BibTex RIS Kaynak Göster

-

Yıl 2015, Sayı: 54, 0 - , 27.07.2015

Osman Mert

Öz

Southern slopes of Hangai Mountains covered with woods and Karakurum are the most advantageous regions in Mongolia in terms of climatic characteristics, water sources, international routes, defence and security. Turks and Mongols who were aware of these advantages in the region used this geography as a centre for ruling throughout the history. There are two inscriptions in the region which could reach today thanks to Muslims and they are written in Arabic letters. The first one (because the symbols of Mongol flag above the writing, and flower motifs under it were carved and it was plastered with oil for many years) lost its original look and it has been substantially worn off. The second inscription, which was found on a tombstone of a person named İmam Yunus who died in 1338, was able to keep its sound condition despite being outside and unprotected. In this study called “Inscriptions in Arabic Alphabet around Karakurum Region”, first the state of Karakurum region during Turkish and Mongolian period was explained and then information was given about the inscriptions in the Arabic Alphabet around the region

Anahtar Kelimeler

Mongolia Karakurum Arabic inscriptions Silk Road

Kaynakça

  • Alyılmaz, C. (2002) Eski Türk şehirleri ve Semerkant. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, S. 20, 303-311.
  • Alyılmaz, C. (2004). İpek Yolu ve Orhun Yazıtları. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, S. 24, 181-192.
  • Alyılmaz, C. (2005). Orhun Yazıtlarının bugünkü durumu, Ankara: Kurmay Yayınevi.
  • Alyılmaz, C. (2009). Kırgızistandaki Arap harfli yazıtlar üzerine. Turkish Studies, 4(8), 185-209.
  • Alyılmaz, C. (2011). Azerbaycan’daki Arap harfli yazıtların bugünkü durumu. Turkish Studies, 6(1), 361-393.
  • Barthold, W. (2002). Eski Türk tarihi ve kültürü üzerine düşünceler. Türkler Ansiklopedisi, C 3, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 645-666.
  • Baykara, T. (1994). Göktürk Yazıtlarının Türk iskân (yerleşme) tarihindeki yeri. TDAY Belleten 1990, Ankara, 17-29.
  • Bazin, L. (1991). Les systemes chronologiques dans le monde Turc ancien. Budapest-Paris.
  • Chang, J. (1968). T’ang devrindeki Doğu Göktürkleri hakkında yeni belgeler (-Tse-fu-yüan-kuei ve Tzu-chih T'ung-chien'e göre- 618-745), Taipei.
  • Chavannes, E. (1904). Notes additionelles sur les Tou-kiue (Turcs) occidentaux. T’oung Pao, II / 5, Leiden, 1-110.
  • Cuveynî, Alaaddin Ata Melik. (1999). Târih-i Cihan Güşâ. (çev. Öztürk, M.). Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
  • Eberhard, W. (1994). Çinin şimal komşuları. (çev. Uluğtuğ, N.) Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
  • Esin, E. (1976). Ötüken Yış (Türk sanatında ağaçlı dağ hakkında notlar). Atsız Armağanı, İstanbul: Ötüken Yayınları, 147-186.
  • Esin, E. (1978). İslamiyetten önceki Türk kültür târîhi ve islâma giriş. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Matbaası.
  • Esin, E. (2002), Orduğ (başlangıçtan Selçuklulara kadar Türk hakan şehri). Türkler Ansiklopedisi, C 3, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 129-149.
  • Gabain, A. V. (1950). Köktürklerin tarihine bir bakış III. şehir gözüyle step. (çev. Çağatay, S.) DTCF Dergisi, VIII(3), 373-379.
  • Giraud, R. (1960). L’Empire des Turcs celestes les regnes d’Elterich,Qapghan et Bilge (680-734), Paris.
  • Golden, P. B. (2002). Türk halkları tarihine giriş. (çev. Karatay, O.). Ankara: KaraM Yayıncılık.
  • Gökalp, C. (1973). Kaynaklara göre Orta Asya’nın önemli ticarî ve askerî yolları (MS 552-999). Ankara: Emel Matbaacılık.
  • Gumilëv, L. N. (1999). Eski Türkler. (çev. D. Ahsen Batur). İstanbul: Selenge Yayınları.
  • Haussig, H. W. (1997). İpek Yolu ve Orta Asya Kültür Tarihi. (çev. Kayayerli, M.). Kayseri: Geçit Yayınevi.
  • Hottari, E. (2006). The Silk Roads and the dialogue between civilizations. Orta Asya’dan Anadolu’ya Türk Sanatı ve Kültürü Prof. Nejat Diyarbekirli’ye Armağan. İstanbul: Yeni Türkiye Yayınları. 385-398.
  • Hüttel, H. G. (2006). Karakurum: tarihsel bir bakış. Cengiz Han ve Mirasçıları Büyük Moğol İmparatorluğu. İstanbul: Sakıp Sabancı Müzesi, 188-189.
