İBRAHİM GÜLŞENÎ AND HIS SUFIC MESNEVI NAMED KIDEMNÂME

Yıl 2017, Sayı: 59, 119 - 154, 31.05.2017

Mehmet Sait Çalka

Öz

İbrahim Gülşenî, who lived in Anatolia between the second half of the 15th century and the first half of the 16th century, is known as the founder of Gülşenîlik, a branch of the Halveti sect in the history of mysticism and sects. Almost in  all of the sources is given utterance to the fact that İbrâhim Gülşenî was very skilful in the field of literary and mysticism. İbrâhim Gülşenî who generated literary works in Turkish,Arabic and Persian poeticised in the languages mentioned and this shows how prolific he was . İbrâhim Gülşenî who was wrote up sufic verses in addition to his divans,Turkish poems that he composed brought him into prominence in Turkish sufi literature along with his mesnevi named Ma‘nevî that he committed to paper particularly in answer to Mevlânâ’s Mesnevi.
Another work that İbrâhim Gülşeni contributed to Sufi literature is Kıdemnâme, the subject of our work, which is his mystical mesnevi that consists of 246 couplets. In this write-up,some amends about the owner of Kıdemnâme, which was supposed to belong to 16th century poet Sayyid Mehmed Hâletî, the grandson of İbrâhim Gülşeni ,have been made and concluded that this work belongs to İbrâhim Gülşeni.In the article, after having been given brief information about Gülşeni and his works, the copies of Kıdemnâme have been introduced, the content of the work and language features have been emphasized and finally the criticism of the work have been put on paper by being compared with the last three copies found.

Anahtar Kelimeler

Divan Literature, Ibrahim Gülşeni, Sufism, Mesnevi, Kıdemnâme

İBRAHİM GÜLŞENÎ VE KIDEMNÂME ADLI TASAVVUFÎ MESNEVİSİ

Öz

15. yüzyılın ikinci yarısı ile 16. yüzyılın ilk yarısı arasında Anadolu’da yaşamış olan İbrâhim Gülşenî, tasavvuf ve tarikatlar tarihinde Halvetî tarikatının bir kolu olan Gülşenîliğin kurucusu olarak bilinir. Kaynakların hemen tümünde İbrâhim Gülşenî’nin tasavvuf yönünün olduğu kadar edebî yönünün de kuvvetli olduğu dile getirilmiştir. Öyle ki Türkçe, Farsça ve Arapça eserler veren İbrâhim Gülşenî, velud bir şair olarak söz konusu üç dilde divan oluşturacak düzeyde şiirler söylemiştir. Divanlarının dışında tasavvuf içerikli manzum eserler de kaleme alan İbrâhim Gülşenî, özellikle Mevlânâ’nın Mesnevisine nazire olarak kaleme aldığı Ma‘nevî adlı Farsça mesnevisi ile Türkçe şiirleri onun Türk tasavvuf edebiyatı içinde haklı bir şöhret kazanmasına vesile olmuştur.
İbrâhim Gülşenî’nin tasavvuf edebiyatına katkı sağladığı bir başka eseri ise çalışmamıza konu olan Kıdemnâme adlı 246 beyitlik tasavvufî mesnevisidir. Bu makalede daha önceki çalışmalarda Kıdemnâme’nin 16. yüzyıl şairlerinden ve İbrâhim Gülşenî’nin torunu olan Seyyid Mehmed Hâletî’ye aidiyeti zannı düzeltilmiş ve yapılan tespitler ışığında bu eserin İbrâhim Gülşenî’ye ait olduğu sonucuna varılmıştır. Makalede, Gülşenî ve eserleri hakkında muhtasar bilgi verildikten sonra, Kıdemnâme’nin tespit edilen nüshaları tanıtılmış, eserin muhtevası ve dil hususiyetleri üzerinde durulmuş ve son olarak tespit edilen üç nüshanın mukayesesi yapılmak suretiyle eserin tenkitli metni verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Divan edebiyatı, İbrâhim Gülşenî, Tasavvuf, Mesnevî, Kıdemnâme

