POMAK TÜRKLERİNİN “KİMLİK” MÜCADELESİ VE BULGARİSTAN KOMÜNİST PARTİSİNİN GİZLİ KARARLARI (1948-1984)

Yıl 2017, Sayı: 59, 435 - 477, 31.05.2017

İbrahim Kamil

Öz

Bugün Bulgaristan, Yunanistan ve Makedonya devletlerinin sınırları içerisinde kalan Pomak Türkleri Kuman-Kıpçakların soyundandır. Rodoplar, Pirin ve Vardar Makedonyası olarak adlandırılan bölgelerde yaşamaktadırlar. Nüfusları ile ilgili kesin bilgiler olmamakla birlikte sadece Bulgaristan’da yaşayan Pomak Türklerinin sayısı 1989 verilerine göre 268.971 olarak tespit edilmiştir. Bu sayı Bulgaristan yönetimlerinin farklı yaklaşımları, Türkiye’ye yönelik yapılan göçler, doğum ve ölüm oranlarındaki sağlıksız bilgiler sebebiyle değişkenlik göstermektedir. Bulgaristan’daki Pomak Türkleri, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’nda Balkanların Rus orduları tarafından işgal edilmesi sonucu baskı ve zulümlere maruz kalmışlar, 1912-1913 Balkan Savaşlarında zorla Hristiyanlaştırılmak istenmişlerdir. İkinci Dünya Savaşı ve sonrasındaki Soğuk Savaş yıllarında Pomak Türklerine yönelik aynı politikalar devam etmiş, bu defa Bulgaristan Komünist Partisinin “tek milletli sosyalist toplum” yaratma operasyonu ile karşılaşmışlardır.

Bu çalışmada Bulgaristan’daki Pomak Türklerinin uğradıkları baskılara değinilmiştir. Farklı siyasal rejimlerle yönetilse dahi Bulgaristan’ın ülkesindeki Müslüman-Türk azınlığı asimile etmek için ne gibi politikalar uyguladığı ve Komünist Partisinin ne gibi kararlar aldığı, arşiv belgelerine dayanılarak araştırılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Pomak Türkleri, Bulgaristan, Asimilasyon, Bulgaristan Komünist Partisi, Kimlik

THE IDENTITY STRUGGLE OF POMAK TURKS & SECRET DECISIONS OF THE BULGARIAN COMMUNIST PARTY (1948-1984)

Öz

In today, Pomak Turks living inside the boundaries of Bulgaria, Greece and Macedonia are descendants of Kuman-Kipchak Turks. They live in the areas referred as the Rhodopes, Pirin and Vardar Macedonia. Although there is not certain information on the population of Pomak Turks, the number of Pomaks Turks living in Bulgaria is 268.971 according to the data in 1989. This number varies due to different approaches of Bulgarian governments as well as unhealthy information regarding migrations to Turkey and birth and death rates. Pomak Turks in Bulgaria have been subjected to oppression and persecution as a result of the invasion of the Balkans by Russian armies at the Russian-Turkish War of 1877-78 and they were forced to Christianize during the Balkan Wars of 1912-13.The same policies towards Pomak Turks continued during the World War II and the following Cold War period, and this time, they encountered a process of creating “a socialist society with one nation” by the Bulgarian Communist Party.

In this study, the oppressions suffered by the Pomak Turks in Bulgaria have been addressed. It was researched based on the archive documents that what kind of policies Bulgaria, even though ruled under different political regimes, implemented in order to assimilate Muslim Turkish minority and what kind of decisions the Bulgarian Communist Party made.

