Çâr-Ender-Çâr Poems in Classical Turkish Literature

Yıl 2017, Sayı: 60, 67 - 94, 30.09.2017

Ahmet Topal

https://doi.org/10.14222/Turkiyat3776

Öz

Çâr-ender-çâr is a Persian term, which means quartet and four in four. This term is used in classical Turkish poetry for different poems, which have a common form as a quartet structure and style. Çâr-ender-çâr is used generally with the literary arts like leff ü neşr, taksîm, tensîkü’s-sıfat and known as the poems, which are constructed in a quartet parallelism. Other poems, which are qualified as çâr-ender-çâr are the verses, called in murabba style. These poems are accepted generally as the poems written in tedvîr style. Apart from these, the poems whose one of four verses formed as a marge are also called çâr-ender-çâr, which constitute a square in form.

In this study poems called as çâr-ender-çâr will be classified under three titles and also Azmî’ ve Azerî İbrahîm Çelebi’s çâr-ender-çâr eulogium texts will be given in the first part.

Anahtar Kelimeler

Ottoman poetry, çâr-ender-çâr, murabba, Azmî’, Azerî İbrahim Çelebi

Klasik Türk Şiirinde Çâr-Ender-Çâr Şiirler

Öz

Çâr-ender-çâr, dört içinde dört, dörtlü manalarına gelen Farsça bir terimdir. Bu tabir klasik Türk şiirinde ortak yönleri dörtlü bir yapı veya şekil arz eden birbirinden farklı şiirler için kullanılmıştır. Çâr-ender-çâr yaygın olarak leff ü neşr, taksîm, tensîkü’s-sıfat gibi sanatlarla yazılan ve mısralarında dörtlü bir paralelliğin görüldüğü şiirler olarak bilinmektedir. Çâr-ender-çâr olarak nitelenen diğer şiirler ise murabba tarzında söylenen manzumelerdir. Bu şiirler ise genellikle tedvîr sanatının uygulandığı şiirler olarak kabul edilmiştir. Bunların dışında dört mısraının her biri, birer kenar şeklinde tanzim edilen ve bu hâliyle bir dörtgen/kare teşkîl eden şiirler için de çâr-ender-çâr tabiri kullanılmıştır. 

Bu çalışmada çâr-ender-çâr teriminin nitelediği şiirler üç ana başlık altında tasnif edilip incelenecek; ayrıca birinci başlık altında Azmî’ ve Azerî İbrahîm Çelebi’nin çâr-ender-çâr kasidelerinin metinlerine yer verilecektir.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı şiiri, çâr-ender-çâr, murabba, Azmî, Azerî İbrahim Çelebi

Kaynakça

• Ahmed Hamdî. Teshîlü’l-Arûz ve’l-Kavâfî ve’l-Bedâyi. Kısm-ı Sâlis: İlm-i Bedâyi’. 1289. İstanbul: Terakki Matbaası. Ali Cemaleddin. Arûz-ı Türkî. 1290. İstanbul: Mekteb-i Sanayi Matbaası. Ali Şîr Nevâyî. Mîzânu’l-Evzân (Vezinlerin Terazisi). (haz. Kemal Eraslan). 1993. Ankara: Türk Dil Kurumu Yay. Handanî Divanı. Atatürk Üniversitesi Kütüphanesi. Seyfeddin Özege Kitaplığı. nr. 358. Külliyât-ı Eş’âr-ı Mevlânâ Ehlî-i Şirâzî. (haz. Hamid Rabbanî). 1344. Tahran.
• Akdoğan, Yaşar. Ahmedî Divanı. Ankara: TC. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü. e-kitap: http://ekitap.kulturturizm.gov.tr [Erişim Tarihi:17.06.2017]. Bilgegil, Kaya (1989). Edebiyat Bilgi ve Teorileri. İstanbul: Enderun Kitabevi. Canım, Rıdvan (200). Latîfî Tezkiretü’ş-Şu’arâ ve Tabsıratü’n-Nuzamâ. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yay. Değirmençay, Veyis (1998). Tevşîhât. Erzurum. Değirmençay, Veyis (1999). Selmân-ı Sâvecî’nin Masnû’ Kasîdesi Bedâyi’u’l-Eshâr. Erzurum. Dilçin, Cem (2004). Örneklerle Türk Şiir Bilgisi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yay. Dilçin, Cem (2007). “Fuzulî’nin Farsça Çâr-ender-çâr Kasîdesi”. Fuzulî’nin Şiiri Üzerine İncelemeler. İstanbul: Kabalcı Yay. Harmancı, M. Esat. Süheylî Ahmed bin Hemdem Kethudâ. Divan. TCKB. e-kitap: http://ekitap.kulturturizm.gov.tr [Erişim Tarihi:19.06.2017]. İpekten, Haluk (1999). Eski Türk Edebiyatı Nazım Şekilleri ve Aruz. İstanbul: Dergâh Yay. Kaya, Doğan (2000). “Satranç ve Vezn-i Ahar Üzerine Düşünceler”. Âşık Edebiyatı Araştırmaları. İstanbul. 81-114. Kutlar, Fatma Sabiha (2009). “Klasik Türk Edebiyatında Çâr-Ender-Çâr ve Kara Fazlî’nin Kasidesi”. Türkbilig-17. 92-115. Mutçalı, Serdar (1995). Arapça-Türkçe Sözlük. İstanbul: Dağarcık Yay. Özgül, M. Kayahan (2005). “Figüratif Şiir”. Sonsuzluk ve Bir Gün. Temmuz-Ağustos-3. 3-10. Özgül, M. Kayahan (2006). Osmanlı’nın Hazânında Gazel Dökümü. Ankara: Hece Yay. Öztekin, Nezahat (1989). “Derzizâde Ulvî Çelebi’nin Çâr-ender-çâr ve Pey-ender-pey Kasîdeleri”. Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları Dergisi-5. İzmir: Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları. Öztürk, Erdem Can (2010). Arûz-ı Türkî. İlm-i Kavâfî. Şanâyi’-i Şiriyye ve ‘İlm-i Bedî’. Yozgat: Bozok Üni. SBE. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Steingass F. (2005). A Comprehensive Persian-English Dictionary. İstanbul. Şafak, Yakup (2003). Aruz Terimleri. Konya. Şafak, Yakup (1991). Sürûrî’nin Bahrü’l-Ma’ârif’i ve Enîsü’l-‘Uşşâk ile Mukayesesi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi. Şefiyun, Said (1390h). “Şi’r-i Bî-mâ’na der-Edebiyât-ı Fârsî ve İngilisî”. Nakd-ı Edebî-15. Güz Şenödeyici, Özer (2012). Osmanlı’nın Görsel Şiirleri. İstanbul: Kesit Yay. Topal, Ahmet (2017). Klasik Türk Şiirinde Kasîde-i Masnû’a ve Nağzî’nin Masnû’ Kasîdeleri. Erzurum: Fenomen Yay. Tökel, Dursun Ali (2010). Deneysel Edebiyat Yönüyle Divan Şiiri. Ankara: Hece Yay. Üzgör, Tahir (1991). Fehîm-i Kadîm. Hayatı. Sanatı. Dîvân’ı ve Metnin Bugünkü Türkçesi. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yay. Yıldırım, Yusuf (2013). Osman Şems Efendi. Hayatı. Eserleri ve Dîvânı (Metin-İnceleme-Tahlil). İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yılmaz, Sadi (1998). Kitâbü’t-Ta’bîr (Ta’bîrnâme-i Türkî). İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.