ANADOLU AĞIZLARINDA, GÖRÜLEN GEÇMİŞ ZAMAN VE DİLEK-ŞART KİPİ 3. TEKLİK ŞAHIS ÇEKİMLERİNDE GÖRÜLEN /N/ SESİ VE KULLANILDIĞI BÖLGELER

Yıl 2015, Sayı: 53, 0 - , 15.01.2015

Talat Dinar

https://doi.org/10.14222/Turkiyat1276

Öz

Anadolu Ağızlarının, Türkçenin geçmişten günümüze gelen macerasında yazı dilinde kayda geçmemiş unsurları yaşatma ve sonraki nesillere aktarma hususunda çok önemli bir görev üstlendiği bilinmektedir. Anadolu Ağızlarında, Türkçe kelimelerin hem anlam zenginliği hem de yapısal farklılıkları nesilden nesile aktarılarak yaşatılmaktadır. Bu çalışmada, ağızların bu aktarım özelliğinin somut bir örneği olan ve Anadolu Ağızlarında sıklıkla karşılaşılan, görülen geçmiş zaman ve dilek-şart kipi 3. teklik şahıs çekimlerinde ortaya çıkan /n/ sesi ve kullanıldığı bölgeler incelenmeye çalışılmıştır. En az yüksek lisans seviyesinde yapılmış ağız çalışmalarının esas alındığı bu makalede 148 adet çalışma taranmış ve bu çalışmalarda ağırlıklı olarak ‘ünsüz türemesi’ şeklinde ifade edilen –n sesinin kaynağı, tespit edildiği bölgeler ve yaygınlığı üzerinde durulmuştur. Çalışmamızın 3. bölümünde, –DI(n) ve –sA(n) yapılarının tespit edildiği her bölgeden birer örnek cümle yer almaktadır. Sonuç bölümünde –n sesinin türeme bir ses olmadığı ve özellikle görülen geçmiş zaman 3. teklik şahıs sonunda görülen –n sesinin Anadolu Ağızlarının tasnifinde kullanılabilecek bir ölçüt olduğu ortaya konulmuştur.