Anahtar Kelimeler

Pomak Turks, Bulgaria, Assimilation, the Bulgarian Communist Party, Identity

Kaynakça

• Ağanoğlu, H. Y. (2001). Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Balkanların Makûs Talihi Göç, İstanbul: Kum Saati Yayınları.
• Akgün, A. (2005). “Bulgaristan’da Asimilasyon ve “Zavallı Pomaklar” Adlı Bir Risale”, Balıkesir: Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, c. 8, S. 13, Mayıs, ss. 1-28.
• Alp, İ. (1990). Belge ve Fotoğraflarla Bulgar Mezalimi (1878-1989), Ankara: Trakya Üniversitesi Yayınları, No: 90/1.
• Alp, İ. (1988). Bulgarian Atrocities, “Documents and Photographs”, London-Nicosia-İstanbul: K. Rustem &Bro.
• Alp, İ. (1993). “Bulgarların Pomak Türkleri (Kıpçaklar-Kumanlar) Politikası”, Ankara: Diyanet, c. 29, S. 2, Nisan-Mayıs-Haziran, ss. 75-80.
• Alp, İ. (1992). “Pomak Türkleri İle İlgili Bazı Gerçekler”, Askerî Tarih Bülteni, Y. 17, S. 33, ss. 1-9.
• Alp, İ. (2012). Pomak Türkleri (Kumanlar-Kıpçaklar), İkinci Baskı, Trakya Üniversitesi, Edirne: Edebiyat Fakültesi Yayınları, 2012/1.
• Amnesty International: Bulgaria, s. 27, RFE Bulgarian Situation Report, 5, 21. 2. 1973.
• Ardenski, V. (2005). Sofya: Zagasnali Ognişta, İzselniçeski Protsesi Sred Bılgarite Mohamedani v Periyoda 1878-1944.
• Arslan, Z. (2015). “Türk-Bulgar İlişkileri Çerçevesinde Türkiye’nin Bulgaristan’da Yaşanan Gelişmelere ve Bulgaristan Türklerine Yönelik Politikası (1923-1950)”, Ankara: Yeni Türkiye, Rumeli-Balkanlar Özel Sayısı-IV, Y. 21, S. 69 Mart-Haziran, ss. 4085-4094.
• Avcı, N. (2015). “Balkanların Dağlı Türkleri: Pomaklar”, Ankara: Yeni Türkiye, Rumeli-Balkanlar Özel sayısı-V, Y. 21, S. 70, Mart-Haziran, ss. 5670-5672.
• Aydınlı, A. (1971). Batı Trakya Faciasının İçyüzü, İstanbul: Akın Yayınları.
• Baev, Y.- Kotev, N. (1994). “İzselniçeskiyat Vıpros v Bılgaro-Turskite Otnoşeniya Sled Vtorata Svetovna Voyna, I. Çast”, Sofya: Mejdunarodni Otnoşeniya, kn.1, Godina XXIII, ss. 50-61.
• Balkaya, İ. S. (2004). “Balkanlardaki Gelişmelerin Işığı Altında Türk-Bulgar Münasebetlerinin Sosyal-Kültürel ve Ekonomik Boyutları (1913-1918)”, İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları, S. 150, Haziran, ss. 25-37.
• Bayraktarova, E. (2012). “Balkan Savaşları Döneminde Bulgaristan’daki Müslüman Azınlığın Durumu”, Godişnik na Visşiya İslyamski İnstitut, (Ed.) Sefer Hasanov, Sofya: Visş İslyamski İnstitut, 4, ss. 13-27.
