THE DIDACTIC WORKS IN THE CLASSICAL TURKISH LITERATURE: DEFINITION, CLASSIFICATION, EXAMPLE TEXT

Yıl 2015, Sayı: 54, 313 - 352, 30.07.2015

Ferdi Kiremitçi

Öz

This study aims to provide general information about the definition and classification of didactic works of classical Turkish literature and aims to give an example of a work of this nature. The study consists of three parts. In the first part, the concept of "didactic work" was discussed, general features of such works were exhibited and the differences of didactic works from artistic works were determined. Didactic work, primarily, aims to inform the reader. There is also aesthetic purposes in the portion of the works written for this aim in the our classic literature. It is seen that such texts sometimes were written as separate and sometimes took place in the large works such as divan, mesnevi and mecmua. 

Anahtar Kelimeler

Classical Turkish literature, didactic work, classification, knowledge and thought in the Ottoman

KLASİK TÜRK EDEBİYATINDA ÖĞRETİCİ ESERLER: TANIM, TASNİF, ÖRNEK METİN

Öz

Bu çalışma, klasik Türk edebiyatındaki öğretici eserlerin tanım ve tasnifiyle ilgili genel bilgiler vermeyi ve bu nitelikteki bir eseri dikkatlere sunmayı hedeflemektedir. Çalışma üç kısımdan oluşmaktadır. Birinci kısımda, “öğretici eser” kavramı üzerinde durulmuş, bu tür eserlerin genel özellikleri ortaya konulmuş ve öğretici eserlerin sanatsal eserlerden farkı belirtilmiştir. Buna göre; öğretici eser, öncelikli amacı okuyucuyu bilgilendirmek olan eserlerdir. Klasik edebiyatımızda bu amaçla yazılmış eserlerin bir kısmında estetik endişenin olduğu da görülmektedir. Bu tür metinler, bazen müstakil olarak yazılmış bazen de divan, mesnevi ve mecmua gibi daha geniş çaplı eserlerin içinde yer almıştır. İkinci kısımda ise öğretici eserlerin tasnifiyle ilgili bazı tespitler yapılmış ve tasnif işlemi her bir grupla alakalı detaylı bilgi ve örnek vermek suretiyle gerçekleştirilmiştir. Klasik edebiyat ürünlerimiz yazılış amacı açısından “sanatsal eserler ve öğretici eserler” adıyla iki ana gruba ayrılmış, öğretici eser grubuna girenler tematik olarak altı kısımda değerlendirilmiştir: a) Bireyi-Toplumu Eğitmeye Yönelik Eserler, b) Şahsı/Şahısları Tanıtmaya Yönelik Eserler, c) Gerçek Hayatı Yansıtmaya Yönelik Eserler, d) İlmî Eserler, e) Ansiklopediler ve Sözlükler, f) Güzel Sanatlarla İlgili Eserler. Üçüncü kısımda ise klasik Türk edebiyatı öğretici eser örneği olarak Fuzûlî’nin Şikâyet-nâme adlı mektubunun transkripsiyonlu metni ve diliçi çevirisi bulunmaktadır. Bu eser, şairin gerek kendi psikolojisi ve yaşadığı dönem ve muhitle ilgili bilgiler vermesi gerekse de estetik bir dil kullanması açısından günümüze değin önemini devam ettiren bir eser hüviyetindedir.

