMİR, H. Ahmet, “Tâhirü’l-Mevlevî ve Cengiz ve Hülâgû Mezâlimi Adlı Eseri”. Sakarya: Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 11 / 2005, s. 135-169.
• ÖZTÜRK, Murat. Lamii Çelebi’nin Veyse vü Ramin Mesnevisi (İnceleme-Metin-Sadeleştirme). Atatürk Üniversitesi, SBE, yayımlanmamış doktora tezi, Erzurum: 2009.