• Bayraktarova, E. (2013). “Balkan Savaşları Döneminde Türk-Bulgar İlişkilerinde Bir Belirleyen Olarak Bulgaristan’daki Müslüman Azınlığı”, Osmanlı Devleti’nin Dağılma Sürecinde Trablusgarp ve Balkan Savaşları, 16-18 Mayıs, 2011, İzmir, Bildiriler, Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi, I. Uluslararası Tarih Sempozyumu, (Haz.) Mehmet Ersan, Nuri Karakaş, Ankara: TTK Yayınları, ss. 267-294.
• Beytullov, M. (1979). “Kulturniyat Vızhod na Bılgarskite Turtsi pri Usloviyata na Sotsializma”, Sofya: İzvestiya na İnstituta po İstoriya pri Tsentralniya Komitet na BKP, 40, ss. 197-228.
• Bozov, S. (2013). V İmeto Na İmeto, Tom III, Printa-KOM OOD, Smolyan 2013.
• Büksenşüti, Ulrih, Maltsintsvenata Politika v Bılgariya, Politikata na BKP Kım Evrei, Romi, Pomatsi i Turtsi, 1944-1989, Sofya: IMIR.
• Cambazov, İ. (2013). Balkanlarda Türkler ve Müslüman Azınlıklar, Sofya: 21. Yüzyıl Türk Kültür Merkezi Yayınları.
• Çavuşoğlu, H. (1993). Balkanlarda Pomak Türkleri, Tarih ve Sosyo-Kültürel yapı, Ankara: KÖKSAV Yayınları.
• Çınar, İ. K. (2005). Etniçeskite Maltsinstva v Bılgariya, Sofya: İzdatelska Kışta “Lik”.
• Çokbankır, E. (2009). “Pomakların Kökeni, Tımraş Cumhuriyeti ve Asimilasyon”, Geçmişten Günümüze Asimilasyon ve Zorunlu Göç’ü Anma Etkinlikleri, Bildiriler, İzmir: Gaziemir Belediyesi Kültür Yayınları, ss. 55-74.
• Dalkılıç, M.-Biçer, R.-Demirli E. (2012). Balkanlarda Dini Aşırılıklar ve Etnik Barış, İstanbul: Tasam Yayınları.
• Dayı, H. (2006). Milletleşmenin Işığında Türkler ve “Ötekiler”, İstanbul: Okumuş Adam Yayınları.
• Dış Türkler-Belgeler,(1969) Ankara: T.C. Dışişleri Bakanlığı AZEM Dairesi.
• Dülgerov, P. (2000). Razpnati Duşi, Moyata İstina za Vızroditelniya Protses Sred Bılgarite Mohamedani, Sofya: İz. Hristo Botev.
• Eren, C. A. (1988). “Pomaklar” Maddesi, İslam Ansiklopedisi, C.9, İstanbul Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Georgiev, V.-Trifonov, S. (1995). Pokrıstvaneto na Bılgarite Mohamedani, 1912-1913, Dokumenti, Sofya: Akademiçno İzdatelstvo “Prof. Marin Drinov”.
• Gökdağ, B. A. (2012). “Balkan Ülkelerinin Anayasalarında Dil Düzenlemeleri”, Balkan Savaşlarının 100. Yılı, Uluslararası Balkan Sempozyumu, 11-13 Mayıs 2012, Bildiriler, (Ed.) Kenan Gültürk-S. Bilal Nur, İstanbul: Bağcılar Belediye Başkanlığı Kültür Yayınları.
• Gruev, M. (2004). “Pasportizatsiyata ot 1953 Godina i Bılgarite Müsülmani”, İroniyata na İstorika, Sbornik v Pamet na Prof. M. Lalkov, Sofya: Universitetsko İzdanie “Sv. Kl. Ofridski”.
• Günşen, A. (2015). “Balkanlarda İslam-Türk Kimliğinin Bedelini Çok Ağır Ödeyen Bir Topluluk: Pomaklar/Torbeşler/Goralılar”, 100. Yılında Balkan Harbi, (Ed.) M. Çağatay Özdemir, Ankara: Türk Yurdu Yayınları.