Anahtar Kelimeler

Klasik Türk edebiyatı, öğretici eser, tasnif, Osmanlı’da ilim ve düşünce

Kaynakça

• Akkuş, M. (2007). Klâsik Türk şiirinin anlam dünyası-edebî türler ve tarzlar, Erzurum: Fenomen Yay.
• Aksan, D. (2013). Şiir dili ve Türk şiir dili. İstanbul: Bilgi Yay.
• Aktaş, Ş. (1998). Edebiyatta üslûp ve problemleri. Ankara: Akçay Yay.
• Aktaş, Ş. (2009). Şiir tahlil (Teori-uygulama). Ankara: Akçay Yay.
• Aktaş, Ş. ve Osman G. (2009). Yazılı ve sözlü anlatım. Ankara: Akçay Yay.
• Altuğ, F. (2009). Başka Tür’lü Bir Yaklaşım Mümkün mü?: Osmanlı Edebiyatında Türlere Dair Sınıflandırmalara Tür Kuramı Açısından Bakma Denemesi. Eski Türk Edebiyatı Çalışmaları 4: Nazımdan Nesire Edebî Türler, 25 Nisan 2008 Bildiriler, Turkuaz Yay., İstanbul, 32-45.
• Ambros, E. G. (2009) “Gülme, Güldürme ve Gülünç Düşürme Greksinimlerinden Doğan, Türler ve Osmanlı Edebiyatında İroni, Eski Türk Edebiyatı Çalışmaları 4: Nazımdan Nesire Edebî Türler, 25 Nisan 2008 Bildiriler, Turkuaz Yay., İstanbul 2009, 65-85.
• Arslan, M. (1999). Türk edebiyatında manzum surnameler (Osmanlı saray düğünleri ve şenlikleri). Ankara: AKMB Yay.
• Aykut, A. (1991). “Ansiklopedi” Mad., TDVİA, C. 3, TDV Yay., İstanbul 1991, 217-227.
• Aynur, H. (2009). “Sehî, Latîfî ve Âşık Çelebi Tezkirelerine Göre Türler”, Eski Türk Edebiyatı Çalışmaları 4: Nazımdan Nesire Edebî Türler, 25 Nisan 2008 Bildiriler, Turkuaz Yay., İstanbul, 49-61.
• Ayvazoğlu, B. (1996). Aşk estetiği, İstanbul: Ötüken Yay.
• Bolay, S. H. (2011). Osmanlı düşünce dünyası. Ankara: Akçağ Yay.
• Canım, R. (2010). Divan edebiyatında türler. Ankara: Grafiker Yay.
• Ceylan, Â. (1997). Eski Türk Edebiyatında Sad-Kelime-i Ali Derleme Tercüme ve Şerhlerine Dair. Celal Bayar Üni. Fen-Edebiyat Fakültesi SBD., 1, 232-254.
• Ceylan, Â. (2000). Türk edebiyatında Hz. Ali vecizeleriyle ilgili tercüme ve şerhler. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Celal Bayar Üni. SBE., Manisa.
• Coşkun, M. (2007). Klâsik Türk şiirinde edebî tenkit: Şairin şaire bakışı, Ankara: Akçağ Yay.
• Çağbayır, Y. (2007). Ötüken Türkçe Sözlük. İstanbul: Ötüken Yay., 5 C., 2007.
• Çam, N. (2008). İslamda danat sanatta İslam, Ankara: Akçağ Yay.
• Çelebioğlu, Â. (1998). Eski Türk edebiyatı araştırmaları. İstanbul: MEB Yay.
• Dilçin, C. (2000). Örneklerle Türk şiir bigisi, Ankara: TDK Yay.
• Eliaçık, M. (2012). Osmanlıda manzum fetvâlar ve edebî değerleri. Turkish Studies, 7(1),. 41- 56.
• Emre, İ. (2012). Edebiyat Bilimi (Teoriler, Yöntemler, Uygulamalar). C 1, Ankara: Anı Yay.
• Frow, J. (2006). Genre (The New Critical Idiom). Routledge, New York.
• Gökalp, H. (2009). Eski Türk edebiyatında manzum Sergüzeşt-nâmeler, İstanbul: Kitabevi Yay.
• Gökalp, H. (2009). Eski Türk Edebiyatında Tür ve Şekil Bilgisi. Başlangıçtan Günümüze Türk Edebiyatında Tür ve Şekil Bilgisi. İstanbul: Kriter Yay., 275-441.
• Gökçe, A. (1998). Türkiye Türkçesinin tarihî sözlükleri. Ankara: Kebikeç Yay.
