HÜSEYİN RIZA PAŞA’NIN 1888 TARİHLİ LAYİHASINA GÖRE SURİYE-LÜBNAN BÖLGESİ’NİN SORUNLARI VE ÇÖZÜM ÖNERİLERİ

Yıl 2015, Sayı: 54, 0 - , 04.08.2015

Kemal Saylan

Öz

19. yüzyıldan itibaren Akdeniz ticaretinin tekrar önem kazanmasıyla birlikte Suriye limanları da bu ticarette ön plana çıkmaya başlamıştır. Bölgenin ticari ve stratejik öneminin farkına varan başta Fransa ve İngiltere olmak üzere birçok Avrupa ülkesi burada etkin olmak için faaliyet yürütmüştür. Bölgenin en hassas yeri Cebel-i Lübnan’dır. Suriye ticaretinin odak noktasında bulunması, çok milletli ve çok dinli bir yapıya sahip olması Cebel-i Lübnan’ı Avrupalı devletler nezdinde önemli bir yer haline getirmiştir.

1887 tarihinde Suriye’ye özel görevle gönderilen Hüseyin Rıza Paşa’nın II. Abdülhamit’e sunduğu layiha o dönemdeki Suriye-Lübnan’ın durumu ve Avrupalı devletlerin bölgedeki faaliyetleri hakkında bilgi vermektedir. Ayrıca layihada Osmanlı Devleti’nin bu faaliyetlere karşı alması gereken önlemler belirtilmektedir.

Çalışmamızda, bu layiha çerçevesinde II. Abdülhamit döneminde Suriye- Lübnan’ın durumunu ve Hüseyin Rıza Paşa’nın bölgeyle önerilerini değerlendireceğiz.

Anahtar Kelimeler

-

Kaynakça

• Arşiv Belgeleri
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Yıldız Esas Evrakı (BOA, Y. EE), No: 7/21, Lef 1-2. Kitap ve Makaleler
• Acar, İ. C. (1989). Lübnan bunalımı ve Filistin sorunu. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Adanır, F. (1999). II. Abdülhamid döneminde yabancıların toprak sahibi olmaları konusunda Osmanlı kaygıları. Osmanlı. II. s. 298-304.
• Ahmed Lütfi Efendi. (1999). Vak’anüvîs Ahmed Lûtfî Efendi tarihi. 6-7-8, (Yeni Yazıya Aktaran: Yücel Demirel). İstanbul: Tarih Vakfı Yapı Kredi Yayınları.
• Akarlı, E. D. (1993). The long peace Ottoman Lebanon 1861-1920. London: University of California Press.
• Bursalı Mehmed Tahir. (1338). Osmanlı müellifleri. II. İstanbul: Ali Şekerî Matbaası.
• Buzpınar, Ş. T. (1997). Suriye’ye yerleşen Cezayirli muhacirlerin tabiiyeti meselesi (1847- 1900). İslam Araştırmaları Dergisi. I. s. 91-106.
• Buzpınar, Ş. T. (1999). Arap milliyetçiliğinin Osmanlı Devleti’nde gelişim süreci. Osmanlı. II. s. 168-178.
• Cevdet Paşa (1986). Tezakir (13-20). (Yayına Hazırlayan: Cavid Baysun). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Dadyan, S. (2011). Osmanlı’da Ermeni Aristokrasisi. İstanbul: Everest Yayınları.
• Dadyan, S. (2013). 1861 Cebel-i Lübnan nizamnamesi ve özerk Cebel-i Lübnan’ın ilk mutasarrıfı Garabed Artin Davud Paşa. Toplumsal Tarih, 239. s. 66-70.
• Elsie, R. (2010). Historical dictinoary of Abnania, Lanham, Toronto. Plymouth: Scarecrow Press.
• Engelhard, E.-P. (1328). Türkiye ve tanzimat-devleti Osmaniye’nin tarihi ıslahatı (1826-1882). (Çeviren: Ali Reşad). İstanbul: Osmaniye Matbaası.
• Gökbilgin, M. T. (1946). 1840’tan 1861’e kadar Cebel-i Lübnan meselesi ve Dürzîler. Belleten, X/40. s. 641-703.
• Gümüşsoy, E. A. (2006). Keçecizâde Mehmed Fuad Paşa (1815-1869). Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Günay, S. (1995). II. Abdülhamid döneminde Suriye ve Lübnan’da ayrılıkçı hareketlerinin başlaması ve devletin tedbirleri. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Tarih Bölümü Tarih Araştırmaları Dergisi (TAD), 17/28. s. 85-108.
• İnal, İ. M. K. (1982). Son sadrazamlar. I. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Karal, E. Z. (1986). Büyük Osmanlı tarihi. I-II. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Keleş, E. (2008). Cebel-i Lübnan’da iki kaymakamlı idari düzenin uygulanması ve 1850 tarihli nizamnâme. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Tarih Bölümü Tarih Araştırmaları Dergisi (TAD), 27/43. s. 131-157.
• Kodaman, B. (1988). Abdülhamit devri eğitim sistemi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Kuneralp, S. (2003). Son dönem Osmanlı erkân ve ricali (1839-1922). İstanbul: İsis Yayınları.
• Küçük, C. (1987). Lübnan meselesi. Tük Dünyası Tarih Dergisi (TDTD), 3. s. 35-40.
• Ortaylı, İ. (2000). 19. yüzyıl sonunda Suriye ve Lübnan üzerinde bazı notlar. Osmanlı İmparatorluğu’nda İktisadî ve Sosyal Değişim (Makaleler 1), s. 145-164.
• Palmer, A. (1995). Osmanlı imparatorluğu, son üç yüz yıl bir çöküşün yeni tarihi. (Çeviren: Belkıs Çorakçı Dişbudak). İstanbul: Yeni Yüzyıl Yayınları.
• Quataert, D. (2006). 19. yüzyıla genel bakış: ıslahatlar devri 1812-1914. Osmanlı İmparatorluğu’nun Ekonomik ve Sosyal Tarihi. II. s. 885-1041.
• Reyhan, C. (2006). Cebel-i Lübnan vilayet nizamnamesi. MEMLEKET Siyaset Yönetim. 1. s. 171-181.
• Saliba, N. E. (1978). The achievements of Midhat Pasha as governor of the province of Syria 1878-1880. International Journal of Middle East Studies (IJMES), IX. s. 307-323.
• Samur, S. (1994). Cebel-i Havran’da Dürzîler ve Sultan Abdülhamit’in bunlarla ilgili politikası (1878-1900).Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 5. s. 399-408.
• Samur, S. (1999). Özel memuriyetle Beyrut’a gönderilen Hüseyin Rıza Paşa’nın bir layihasının ışığında, XIX. yüzyılın sonuna doğru Fransa’nın Suriye Siyaseti. Erciyes Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, 6. s. 271-287.
• Sofuoğlu, E. (2012). Osmanlı Devleti’nin Suriye vilayetini ıslah teşebbüsleri. History Studies, Prof. Dr. Enver Konukçu Armağanı, s. 351-364.
• Şahin, C. (2012). Osmanlı toprak sistemi hakkında genel bir değerlendirme. İnternational Journal of Social Science (JASSS), 5/6. s. 434-461.
• Tanrıverdi, E. (2007). Hüseyin Rıza Paşa ve Eserleri. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Şarkiyat Mecmuası, 11. s. 77-96.
• Ülman, H. (1966). 1860-1861 Suriye buhranı: Osmanlı diplomasisinden bir örnek olay. Ankara: Sevinç Matbaası.