Anahtar Kelimeler

-

Kaynakça

• Akar, A. (2013). Muğla ve yöresi ağızları. Ankara: TDK Yay.
• Akça, H. (2009). Ankara ili ağızları. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Alyılmaz, C. (1999). Zamir N’si eski bir iyelik ekinin kalıntısı olabilir mi?. Türk Gramerinin Sorunları II, Ankara: TDK Yay., s. 403-415.
• Atay‚ A. (2002). Eski Türkçe ma/ me edatının Anadolu ağızlarındaki kalıntısı. Türk Dili Dil ve Edebiyat Dergisi, 826-828.
• Ay, Ö. (2009). Türkiye Türkçesi ağızlarında fiil çekiminde görülen eskicil (arkaik) unsurlar üzerine. Türkiye Türkçesi Ağız Araştırmaları Çalıştayı Bildirileri, Ankara: TDK Yay., s. 75-99.
• Bülbül, G. (2007). Balıkesir Bigadiç ağzı. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Balıkesir: Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Choi, H. W. (1991). Ana Altayca iyelik zamiri *n. Türk Dilleri Araştırmaları 1991, s. 191-196.
• Demir, İ. (2012). Sarıgöl ve yöresi ağızları. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Kayseri: Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Demir, N. (2003). Türkçede gereklilik kipleri ve işlevdeşleri. TDAY-Belleten, s. 11-22.
• Derin, İ. (1995). Acıpayam ve Çameli ilçeleri ağzı. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Develi, H. (1995). -sA eki nedir? kip mi, zarf-fiil eki mi? İlmî Araştırmalar I (Dil, Edebiyat ve Tarih İncelemeleri), s. 91-94.
• Doğan, M. (2012). Aksaray ve yöresi ağızları. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Kayseri: Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Ercilasun, A. B. (2007). L, N, R’den sonra niçin T? Makaleler (Yay. hzl. Ekrem Arıkoğlu). Ankara: Akçağ Yay.
• Ercilasun, A. B., Karahan, L., Akalın, Ş., H., vd. (2006). Karşılaştırmalı Türk lehçeleri grameri I -fiil- basit çekim. Ankara: TDK Yay.
• Gabain, A.V. (2007). Eski Türkçenin grameri. (çev Mehmet Akalın). Ankara: TDK Yay.
• Gemalmaz, E. (1995). Erzurum ili ağızları. C 1., Ankara: TDK Yay.
• Gökdağ, B. A. (2012) Urmiye ağızlarında bile zamirinin kullanımı. Türk Moğol Araştırmaları (Tuncer Gülensoy Armağanı), TKAE Yay., 169-176.
• Gülsevin, G. (1990). Eski Anadolu (Türkiye) Türkçesinde 3. kişi iyelik ekinin özel kullanılışı. Türk Dili, C: 1990/II, S 466, s. 187-190.
• Gülsevin, G. (1990). Türkçede -sA Şart Gerundiumu Üzerine. Türk Dili, S 467, 276-279.
• Gülsevin, G. (2002). Uşak ili ağızları. Ankara: TDK Yay.
• Gülsevin, G. (2009). Anadolu ağızlarında etnik (boysal) özellikler ve Çepni ağızları üzerine. Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 4/3 Spring 2009, 1067-1080.
• Karahan, L. (1995). -sa / -se eki hakkında. Türk Dili, S. 516, (Aralık 1994), 471-474.
• Karahan, L. (2003). Türkiye Türkçesi ağızlarında ş>s değişmesi ve çalış beldesi (Haymana) ağzı. Türkiyat Araştırmaları Dergisi, S 13, 41-61.
• Karahan, L. (2011). Anadolu ağızlarının sınıflandırılması. Ankara: TDK Yay.
• Karahan, L. (2012). Türkçede bazı ek ve edatlarda “-n” morfemi ile ortaya çıkan varyantlaşma. Türk Moğol Araştırmaları (Tuncer Gülensoy Armağanı), TKAE Yay., 219-236.
• Koç, A. (2010). Kelime sonunda ünsüz türemesi. Türkiyat Araştırmaları Dergisi, S 28, 47-67.
• Korkmaz, Z. (1971). Anadolu ağızlarının etnik yapı ile ilişki sorunu. TDAY-Belleten, 21-32.
• Korkmaz, Z. (1994). Güney-batı Anadolu ağızları. Ankara: TDK Yay.
• Korkmaz, Z. (1994). Nevşehir ve yöresi ağızları. Ankara: TDK Yay.
• Korkmaz, Z. (2005). -sa/-se dilek-şart kipi eklerinde bir yapı birliği var mıdır?. Türk Dili Üzerine Araştırmalar, C 1, Ankara: TDK Yay., 160-167.
• Mutlu, H. K. (2008). Balıkesir ili ağızları. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Öztürk, E. (2009). Silifke ve Mut’taki Sarıkeçili ve Bahşiş yörükleri ağzı. Ankara: TDK Yay.
• Pekacar, Ç. ve Uçar, F. M. (2012). Nevşehir ve diğer Anadolu ağızlarında fiillerin teklik 3. şahıs çekimlerinde /n/ sesi. 1. Uluslararası Nevşehir Tarih Ye Kültür Sempozyumu Bildirileri 16-19 Kasım 2011, Ankara : Nevşehir Üniversitesi Yay., C 2, 225-235.
• Silahşör, E. (2011). Amasya merkez ağzı. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Erzincan: Erzincan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Tekin, T. (2003). Üçüncü kişi iyelik eki üzerine. Makaleler 1 Altayistik, (hzl. Emine Yılmaz, Nurettin Demir), Ankara: Grafiker Yay., 131- 138.
• Üstüner, A. (2003). Türkçede pekiştirme. Elazığ.
• Yapıcı, A. İ. (2013). Aydın ve yöresi ağızları. Yayımlanmamış Doktora Tezi: Muğla: Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• http://www.tualimforum.com/cografya/115536-bos-turkiye-haritasi-turkiye-dilsiz-haritasi-bos- cizilmis-turkiye-haritasi.html (Erişim Tarihi: 11.04.2014).