• Gülgen, H. (2013). Ana hatlarıyla Türk İslam sanatları tarihi. Bursa: Emin Yay.
• Günay, D. (2007). Metin bilgisi. İstanbul: Multilingual Yay.
• Güzel, A. (2006). Dinî-Tasavvufî Türk edebiyatı. Ankara: Akçağ Yay.
• Haksever, H. İ. (2000). Münşeat mecmuaları ve edebiyat tarihimiz için önemi. İlmî Araştırmalar, 10, 65-76.
• İnce Özyıldırım, I. (2010). Tür çözümlemesi-türkçe metin incelemeleri ve karşılaştırmalar. Ankara: BilgeSu Yay.
• İpekten, H. vd. (2002). Şair tezkireleri, Ankara: Grafiker Yay.
• İsen, M. vd. (2006). Eski Türk edebiyatı el kitabı. Ankara: Grafiker Yay.
• İz, F. ve Kut, G. (1985). Dîvân nazım ve nesri. Büyük Türk Klâsikleri. İstanbul: Ötüken Neşriyat, 243-253.
• İzgi, C. (1997). Osmanlı medreselerinde ilim, C 1, İz Yay.
• Karahan, A. (1948). Fuzûlî’nin mektupları. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dalı Mezunları Cemiyeti Yay.
• Kıran, E. ve Kıran, A. Z. (2003). Yazınsal Okuma Süreçleri. Ankara: Seçkin Yay.
• Levend, A. S. (1998). Türk edebiyatı tarihi, 1. Cilt, Ankara: TTK Yay.
• Levend, A. S. (1984). Divan edebiyatı: kelimeler ve remizler, mazmunler ve mefhumlar. İstanbul: Enderun Kitabevi.
• Levend, A. S. (2000). Gazavât-nâmeler ve Mihaloğlu Ali Bey’nin gazavât-nâmesi. Ankara: TTK Yay.
• Okuyucu, C. vd. (2011). Klasik dönem Osmanlı nesri. İstanbul: Kesit Yay.
• Özcan, A. (2010). Tabakat (Osmanlı Dönemi) Mad. TDVİA, C. 39, İstanbul: TDV Yay., 299- 301.
• Özsoy, A. S. ve Erk Emeksiz, Z. (ed.) (2013) Genel dilbilim-II. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yay.
• Öztekin, Ö. (2006). XVIII. yüzyıl divan şiirinde toplumsal hayatın izleri: divanlardan yansıyan görüntüler. Ankara: Ürün Yay.
• Pala, İ (1998). Ansiklopedik divân şiiri sözlüğü, İstanbul: Ötüken Yay.
• Pala, İ. (2002). Divân edebiyatı, İstanbul: L&M Yay.
• Pekolcay, N. vd. (1994). İslâmî Türk edebiyatında şekil ve Nev’îlere giriş. İstanbul: Kitabevi Yay.
• Pospelov, G. N. (1995). Edebiyat bilimi (çev. Yılmaz Onay). İstanbul: Evrensel Basım Yay.
• Saraç, M. A. Y. (2011). Klâsik edebiyat bilgisi: belâgat. İstanbul: Gökkubbe Yay.
• Şener, H. İ. ve Yıldız, Â. (2010). Türk İslâm edebiyatı. İstanbul: Rağbet Yay.
• Şölçün, S. (1982). Tarih bilinci ve edebiyat bilinci. Ankara: Dayanışma Yay.
• Tekin, A. (1999). Edebiyatımızda İsimler ve terimler. İstanbul: Ötüken Yay.
• Topaloğlu, A. ve Kaçalin, M. S. (2009). “Sözlük (Türkçe)” Mad., TDVİA, C. 37, TDV Yay., 402-414.
• Turan, Ş. (2010). Osmanlılarda ilk modern psikoloji kitapları: (1869-1900), Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, İstanbul: Marmara Üni. SBE.
• Wellek, R. ve Austin V. (1993). Edebiyat teorisi (çev. Ö. F. Huyugüzel). İzmir: Akademi Kitabevi.
• Yıldız, A. (2012). Nâbî Divanı’nı ve Hayriyye’yi gizli ilimler (Okültizm) ışığında okumak. Millî Folklor, 95, 63-71.
• Yılmaz, A. (ed.). (2012). Türk-İslâm edebiyatı el kitabı. Ankara: Grafiker Yay.