Examining the use of Sleep Concept on the Divan of Necâtî Beg

Yıl 2017, Sayı: 60, 113 - 138, 30.09.2017

Mehmet Özdemir

https://doi.org/10.14222/Turkiyat3793

Öz

Sleep, which is a physiological concept ensuring that humans relax, grow and develop, has been used in various styles in our culture. Sleep emerges before us as a situation that invites danger and ensures the growth and development of a valiant one in our culture, and is a way of establishing connection with metaphysical realm in mythological terms. When humans sleep, they enter the world of symbols, and make deductions about the future through dreams. When sleep is considered in terms of traditions, it is the “small death” or the “sister of death”. For this reason, it is possible to see several statements on the relation between sleep-death like “sleep of death, sleep of ending, eternal sleep and sleep of sacrifices. In addition to this, sleep has been made use of to mean several situations in daily life. The term“wool-gathering” is used for the sleep that emerges due to absentmindedness;the term “catnap”,  is used for a sleep that is easy to wake up;the term “stone sleep” is used. The poets of classical literature also used several definitions like wool-gathering, sleep of the rain, hâb-ı nâz or the Turkish counterparts of these terms in their poems. In the Divan of Necati Beg, which is the subject of this study, the number of the verses in which sleep and related concepts are mentioned is 45. Although it has an important place in our culture with such a wide usage, no studies were encountered among the classical literature works. For this reason, the sleep concept used in the Necati Beg Divanı has been investigated to determine the frame of the sleep in the literature has been dealt with; the data obtained will be classified and analyzed.

Anahtar Kelimeler

Classical Literature, Necati Beg Divanı, Sleep, Sleep Types

Necâtî Beg Divanı’nda Uyku Kavramının Kullanımı Üzerine Bir İnceleme

Öz

Fizyolojik bir durum olup insanların dinlenmesini, büyümesini ve gelişmesini sağlayan uyku, kültürümüzde çeşitli şekillerde kullanılmıştır. Türk destanlarında tehlikeye davetiye çıkaran bir durum ve bir yiğidin büyüyüp güçlenmesini sağlayan hâl olarak karşımıza çıkan uyku, mitolojik anlamda metafizik âlemle bağlantı kurmanın bir yoludur. İnsan uyuduğunda semboller âlemine geçiş yapar ve bazı kimseler rüyalar vasıtasıyla gelecek hakkında çeşitli çıkarımlarda bulunur. Gelenek bağlamında düşünüldüğünde ise uyku, küçük ölümdür veya ölümün kardeşidir. Bu sebeple dilimizde ölüm uykusu, ecel uykusu, ebedî uyku, feragat uykusu gibi ölüm-uyku ilişkisini ifade eden sözlere rastlamak mümkündür. Bundan başka günlük hayatta karşılaşılan çeşitli durumları ifade etmek için de uykudan faydalanılmıştır. Dalgınlık sebebiyle ortaya çıkan uyuşukluk için gaflet uykusu,  çabuk uyanılabilen uykuyu anlatan tavşan uykusu, kolay kolay uyanılamayan uyku için taş uykusu gibi birleşik sözler kullanılmaktadır. Klasik edebiyat şairleri de hargûş uykusu, hâb-ı bârân, hâb-ı nâz, seher uykusu gibi tamlamalar veya tamlamaların Türkçe karşılıklarını şiirlerinde sık sık kullanmışlardır. Öyle ki bu çalışmanın konusunu oluşturan Necati Beg Divanı’nda uykuyla ilgili kavramların geçtiği beyit sayısı 45’tir. Bu kadar farklı kullanımıyla kültürümüzde önemli bir yere sahip olmasına rağmen klasik edebiyat çalışmaları arasında uykuyla ilgili herhangi bir araştırmaya rastlanmamıştır. Dolayısıyla kısmen de olsa uykunun anlam çerçevesini belirleyebilmek düşüncesiyle bu çalışmada, Necati Beg Divanı’nda uykunun kullanım özellikleri üzerinde durularak elde edilen veriler tasnif edilmeye çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Klasik edebiyat, Necati Beg Divanı, uyku, uyku türleri