  • İnalcık, H. (2006). Tarihte ipek ve ipekli kumaş; ticaret, yollar ve şehirler. Orta Asya’dan Anadolu’ya Türk Sanatı ve Kültürü Prof. Nejat Diyarbekirli’ye Armağan. İstanbul: Yeni Türkiye Yayınları, 329-374.
  • İzgi, Ö. (1986). Kutlug Bilge Kül Kağan Böğü Kağan ve Uygurlar. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
  • İzgi, Ö. (2014). Çin ile Batı arasındaki İpek Yolları (8. Yüzyıla Kadar). Orta Asya Türk Tarihi Araştırmaları. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 203-212.
  • İzgi, Ö. (2014). Seyahatnamelere göre Orta Asya. Orta Asya Türk Tarihi Araştırmaları. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 333-338.
  • Kafesoğlu, İ. (1980). Türk bozkır kültürü. Ankara.
  • Kafesoğlu, İ. (1989). Türk millî kültürü. İstanbul: Ötüken Yayınları.
  • Koca, S. (2002). Eski Türklerde sosyal ve ekonomik hayat. Türkler Ansiklopedisi, C 3, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 15-37.
  • Ligeti, L. (1986). Bilinmeyen İç Asya. (çev. Karatay, S.). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
  • Liu, M. (1958). Chinesischen nachrichten zur geschichte der Ost-Türken (T'u-küe), C I-II, Wiesbaden.
  • Mackerras, C. (1969). Sino-Uighur diplomatic and trade contacts (744-840). Central Asiatic Journal, 13(3), 215-240.
  • Marquart, J. (1898). Die chronologie der Alttükischen inschriften. Leipzig.
  • Mert, O. (2009). Ötüken Uygur Dönemi yazıtlarından Tes-Tariat-Şine Us. Ankara: Belen Yayıncılık.
  • Minorsky, V. (1948). Tamîm ibn Bahr’s journey to the Uygurs. Bulletin of the School of Oriental and African Studies, University of London, 12(2), 275-305.
  • Orhun. (1995). Orhun seferi araştırmaları Moğolistan tarihi eserleri atlası (seçilmiş sayfalar) (Orkhon Expedition Researches. The Atlas of Historical Works in Mongolia (Selected Pages), Ankara: TİKA.
  • Ögel, B. (1971). Eski Türk - İran kültür ilişkileri hakkında notlar. İran Şehinşahlığı’nın 2500. Kuruluş Yıldönümüne Armağan. İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları, 351-366.
  • Ögel, B. (1984). İslamiyetten önce türk kültür tarihi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
  • Ögel, B. (2001). Dünden bugüne Türk kültürünün gelişme çağları. İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yayınları.
  • Rásonyi, L. (1988). Tarihte Türklük, Ankara.
  • Reşideddin, Fazlullah. (1957). Cami-et-Tevarih. C 3, Bakı, Farsça ilmî-tenkitli metni hazırlayan Abdulkerim Ali oğlu Alizâde, Farsçadan tercüme eden: A. K. Arends.
  • Roux, J. P. (2001). Moğol İmparatorluğu. (çev. Kazancıgil, A. ve Bereket, A.). İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
  • Roux, J. P. (2001). Orta Asya tarih ve uygarlık. (çev. Arslan, L.). İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
  • Rugoft, M. (2003). Marco Polo Doğu ve Batı kaynaklarında çin seyahati. (çev. Loddo, H.). İstanbul: Kaknüs Yayınları.
  • Sertkaya, O. F. (1995). Göktürk tarihinin meseleleri. Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü.
  • Sinor, D. (2000). /Kök/türk İmparatorluğunun kuruluş ve yıkılışı. (çev. Tekin, T.). Erken İç Asya Tarihi. İstanbul: İletişim Yayıncılık, 383-424.
  • Stavisky, B. Y. (2002). İpek Yolu ve insanlık tarihindeki önemi. (çev. Tezcan, M.) Türkler Ansiklopedisi, C 3, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 222-233.
  • Sümer, F. (1994). Eski Türklerde şehircilik. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
  • Taşağıl, A. (1995). Gök-Türkler. C I. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
  • Taşağıl, A. (1999). Gök-Türkler. C II. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
  • Tekin, Ş. (1972). Metinlere dayanarak eski Türklerde göçebe (Ötüken) ve şehir (Hoçu) medeniyetlerinin tahlili. Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Araştırma Dergisi, S 3, 35-60.
  • Uno, N., Muraoka, H. ve Matsuda, K. (1999). Persian inscription in memory of the establishment of a Khânqâh at Qara-qorum. Studies on the Inner Asian Languages, XIV, 1-64.
  • Баттулга, Ц. ve АЗЗАЯА, Б. (2004). Монгол нутаг дахь араб, пэрс бичгийн дурсгалууд, Acta Historica, Улаанбаатар, 160-163. Шагдарсүрэн, Ц. (1978). Шинээр олдсон араб бичээстэй хөшөө, Шинжлэх Ухаан, Амьдрал, Но 2, Улаанбаатар, 65 дугаар тал.