• Günşen, A. (2015). “Türk Kültür Coğrafyası Olarak Balkanlar ve Bir Balkan Topluluğu Olarak Pomakların Kimlik Algılamalarında Türklük İzleri”, Ankara: Yeni Türkiye, Rumeli-Balkanlar Özel Sayısı-V, Y. 21, S. 70, Mart-Haziran, ss. 5657-5669.
• İvanova, E. (2002). Othvırlenite “Priobşteni” ili Protsesıt, Nareçen “Vızroditelen”, (1912-1989), Sofya: İnstitut za İztoçnoevropeyska Humanitaristika.
• Jivkova, İ. M. (2008). Duşevnost na Turskoto Naselenie v İztoçnite Rodopi i v Plovdiv, Neverbalnoto Obştuvane na Turskoto Naselenie ot İztoçnite Rodopi, Sofya: İK. “KOTA”.
• Karaman, F. (2012). “Balkan Ülkelerinin Tarihi Akışında Dinlerin Rolü ve Özgürlükler”, Godişnik na Visşiya İslyamski İnstitut, (Ed.) Sefer Hasanov, Sofya: Visş İslyamski İnstitut, 4, ss. 55-88.
• Kayıhan, A. (1972). “Rodoplar Neresidir”, İstanbul: Türk Dünyası, Sayı 27, ss. 25-32.
• Kutlu, S. (2007). Milliyetçilik ve Emperyalizm Yüzyılında Balkanlar ve Osmanlı Devleti, İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Kürkçüeva, İ. (2004). Svetıt na Bılgarite Müsülmani ot Tetevensko, Prehod Kım Modernost, Sofya: “IMIR”.
• Makkarti, D. (2010). Smırt i İzgnanie, Etniçesko Proçistvane na Osmanskite Müsülmani, 1821-1922, Sofy:a İzdatelstvo “Galik”.
• McCarty, J. (2014). Ölüm ve Sürgün, Osmanlı Müslümanlarının Etnik Kıyımı (1821-1922), 2. Baskı, (Çev. Fatma Sarıkaya), Ankara: TTK Yayınları.
• Memişoğlu, H. (1989). Bulgarian Oppression in Historical Peripective, Ankara: Devran Matbaası.
• Memişoğlu, H. (2007). “Pomaklar”, Balkanlar El Kitabı, C. II, Çağdaş Balkanlar, (Der.) Osman Karatay-Bilgehan A. Gökdağ, Çorum/Ankara: Karam & Vadi Yayınları, ss. 523-535.
• Memişoğlu, H. (2013). “Pomaklar”, Balkanlar El Kitabı, 2. Cilt: Çağdaş Balkanlar, (Ed.) Bilgehan A. Gökdağ, Osman Karatay, 2. Baskı, Ankara: Akçağ Yayınları, ss. 631-643.
• Memişoğlu H. (2007). “Pomaklar” Maddesi, İslam Ansiklopedisi, C. 34, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, ss. 320-322.
• Memişoğlu, H. (1991). Stranitsi ot İstoriçeskoto Minalo na Pomatsite, Ankara: Şafak Matb.
• Miçev, N. vd. (1987). “Geografski Osobenosti i Tendentsii v Razvitiyeto na Naseleniyeto na Rodopite”, Rodopski Sbornik, T.6, ss. 5-41.
• Mihaylov, S. (1992). Vızrojdenskiyat Protses v Bılgariya, Sofya: İz. “M8M”.
• Mizov, N. (1989). Sofya: İslamıt i İslamizatsiya.
• Monov, Tsv. (1972). “Prosvetnoto Delo Sred Bılgarite s Mohamedanska Vyara v Rodopski Kray Prez Godinite na
• Narodnata Vlast (1944-1968)”, Rodopski Sbornik, T.3, ss. 9-48.
• Okyar, F. (1980). Üç Devirde Bir Adam, (Yay. Haz.) Cemal Kutay, İstanbul: Tercüman Yayınları. Özcan, S. (2013). Pomak Kimliği, Edirne: Ceren Yayınları.