Kaynakça

• Beydavî. Envaru’t-Tenzil ve Esraru’t-Te’vil. C. 1-5. (Çev.: Abdülvehhab Öztürk). 2011 İstanbul: Kahraman Yayınları. Edhem Pertev Paşa. Hâb-nâme. Süleymāniye Ktp. Düğümlü Baba 476/1, 2. İmam Nevevî. Riyâzü’s-Salihîn, C. 1-2. 2008.İstanbul: Erkam Yayınları. Mütercim Âsım Efendi. Burhân-ı Kâtı’. (Haz.: Mürsel Öztürk-Derya Örs). 2009.Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. Necatî Bey İsâ Çelebî Edirnevî (öl. 914/1509). Divan. Millî Kütüphane. Arşiv Numarası: 06 Mil Yz A 878. Şemseddin Sâmî. Kâmûs-ı Türkî. 1999. İstanbul: Çağrı Yayınları. Tahirü’l-Mevlevî. Şerh-i Mesnevi. C. 13. 2. Basım. 1975. İstanbul: Şâmil Yayınları.
• Akalın, Şükrü Halûk - Toparlı Recep vd.(haz.) (2011). Türkçe Sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları Algın, Demet İlhan- Akdağ Gönül - Erdinç Oğuz Osman (2016). “Kaliteli Uyku ve Uyku Bozuklukları”. Osmangazi Tıp Dergisi. 38 (Özel Sayı: 1): 29-34. http://dx.doi.org/10.20515/otd.40263. Altun, Mustafa (2011). Hâb-nâme-i Veysî. İstanbul: Mvt Yayıncılık. Avşar, Ziya (2016). Mana Âleminin Üç Efendisi. Kayseri: İncir Yayıncılık. Balaban Tuğrul (2006). Sandıklı Halk İnanışları ve Uygulamaları. Afyonkarahisar: Afyon Kocatepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Beydili, Celal (2005). Türk Mitolojisi Ansiklopedik Sözlük. Ankara: Yurt Kitap-Yayın. Ciğerlioğlu, Aysel (2014a). Ahmet Midhat’ın Nevm ve Hâlât-ı Nevm Adlı Eseri (İnceleme ve Lâtin Harflerine Aktarım). Kocaeli: Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Ciğerlioğlu, Aysel (2014b). “Ahmet Midhat’ın Uykuya Dair Bir Kitabı Üzerine”. Turkish Studies-International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic. Vol. 9(3). Winter. 365-373. Çavuşoğlu, Mehmed (2001). Necâtî Bey Divanının Tahlili. İstanbul: Bayrak Matbaası. Devellioğlu, Ferit (1999). Osmanlıca-Türkçe Lügat. Ankara: Aydın Kitabevi Yayınları. Duvarcı, Ayşe (2012). “Uyku Folkloru”. Prof. Dr. Mine Mengi Adına Türkoloji Sempozyumu (20-22 Ekim 2011) Bildirileri. Adana. 495-512. Emet, Joseph (2013). Buda’nın Uyku Kitabı. (Çev.: Deniz Demir). İstanbul: Yol Yayıncılık. Erdoğan, Mehtap (2009). “Divan Şiirinde Mahallileşme Kavramı ve Bâkî Divanı’nda Bazı Mahallî Unsurlar”. Turkish Studies-International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic. Vol. 4(5). Summer. 114-165. Güftâ, Hüseyin (2010). “Divan Şiirinde Vakt-i Seher”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, The Journal of International Social Research. Vol: 3(15). 93-137. Kabak, Turgay (2011). Derinkuyu Yöresi Halk İnanışları. Nevşehir: Nevşehir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Kanar, Mehmet (2010). Farsça-Türkçe Sözlük. İstanbul: Say Yayınları. Kanık, Orhan Veli (2000). Bütün Şiirleri. İstanbul: Adam Yayınları. Karagöz, İsmail-Karaman, Fikret vd. (2015). Dinî Kavramlar Sözlüğü. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları. Konuk, Ahmed Avni (2005). Mesnevî-i Şerîf Şerhi. (Y. Koordinatörü: Mustafa Tahralı). C. 2. İstanbul: Kitabevi. Köktekin, Kazım (2009). “Necatî Bey Divanı’nda Geçen Bazı Yerel ve Arkaik Unsurlar”. Ölümünün 500. Yılında Necatî Beg Anısına. (I. Uluslararası Türk Dili ve Edebiyatı Sempozyumu 15-17 Nisan 2009). (Ed.: Gencay Zavotçu). Kocaeli. 25-35. Mutçalı, Serdar (1995). Arapça-Türkçe Sözlük. İstanbul: Dağarcık Yayınları. Okumuş, Necdet (1992). “Uyku Duaları Üzerine Bir Deneme”. Millî Folklor. Güz 15. 33-34. Onay, Ahmet Talat (2000). Eski Türk Edebiyatında Mazmunlar ve İzahı. Ankara: Akçağ Yayınları. Ögel, Bahaeddin (2014). Türk Mitolojisi (Kaynakları ve Açıklamaları ile Destanlar). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları. Özgül, Metin Kayhan (1989). Türk Edebiyatında Siyâsî Rüyâlar, Ankara: Akçağ Yayınları. Pakalın, Mehmet Zeki (1983). Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü. C. I-III. İstanbul: Millî Eğitim Basımevi. Pala, İskender (2013). Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü. İstanbul: Kapı Yayınları. Şahin, Leyla-Meral Aşçıoğlu (2013). “Uyku ve Uykunun Düzenlenmesi”. Sağlık Bilimleri Dergisi (Journal of Health Sciences). 22 (1). 93-98. Şentürk, Atilla (1995). Necâtî Beg’in Sultan Beyazıt Methiyesi ve Bazı Gazelleri Hakkında Notlar. İstanbul: Enderun Kitabevi. Tarlan, Ali Nihat (1992). Necatî Beg Divanı, Ankara: Akçağ Yayınları. Türkiye’de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü (1978). C. X. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi. Uyanıker, Nursel (2006). Pervâne Beğ Mecmuasının İlk Yüz Varağında (1a-100b) Halk Kültürü ile İlgili Unsurlar (Atasözleri-Deyimler-Halk İnanışları). İstanbul: Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Yekbaş, Hakan (2010). “Klasik Türk Şiirinde Bazı Halk İnanışları”. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. 20(1). Elazığ. 155-184. Yeşilyurt, Türkan (2011). “Türk Şiirinde Rüya”. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Türkoloji Dergisi. 18(1). 259-266. Yıldırım, Ali (2016). “Sâib-i Tebrizî’nin Şiirlerinde Geçen ‘Hâb-ı Bahâr’ Tamlaması Üzerine”. Doğu Esintileri İranoloji, Fars Dili ve Edebiyatı Araştırmaları Dergisi. 4 (2). 167-177. Zavotçu, Gencay (2007). Türk Edebiyatında Hâb-nâme ve Ömer Fuâdî’nin Hâbiyye Risâlesi. İstanbul: Kitap Matbaacılık. Zavotçu, Gencay (2011). “Necâtî'nin İntihâl Konulu Bir Hicviyyesi”. Ölümünün 500. Yılında Necâtî Bey’e Armağan, (Ed.: Çetin Derdiyok-Muna Yüceol Özezen). Ankara: TDK Yayınları 220-231. Zavotçu, Gencay (2013). Klasik Türk Edebiyatı Sözlüğü. İstanbul: Kesit Yayınları.