KARAKURUM BÖLGESİ’NDEKİ ARAP HARFLİ YAZITLAR

Yıl 2015, Sayı: 54, 0 - , 27.07.2015

Osman Mert

Öz

Hangaí Sıradağlarının ormanla kaplı güney yamaçları ve Karakurum iklim özellikleri; su kaynakları, uluslararası yollar, savunma ve güvenlik… açılarından Moğolistan coğrafyasının en avantajlı bölgeleridir. Bölgenin bu özelliklerinin farkında olan Türkler ve Moğollar tarih boyunca bu coğrafyayı kağanlık merkezi olarak kullanmışlardır.

Türkler Dönemi’nde özellikle Soğdlar, Moğollar Dönemi’nde ise daha ziyade Farslar ve Araplar İpek Yolu aracılığıyla bölgeye gelmişler ve Karakurum’da ticarete uzun süre hâkim olmuşlardır. Çin’deki Moğol Hanedanlığı ile Karakurum’daki yönetim arasındaki rekabet nedeniyle şehir cazibesini yitirinceye kadar şehrin en önemli sakinlerinden olan Müslümanlar, Karakurum’a iki cami inşa etmişler; inanç sistemlerini, kültürlerini ve alfabelerini de bölgeye taşımışlardır.

Bölgede Müslümanlardan günümüze ulaşabilmiş iki adet Arap harfli yazıt bulunmaktadır. Bu yazıtlardan birincisi, (yazı alanın üst kısmına sonradan Moğol bayrağındaki sembollerin; alt kısmına ise çiçek motiflerinin oyma yöntemiyle eklenmesi ve yıllarca üzerine sürülen yağlar dolayısıyla) orijinal görüntüsünü kaybetmiş ve büyük oranda yıpranmıştır. 1338 yılında ölen İmam Yunus adlı birine ait mezar taşı üzerinde bulunan ikinci yazıt ise açık alanda korumasız bir şekilde durmasına rağmen sağlam durumdadır.

“Karakurum Bölgesi’ndeki Arap Harfli Yazıtlar” adlı bu çalışmada da önce Karakurum Bölgesi’nin Türkler ve Moğollar zamanındaki durumu anlatılmış; ardından da bölgedeki Arap harfli yazıtlar hakkında bilgi verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

