Türk Evlilik Âdet ve İnanışlarının Manilerdeki Yansımaları

Yıl 2018, Sayı: 63, 325 - 343, 30.09.2018

Evren Çifci

https://doi.org/10.14222/Turkiyat3920

Öz

Sözlü edebiyat ürünleri, içinde hayat bulduğu toplumun tarih ve kültürüne dair veriler ihtiva eder. Geleneklere, inançlara, ritüellere, toplumu derinden sarsan olaylara, savaşlara vb. dair birtakım hususlar ağıt, destan, mani, türkü gibi sözlü edebiyat ürünlerinde yansıma bulur. Bu noktada sözlü edebiyat ürünleri toplumun tarihinin ve kültürel birikiminin birebir aktarım aracı olmamakla birlikte, toplumun tarih ve kültür haritasının tespitinde önemli rol oynar. Türk toplumsal yaşamının temel yapı taşlarından birini oluşturan evliliğe dair düşünce, inanç, âdet ve uygulamaların izlerine anonim halk şiirinin en yaygın şekli olan ve konu açısından da oldukça zengin bir kullanım alanı bulunan manilerde rastlanmaktadır. Manilerde kalıñ, çeyiz, kız isteme, söz kesme, nişan, kız alma gibi evliliğin geleneksel süreçleriyle birlikte akraba evliliği, evlilikte kadının fedakârlığı, kaçma/kaçırma gibi evlilikle bağlantılı ancak geleneği oluşturmayan bakış açıları da yer almaktadır. Tüm bunlar evlilik hususunda manileri kuşatıcı bir özelliğe sahip kılmaktadır. Bu çalışmada neslin devamının sağlanmasında temel teşkil eden ve belirli gelenekler çerçevesinde varlığını sürdüren evliliğe dair düşünce, inanç, âdet ve uygulamaların manilerdeki yansımaları üzerinde durulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Mani, Evlilik, Gelenek, Ritüel

Kaynakça

• Atalay, Besim. (1985). Divanü Lügat-it-Türk Tercümesi (Cilt 2). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay. Barlas, Halil Uğurol. (1963). Maraş Düğün Âdetleri. İstanbul: Yurtdaş Yayınları. Beşpınar, Fatma Umut. (2014). Türkiye'de Evlilik. Türkiye Aile Yapısı Araştırması Tespitler, Öneriler (s. 112-169). içinde Ankara: T.C. Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı. Coşkun, Hasan. (2014). Sivas’ın Altınyayla İlçesinde Evlenme ile İlgili Örf, Âdet ve İnançlar. Erciyes(436), 15-24. Demir, Necati. (2013). Türk Manileri. Ankara: Gazi Kitabevi. Divitçioğlu, Sencer. (2004). Karahanlılarda Akrabalık Yapısı Üzerine. Ortaçağ Türk Toplumları Hakkında (s. 152-170). içinde İstanbul: YKY. Ebu-l Gazi Bahadır Han. (ty). Şecere-i Terakime, (Türklerin Soy Kütüğü). (Haz: M. Ergin).Tercüman 1001 Temel Eser. Elitok, Nevin. (2006). Muş İlinden Derlenen Mâniler Üzerine Bir İnceleme. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Diyarbakır. Ergin, Muharrem. (2016). Dede Korkut Kitabı 1-2. Ankara: Türk Dil Kurumu Yay. Ergun, Metin, ve Mehmet Aça. (2004). Tıva Kahramanlık Destanları 1. Ankara: Akçağ Yay. Gülbeyaz, Kürşad. (1998). Tokat Merkez Köyleri Manilerinin Derlenmesi ve İncelenmesi. İstanbul Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul. Gözükızıl, Ö. (2013). Çanakkale Halk Kültürü I (Nazım). Çanakkale: Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Yay. Günay, Güler ve Özgün Bener. (2011). “Kadınların Toplumsal Cinsiyet Rolleri Çerçevesinde Aile İçi Yaşamı Algılama Biçimleri”. TSA(3), 157-171. Hasan, Hamdi. (2007). Makedonya Türklerince Söylenen Maniler. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yay. İbn Fadlan. (2016). İbn Fadlan Seyahatnamesi. (Haz: R. Şeşen). İstanbul: Yeditepe Yay. İnan, Abdulkadir. (1998). Türk Düğünlerinde Exogamie İzleri. Makaleler ve İncelemeler 1 (s. 341-349). içinde Ankara: Türk Tarih Kurumu. Kınalıbaş, Mehtap. (2012). Kütahya Manileri Üzerine Bir İnceleme. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kütahya. Ögel, Bahaeddin. (2001). Dünden Bugüne Türk Kültürünün Gelişme Çağları. İstanbul: Türk Dünyası Araştırma Vakfı Yay. Santur, Meltem Emine. (ty). Evlenme Adetleri. http://turkoloji.cu.edu.tr/HALKBILIM/27.php (Son Erişim Tarihi:04/04/2018) Seyfeli, Mahmut. (2008). Kırşehir Manileri ve Mani Söyleme Geleneği. Kırşehir: Kırşehir Valiliği. Tezcan, Mahmut. (1983). Köy Gençlerinin Evlenme İsteklerine İlişkin Davranış Kalıpları. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 16(2), 133-136. Uğurlu, Mısra. (2018). Adana Mani Söyleme Geleneği ve Adana’da Söylenen Maniler(Derleme/İnceleme). Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora Tezi, Adana. Uygur, Tahsin Nahit. (2002). Çankırı Halk Edebiyatı. Ankara: Okuyan Adam Yay. Üçer, Müjgan, Pekşen, Fatma, ve Murat Türkyılmaz. (2009). Mani Benim Ezberim. İstanbul: Kitabevi Yay. Yıldız, Naciye. (1995). Manas Destanı ve Kırgız Kültürü ile İlgili Tespit ve Tahliller. Ankara: Türk Tarih Kurumu.