• Özgür, N. (1999). Etnik Sorunların Çözümünde Hak ve Özgürlükler Hareketi, İstanbul: Der Yayınları.
• Özönder, C. (1988). “Pomak Türkleri”, İstanbul: Batı Trakya’nın Sesi, Y. 1, S. 4, Mayıs-Haziran, ss. 16-19.
• Panayotova, B. (1992). “Bılgari-Mohamedani i Hristiyani v Tsentralnite Rodopi, Pogled Vırhu Tehnite Vzaimootneşeniya”, Aspekti na Etnokulturnata Situatsiya v Bılgariya i na Balkanite-2, (21-23 Şubat 1992 Tarihinde Sofya’da Düzenlenen Sempozyum), Sofya: Fondatsiya “Fridrih Nauman”, ss. 33-46.
• Poulton, H. (1993). Balkanlar-Çatışan Azınlıklar, Çatışan Devletler, İstanbul: Sarmal Yayınları.
• Prava na Maltsinstvata, Mejduetniçeski i Mejdureligiozni Otnoşeniya v Obştini Sıs Smeseno Naselenie, Obştina Gırmen, Obştina Ruen, (2008). (Ed.) İva Kürkçüeva-Evgeniya Troeva Grigorova-Tsvetanka Bonçeva Luçeva-Maya Koseva-Donka Dimitrova, Sofya: “IMIR”.
• Rodop-Bulgaristan Türkleri Tarihten Siliniyor Mu? (1976). İstanbul: Rodop-Tuna Türkleri Kültür ve Dayanışma Derneği Tarih Yayınları Serisi, S. 3, Mayıs.
• Rodop-Bulgaristan Türklüğü Faciasının İç Yüzü, (1976). İstanbul: Rodop-Tuna Türkleri Kültür ve Dayanışma Derneği Tarih Yayınları Serisi, S. 2, Mart.
• Selimoğlu, İ.-Bayram, S. (1989). İnsanlığın Yüz Karası Bulgar Mezalimi ve Bulgaristan’daki Vakıf Eserleri Camilerimiz, Ankara: Önder Matbaası.
• Sofuoğlu, E. (2014). Balkanlarda Kuşatma Var, İstanbul: Babıali Kültür Yayınları.
• Sofuoğlu, E. (2015). “Kuman-Peçenek Bakiyesi: Pomaklar”, Ankara: Yeni Türkiye, Rumeli-Balkanlar Özel sayısı-V, Y. 21, S. 70, Mart-Haziran, ss. 5648-5656.
• Stoyanov, V. (1993). “Turskoto Naselenie na Bılgariya i Ofitsialnata Maltsinstvena Politika (1878 - 1944)”, Sofya:
• Stranitsi ot Bılgarskata İstoriya, Sıbitiya, Razmisli, Liçnosti, 2, (Ed.) Mariya Boseva, Prosveta, 1993, ss. 192-209.
• Stoyanov, V. (1998). Turskoto Naselenie v Bılgariya Mejdu Polüsite na Etniçeskata Politika, Sofya: İz. “Lik”.
• Şahin, C. (2015). “Balkanlarda Unutulmuş Müslüman Bir Topluluk: Pomaklar”, Ankara: Yeni Türkiye, Rumeli-Balkanlar Özel Sayısı-V, Y. 21, S. 70, Mart-Haziran, ss. 5673-5683.
• Tahir, N. A. (2015). “Bulgar Komünist Partisi ve Bulgaristan’daki Türklere Yönelik Asimilasyon Politikası”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, C. 8, S. 41, Aralık, ss. 578-587.
• Tarakçı, B. (2015). “Nerede-Nasıl: Pomaklar Üzerine”, Ankara: Yeni Türkiye, Rumeli-Balkanlar Özel sayısı-V, Y. 21, S. 70, Mart-Haziran 2015, ss. 5684-5688.
• Todorova, M. (2010). Bılgariya, Balkanite, Svetıt: İdei, Protsesi, Sıbitiya, Sofya: Prosveta.