-

Kaynakça

  • Alyılmaz, C. (2002) Eski Türk şehirleri ve Semerkant. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, S. 20, 303-311.
  • Alyılmaz, C. (2004). İpek Yolu ve Orhun Yazıtları. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, S. 24, 181-192.
  • Alyılmaz, C. (2005). Orhun Yazıtlarının bugünkü durumu, Ankara: Kurmay Yayınevi.
  • Alyılmaz, C. (2009). Kırgızistandaki Arap harfli yazıtlar üzerine. Turkish Studies, 4(8), 185-209.
  • Alyılmaz, C. (2011). Azerbaycan’daki Arap harfli yazıtların bugünkü durumu. Turkish Studies, 6(1), 361-393.
  • Barthold, W. (2002). Eski Türk tarihi ve kültürü üzerine düşünceler. Türkler Ansiklopedisi, C 3, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 645-666.
  • Baykara, T. (1994). Göktürk Yazıtlarının Türk iskân (yerleşme) tarihindeki yeri. TDAY Belleten 1990, Ankara, 17-29.
  • Bazin, L. (1991). Les systemes chronologiques dans le monde Turc ancien. Budapest-Paris.
  • Chang, J. (1968). T’ang devrindeki Doğu Göktürkleri hakkında yeni belgeler (-Tse-fu-yüan-kuei ve Tzu-chih T'ung-chien'e göre- 618-745), Taipei.
  • Chavannes, E. (1904). Notes additionelles sur les Tou-kiue (Turcs) occidentaux. T’oung Pao, II / 5, Leiden, 1-110.
  • Cuveynî, Alaaddin Ata Melik. (1999). Târih-i Cihan Güşâ. (çev. Öztürk, M.). Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
  • Eberhard, W. (1994). Çinin şimal komşuları. (çev. Uluğtuğ, N.) Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
  • Esin, E. (1976). Ötüken Yış (Türk sanatında ağaçlı dağ hakkında notlar). Atsız Armağanı, İstanbul: Ötüken Yayınları, 147-186.
  • Esin, E. (1978). İslamiyetten önceki Türk kültür târîhi ve islâma giriş. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Matbaası.
  • Esin, E. (2002), Orduğ (başlangıçtan Selçuklulara kadar Türk hakan şehri). Türkler Ansiklopedisi, C 3, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 129-149.
  • Gabain, A. V. (1950). Köktürklerin tarihine bir bakış III. şehir gözüyle step. (çev. Çağatay, S.) DTCF Dergisi, VIII(3), 373-379.
  • Giraud, R. (1960). L’Empire des Turcs celestes les regnes d’Elterich,Qapghan et Bilge (680-734), Paris.
  • Golden, P. B. (2002). Türk halkları tarihine giriş. (çev. Karatay, O.). Ankara: KaraM Yayıncılık.
  • Gökalp, C. (1973). Kaynaklara göre Orta Asya’nın önemli ticarî ve askerî yolları (MS 552-999). Ankara: Emel Matbaacılık.
  • Gumilëv, L. N. (1999). Eski Türkler. (çev. D. Ahsen Batur). İstanbul: Selenge Yayınları.
  • Haussig, H. W. (1997). İpek Yolu ve Orta Asya Kültür Tarihi. (çev. Kayayerli, M.). Kayseri: Geçit Yayınevi.
  • Hottari, E. (2006). The Silk Roads and the dialogue between civilizations. Orta Asya’dan Anadolu’ya Türk Sanatı ve Kültürü Prof. Nejat Diyarbekirli’ye Armağan. İstanbul: Yeni Türkiye Yayınları. 385-398.
  • Hüttel, H. G. (2006). Karakurum: tarihsel bir bakış. Cengiz Han ve Mirasçıları Büyük Moğol İmparatorluğu. İstanbul: Sakıp Sabancı Müzesi, 188-189.
  • İnalcık, H. (2006). Tarihte ipek ve ipekli kumaş; ticaret, yollar ve şehirler. Orta Asya’dan Anadolu’ya Türk Sanatı ve Kültürü Prof. Nejat Diyarbekirli’ye Armağan. İstanbul: Yeni Türkiye Yayınları, 329-374.
  • İzgi, Ö. (1986). Kutlug Bilge Kül Kağan Böğü Kağan ve Uygurlar. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
  • İzgi, Ö. (2014). Çin ile Batı arasındaki İpek Yolları (8. Yüzyıla Kadar). Orta Asya Türk Tarihi Araştırmaları. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 203-212.
  • İzgi, Ö. (2014). Seyahatnamelere göre Orta Asya. Orta Asya Türk Tarihi Araştırmaları. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 333-338.
  • Kafesoğlu, İ. (1980). Türk bozkır kültürü. Ankara.
  • Kafesoğlu, İ. (1989). Türk millî kültürü. İstanbul: Ötüken Yayınları.