Kaynakça

• Akay, M. (1996). İbrâhim Gülşenî’nin Divanı: Metin-Dil Hususiyetleri. Yayınlanmamış Doktora Tezi. Konya: Selçuk Üniversitesi. Akkuş, M. (1996). “Nef’i Divanı’nın Metin Tenkidi Öncesi Nüshalar Şeceresinin Tespiti Üzerine”. GÜFEF Sosyal Bilimler Dergisi, 1: 63- 90. Aksoyak, İ. H. (2007). “Kefeli Hüseyin’in Raz-name Adlı Eserinde Nüsha Ailesi Kurmada izlenen Yöntem”. II. Kayseri ve Yöresi Kültür, Sanat ve Edebiyat Bilgi Şöleni, 10-12 Nisan 2006, Kayseri. 635-641. Ali Emîrî (1328). Tezkire-i Şu’arâ-yı Âmid. Dersaadet: Matbaâ-yı Âmidî. Ali Emirî (1328). Tezkire-i Şu’arâ-yı Amid. İstanbul: Matbaâ-yı Amire. Allahverdiyeva, Ş. (2011). “Azerbaycan Ağızlarında Kullanılan Arkaik Zarf-Fiiller”. Karadeniz (Black Sea-Черное Море) Sosyal Bilimler Dergisi, (3) 11: 70-80. Alpay Tekin, G. (1979), “Hamdullah Hamdî’nin Yeni Bir Leylâ ve Mecnun Nüshası ve Metin Tenkidi Hakkında Bazı Düşünceler”, Journal of Turkish Studies, Ali Nihad Tarlan Hatıra Sayısı, 3: 307-342. Ateş, A. (1941-1942). “Metin Tenkidi Hakkında”. Türkiyat Mecmuası, VII-VIII: 253-267. Avşar, Z. (2008). “Tenkitli Metin Neşrinde İmla Sorunu Üzerine Yeni Düşünce ve Öneriler”. Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, (3) 6: 59-95. Aydemir, Y. (2007). “Metin Neşrinde Mecmuaların Rolü ve Karşılaşılan Problemler”. II. Kayseri ve Yöresi Kültür, Sanat ve Edebiyat Bilgi Şöleni. 10-12 Nisan 2006, Kayseri, 673-685. Azamat, N. (2000). “İbrâhim Gülşenî”. İslam Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 21: 301-304. Bayraktar, N. (2004). Türkçede Fiilimsiler. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. Bilkan, A. F. (1996). “Nabi Divanlarının Nüsha Şecerelendirilmesi”. GÜFEF Sosyal Bilimler Dergisi, 1: 91-118. Bursalı Mehmed Tahir. (2000). Osmanlı Müellifleri (C I-III), Ankara: Bizim Büro Basımevi. Canım, R. (2000). Latifî, Tezkiretü’ş-şu’arâ ve Tabsıratu’n-nuzemâ. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları. Cebecioğlu, E. (2009). Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü. İstanbul: Ağaç Kitabevi Yayınları. Çeltik, H. (1996). “Tenkitli Metin Yöntemi Açısından Üç Şeyh Galib Divanı”. Bilig, 2: 284-289. Çeltik, H. (2007). “Tenkitli Divan Metinlerinde Nazım Şekilleri Problemleri”. II. Kayseri ve Yöresi Kültür, Sanat ve Edebiyat Bilgi Şöleni. 10-12 Nisan 2006, Kayseri, 696-705. Dosay, M. ve Remzi Demir. (1995). “Bilim Tarihinde Metin Çalışmalarının Önemi”, Felsefe Dünyası, 7: 60-69. Genç, İ. (2000). Esrar Dede Tezkire-i Şuarâ-yı Mevleviyye. Ankara: AKM Yay. Gülsevin G. ve Erdoğan Boz. (2010). Eski Anadolu Türkçesi, Ankara: Gazi Kitabevi. Gülşenî, İbrâhim b. Muhammed. Kıdemnâme. İstanbul Büyükşehir Belediyesi Atatürk Kitaplığı Osman Ergin Türkçe Yazmaları Koleksiyonu. Demirbaş no: OE_Yz_1282/05 Gülşenî, İbrahim. Kıdem-nâme. Ankara Milli Kütüphane Türkçe Yazmalar Koleksiyonu. Demirbaş no: 06 Mil Yz A 2920/2. Gülşenî, İbrahim. Kıdem-nâme. İstanbul Milet Kütüphanesi Ali Emiri Manzum Eserler Koleksiyonu, No: 97 . Horata, O. (1992). “Klâsik Edebiyatımıza Ait Metinlerin Neşrinde Karşılaşılan İmlâ ile İlgili Bazı Problemler”, İLESAM I. Eski Türk Edebiyatı Kollogyumu, 17-18 Ocak 1992, Ankara. İlaydın, H. (1972). “Metin Sağlamlığı Sorunu”, Türk Dili, (26) 250: 286-291. İnce, A. (1992). “Tenkidli Metin Kurmada Karşılaşılan Güçlükler”, İLESAM I. Eski Türk Edebiyatı Kollogyumu, 17-18 Ocak 1992, Ankara. Kılıç, A. (2004). “Günümüzde Metin Neşri veya Edisyon Kritik: Genel Görünümler, Problemler, Öneriler”, I. Kırşehir Kültür Araştırmaları Bilgi Şöleni, 8-10 Ekim 2003 Bildiriler, Kırşehir, 331-346. Kılıç, F. (1996). “Meşairü’ş-şu’ara ve Tenkitli Metni Oluştururken İzlenen Yöntem”, GÜFEF Sosyal Bilimler Dergisi, 1: 23-42. Kiremitçi, İ. (2001). Hayâlî-i Gülşenî Divanı Üzerine Bir İnceleme. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Afyon: Afyon Kocatepe Üniversitesi SBE. Koç, Mustafa ve Eyyüp Tanrıverdi (hzl.) (2014). Muhyî-i Gülşenî, Menâkıb-ı İbrahîm-i Gülşenî. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yay. Konur, H. (2000). İbrâhim Gülşenî: Hayatı, Eserleri, Tarikatı. İstanbul: İnsan Yay. Korkmaz, Z. (1979). “Eski Osmanlı Kaynaklarının Yayınında Transkripsiyonla İlgili Bazı Değerlendirmeler”, Türkoloji Dergisi, (8), 1: 67-78. Köksal, M. F. (2005). “Metin Tenkidi Usulü Açısından İbni Kemâl Divanı”, Berceste, 39: 9-14. Köksal, M. F. (2008). “Metin Tamiri (Usul ve Esaslar, Uygulamalar ve Bazı Teklifler)”, Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 1: 169-190. Köksal, M. F. (2012). “Metin Neşrinin Ana Esasları”, TÜBAR, XXXI: 179-209. Köktekin, K. (2008). Eski Anadolu Türkçesi, Erzurum: Fenomen Yayınları. Kut, G. (1992). “Metin Neşri”, İLESAM I. Eski Türk Edebiyatı Kollogyumu, 17-18 Ocak 1992, Ankara. Kut, G. (1997). “Metin Tespitinde Dikkat Edilecek Hususlar”, IX. Milli Türkoloji Kongresi, 15-19 Eylül 1997. Kut, G. (1999). “Metin Tesbitinde Birinci Aşama: ‘Vezin ve Anlam’”, İlmi Araştırmalar, 8: 189-198. Macit, M. (2015). “İbrâhim Gülşenî”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. (Son erişim tarihi: 04.05.2016). http://www.turkedebiyatiisimlersozlugu.com/index.php?sayfa=detay&detay=7180 Mengi, M. (1997). “Metin Şerhi, Metin Tahlili ve Metin Tenkidi Üzerine Görüşler”, Dergah, 93: 8-10. Mengi, M. (2007), “Metin İncelemesi Aşamaları, Terimleri ve Bunlardan Biri: Metin Tahlili”, II. Kayseri ve Yöresi Kültür, Sanat ve Edebiyat Bilgi Şöleni, 10-12 Nisan 2006, Kayseri, 759-768. Pekolcay, N. (1985). “İslâmî Türk Edebiyatına Dair Metinlerde Sentaksın Önemi”, V. Milletlerarası Türkoloji Kongresi, 23-28 Eylül 1985 Tebliğler, Türk Dili C. I, İstanbul, 215-219. Seferli Eliyar vd. (1993). Türkiye Dışındaki Türk Edebiyatları Antolojisi 2, Azerbaycan Türk Edebiyatı-II, Ankara: Kültür Bakanlığı Yay. Tanyıldız, A. (2007), “Süreli Yayınlar Bağlamında Bazı Çeviriyazı Sorunları”, II. Kayseri ve Yöresi Kültür, Sanat ve Edebiyat Bilgi Şöleni, 10- 12 Nisan 2006, Kayseri, 772-781. Timurtaş, F. K. (1976). “Küçük Eski Anadolu Türkçesi Grameri” Türkiyat Mecmuası, 18: 231-268. Tolasa, H. (1976). “Edebiyat Tenkidinde Karşılaştırma Yolu ve Divan Şiirinde Bir Karşılaştırma Denemesi”, Milletlerarası Türkoloji Kongresi, Tebliğ Özetleri, İstanbul, 144-145. Tulum, M. (1983), “Filolojik Çalışma ve Eski Metinlerin Neşri Üzerine Görüş ve Tenkitler”, Türk Dünyası Araştırmaları, 27: 1-8. Tulum, M. (1999). “Osmanlı Dönemi Yazılı Kaynaklarının Filolojik Neşirleri Üzerine”, Osmanlı Dünyasında Şiir Uluslararası Sempozyumu, 22 Kasım 1999, İstanbul. Tulum, M. (2000). Tarihî Metin Çalışmalarında Usul-Menâkıbu’l-kudsiyye Üzerine Bir Deneme, İstanbul: Deniz Kitabevi. Tuman, Mehmet Nail (2001). Tuhfe-i Nâilî. Divan Şairlerinin Muhtasar Biyografileri. Ankara: Bizim Büro Yay. Ünver, İ. (1992). “Arap Harfli Türkçe Metinlerin Çevirisinde Karşılaşılan Yanlışlar”, Türk Dili, 483: 789-798. Ünver, İ. (1993a). “Eski Türk Edebiyatıyla İlgili Sorunlarımız”, Türk Dili, 500: 118-126. Ünver, İ. (1993b). “Çeviriyazıda Yazım Birliği Üzerine Öneriler”, Türkoloji Dergisi, XI: 51-89 Yavuz, Y. Ş. (2002), “Kıdem,”, İslam Ansiklopedisi, İstanbul: TDV Yayınları, 25: 394-395. Yıldırım, Ali (2007), “Metin Tenkidi ile İlgili Hususlar ve Kâmî Divanı Örneği”, II. Kayseri ve Yöresi Kültür, Sanat ve Edebiyat Bilgi Şöleni, 10-12 Nisan 2006, Kayseri, 799-811.