• Trifonov, S. (22.4.1991). “Strogo Poveritelno”, Pogled, br.16.
• Trifonov, S. (6.5.1991). “Strogo Poveritelno”, Pogled, br.18.
• Trifonov, S. (13.5.1991). “Strogo Poveritelno”, Pogled, br.19.
• Troeva, E.-Grigorov, V. (2003). “Gurbetçiystvoto v Rodopite-Minalo i Nastoyaşte”, Da Jiveeş Tam da se Sınuvaş Tuk, Emigratsionni Protsesi v Naçaloto na XXI. Vek, Sofya: IMIR, ss. 109-123.
• Turan, Ö. (1995). “Bulgaristan Türklerinin Bugünkü Durumu”, Ankara: Yeni Türkiye, Türk Dış Politikası Özel Sayısı, Y. 1, S. 3, Mart-Nisan, ss. 294-301.
• Turan, Ö. (2000). Rodop Türklerinin 1878 Direnişi, Balkan Türkleri Göçmen ve Mülteci Dernekleri Federasyonu, Ankara: TTK Yayınları.
• Uzer, T. (1999). Makedonya Eşkiyalık Tarihi ve Son Osmanlı Yönetimi, 3. Baskı, Ankara: TTK Yayınları.
• Vladimirov, G. (2013). “Bulgar İstatistik Kaynaklarına Göre Balkan Savaşlarında ve Sonrasında Müslümanların Göç Süreçleri”, Osmanlı Devleti’nin Dağılma Sürecinde Trablusgarp ve Balkan Savaşları, 16-18 Mayıs, 2011, İzmir, Bildiriler, Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi, I. Uluslararası Tarih Sempozyumu, (Haz.) Mehmet Ersan, Nuri Karakaş, Ankara: TTK Yayınları.
• Vızroditelniyat Protses, Bılgarskata Dırjava i Bılgarskite Turtsi (Sredata na 30’te-Naçaloto na 90’te Godini na XX. Vek), T. I, (2009). Sofya: (Yay. Haz.) Vasil Güzelev-Georgi Markov-Doyno Doynov-Plamen Mitev-Svetlozar Eldırov-Stefan Andreev, Dırjavna Agentsiya “Arhivi”.
• Vrançev, N. (1948). Bılgari Mohamedani (Pomatsi), Sofya.
• Yalımov, İ. (2002). İstoriya na Turskata Obştnost v Bılgariya, IMIR, Sofya, 2002.
• Yıldırım, B. (2015). “Bulgaristan’daki Müslüman Türk Azınlığa Baskılar ve Göç (1934-1939)”, Ankara: Yeni Türkiye, Rumeli-Balkanlar Özel Sayısı-IV, Y. 21, S. 69, Mart-Haziran, ss. 4095-4102.
• Yıldırım, H. (1972). “Rodoplardaki Son Türk Katliamının İçyüzü (13-14 Mart 1972)”, Ankara: Türk Kültürü, Yıl XI, Sayı 122, Aralık, ss. 97-101.
• Yıldız, S. (1985). “Bulgaristan Türkleri”, Bulgaristan’daki Müslüman Türklerin Dramı, (Haz.) Abdurrahim Dede, İstanbul: Türkiye-Suudi Arabistan Dostluk ve Kültür Derneği İstanbul Şubesi Yayınları.
• Zafer, Z. (2014). “Balkan Savaşları ve Pomaklar”, 100. Yılında Balkan Savaşları (1912-1913), İhtilaflı Duruşlar, 1. Cilt, (Ed.) Mustafa Türkeş, Ankara: TTK Yayınları. http://www.pametbg.com/index.php/bg/prestuplenia/vuzroditelen-proces (08.03.2016).
• Tsentralen Dırjaven Arhiv/ Ts. D. A. (Merkezî Devlet Arşivi), Fond/ f. (Fon/Klasör), Opis/op. (Dosya), Arhivna Edinitsa/a. e. (Belge/Evrak), List/l. (Sayfa).