  • Koca, S. (2002). Eski Türklerde sosyal ve ekonomik hayat. Türkler Ansiklopedisi, C 3, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 15-37.
  • Ligeti, L. (1986). Bilinmeyen İç Asya. (çev. Karatay, S.). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
  • Liu, M. (1958). Chinesischen nachrichten zur geschichte der Ost-Türken (T'u-küe), C I-II, Wiesbaden.
  • Mackerras, C. (1969). Sino-Uighur diplomatic and trade contacts (744-840). Central Asiatic Journal, 13(3), 215-240.
  • Marquart, J. (1898). Die chronologie der Alttükischen inschriften. Leipzig.
  • Mert, O. (2009). Ötüken Uygur Dönemi yazıtlarından Tes-Tariat-Şine Us. Ankara: Belen Yayıncılık.
  • Minorsky, V. (1948). Tamîm ibn Bahr’s journey to the Uygurs. Bulletin of the School of Oriental and African Studies, University of London, 12(2), 275-305.
  • Orhun. (1995). Orhun seferi araştırmaları Moğolistan tarihi eserleri atlası (seçilmiş sayfalar) (Orkhon Expedition Researches. The Atlas of Historical Works in Mongolia (Selected Pages), Ankara: TİKA.
  • Ögel, B. (1971). Eski Türk - İran kültür ilişkileri hakkında notlar. İran Şehinşahlığı’nın 2500. Kuruluş Yıldönümüne Armağan. İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları, 351-366.
  • Ögel, B. (1984). İslamiyetten önce türk kültür tarihi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
  • Ögel, B. (2001). Dünden bugüne Türk kültürünün gelişme çağları. İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yayınları.
  • Rásonyi, L. (1988). Tarihte Türklük, Ankara.
  • Reşideddin, Fazlullah. (1957). Cami-et-Tevarih. C 3, Bakı, Farsça ilmî-tenkitli metni hazırlayan Abdulkerim Ali oğlu Alizâde, Farsçadan tercüme eden: A. K. Arends.
  • Roux, J. P. (2001). Moğol İmparatorluğu. (çev. Kazancıgil, A. ve Bereket, A.). İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
  • Roux, J. P. (2001). Orta Asya tarih ve uygarlık. (çev. Arslan, L.). İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
  • Rugoft, M. (2003). Marco Polo Doğu ve Batı kaynaklarında çin seyahati. (çev. Loddo, H.). İstanbul: Kaknüs Yayınları.
  • Sertkaya, O. F. (1995). Göktürk tarihinin meseleleri. Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü.
  • Sinor, D. (2000). /Kök/türk İmparatorluğunun kuruluş ve yıkılışı. (çev. Tekin, T.). Erken İç Asya Tarihi. İstanbul: İletişim Yayıncılık, 383-424.
  • Stavisky, B. Y. (2002). İpek Yolu ve insanlık tarihindeki önemi. (çev. Tezcan, M.) Türkler Ansiklopedisi, C 3, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 222-233.
  • Sümer, F. (1994). Eski Türklerde şehircilik. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
  • Taşağıl, A. (1995). Gök-Türkler. C I. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
  • Taşağıl, A. (1999). Gök-Türkler. C II. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
  • Tekin, Ş. (1972). Metinlere dayanarak eski Türklerde göçebe (Ötüken) ve şehir (Hoçu) medeniyetlerinin tahlili. Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Araştırma Dergisi, S 3, 35-60.
  • Uno, N., Muraoka, H. ve Matsuda, K. (1999). Persian inscription in memory of the establishment of a Khânqâh at Qara-qorum. Studies on the Inner Asian Languages, XIV, 1-64.
  • Баттулга, Ц. ve АЗЗАЯА, Б. (2004). Монгол нутаг дахь араб, пэрс бичгийн дурсгалууд, Acta Historica, Улаанбаатар, 160-163. Шагдарсүрэн, Ц. (1978). Шинээр олдсон араб бичээстэй хөшөө, Шинжлэх Ухаан, Амьдрал, Но 2, Улаанбаатар, 65 дугаар тал.
Toplam 54 adet kaynakça vardır.

Ayrıntılar

Birincil Dil Türkçe
Bölüm Makaleler
Yazarlar

Osman Mert

Yayımlanma Tarihi 27 Temmuz 2015
Yayımlandığı Sayı Yıl 2015 Sayı: 54

Kaynak Göster

APA Mert, O. (2015). KARAKURUM BÖLGESİ’NDEKİ ARAP HARFLİ YAZITLAR. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi(54).
 Kapak Resmi İndir