Hatay During the Early 1950s in a Traveler’s Eyes

Yıl 2018, Sayı: 63, 639 - 667, 30.09.2018

Şemsettin Çelik

https://doi.org/10.14222/Turkiyat3892

Öz

In this study,
starting from a series of articles published in Hakimiyet newspaper dated 1953
in Erzurum, we will try to explain Hatay of the 1950s. This series of articles
named "Hatay Notes" was writted by Muzaffer Yenen. The writer, about
whom we do not know much, decides to visit Hatay in Iskenderun, where he
arrived after the sea journey he made between Istanbul-Rhodes-Iskenderun. The notes
mentioned were written during this trip. He first visits the districts of
Hatay, beginning with Antakya. He travels from Antakya to Reyhanlı, from
Reyhanlı to Kırıkhan, and from Kırıkhan to Iskenderun. The information given by
the traveler about Hatay of the 1950s enables us to compare the Hatay of the
1940s and the city under the French rule before joining the Republic of Turkey.
The two-day short tour of Hatay, which started on January 20, 1953, is very
valuable and important for us. Perhaps more importantly, this documentary
series of articles was published in a newspaper in Erzurum, which is hundreds
of kilometers away from Hatay 65 years ago. Our purpose in this study is to
reveal Hatay's historical, cultural, social, economic, commercial, industrial,
transportation, etc. aspects at the beginning of 1950s with regards to the
mentioned articles. Thus, an opportunity to compare development progress of
Hatay before and after the 1950s will be presented.

Anahtar Kelimeler

Hatay, Antakya, İskenderun, Amik Plain, Social-Cultural and Economic Life

Bir Gezginin Gözünden 1950’lerin Başında Hatay

Öz

Bu
çalışmada, Erzurum’da çıkan 1953 tarihli Hâkimiyet gazetesinde yayınlanan bir
yazı dizisinden hareketle, 1950’lerin Hatay’ı anlatılmaya çalışılacaktır.
“Hatay Notları” adlı bu yazı dizisi, Muzaffer Yenen tarafından kaleme
alınmıştır. Hakkında fazla malumat sahibi olmadığımız yazar,
İstanbul-Rodos-İskenderun arasında yapmış olduğu deniz yolculuğu sonunda gelmiş
olduğu İskenderun’da, Hatay’ı da gezmeye karar verir. İşte adı geçen notlarını
da, bu gezi sırasında kaleme alır. İlk önce Antakya’dan başlamak üzere,
Hatay’ın ilçelerini gezer. Antakya’dan Reyhanlı’ya, Reyhanlı’dan Kırıkhan’a,
Kırıkhan’dan İskenderun’a geçer. Gezginin, 1950’lerin Hatay’ı hakkında verdiği
bilgiler, bize 1940’ların Hatay’ı ile Türkiye Cumhuriyeti’ne katılmadan önce
Fransız idaresi altındaki şehri mukayese etme imkânı sunmaktadır. Yazarın, 20
Ocak 1953 tarihinde başladığı iki günlük kısa Hatay gezisinde, o dönemin
Hatay’ı hakkında vermiş olduğu bilgiler, bizim için çok değerli ve önemlidir.
Belki daha da önemlisi belgesel niteliğindeki bu yazı dizisinin, bundan 65 yıl
önce, Hatay’dan yüzlerce kilometre uzakta bulunan Erzurum’daki bir gazetede
yayınlanmış olmasıdır. Bu çalışmadaki amacımız, adı geçen yazı dizisinden
hareketle 1950’lerin başında Hatay’ın, tarihî, kültürel, sosyal, ekonomik,
ticarî, sanayî, ulaşım vb. yönlerden, şehir yaşamını ortaya koymaktır. Böylece
Hatay’ın 1950’lerden önceki ve sonraki gelişim seyri hakkında karşılaştırma
fırsatı sunulmuş olacaktır.

Anahtar Kelimeler

Hatay, Antakya, İskenderun, Amik Ovası, Sosyal-Kültürel ve Ekonomik Yaşam

Kaynakça

• 1. Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi BCA, 030.0.018.001.002.91.59.18. BCA, 030.0.018.001.002.99.80.4. BCA, 030.10.0.0.67.447.4. BCA, 030-0-010-000-000-155-94-7. BCA, 030.10.0.0.67.447.4. BCA, 30.18.1.2.116.39.1. BCA, 030.0.018.001.002.88.87.13. BCA, 030.0.018.001.002.88.92.2. BCA, 030.0.018.001.002.90.28.8. BCA, 030.0.010.000.000.171.188.10. BCA, 030.0.018.001.002.110.5.11. BCA, 030.0.018.001.002.111.36.11. BCA, 030.0.010.000.000.8.48.14. BCA, 030-0-010-000-000-81-532-7.
• 2. Resmi Yayınlar Ayın Tarihi, 17 Haziran 1951. Köylerimiz 1 Mart 1968 gününe kadar, İçişleri Bakanlığı İller İdaresi Genel Müdürlüğü, Ankara 1968. Ormancılık İstatistik Albümü 1955-1959, Tarım Bakanlığı Orman Genel Müdürlüğü, Ankara, 1963. TBMM Zabıt Ceridesi, C.III, D.8, 1946. TBMM Zabıt Ceridesi, B:54, 27.2.1949, O:2. TBMM Zabıt Ceridesi, B:110, 31.5.1937, O:1.
• 3. Gazeteler Atayolu Hakimiyet Hataypostası İleri Hürriyet İskenderun Sabah Tanin Yeni Devir Yenigün Yeniyol
• 4. Telif Kitap, Makale vd. Ahmet Şerif, Anadolu’da Tanin, haz. Mehmed Çetin Börekçi, C. I, Ankara 1999. Alagöz, Cemal, “Coğrafya Gözüyle Hatay”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, II/2, Ankara 1944, (203-216). As, Efdal, “Cumhuriyet Dönemi Ulaşım (1923-1960)”, Dokuz Eylül Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, İzmir 2006. Atalar, Münir, “Hacc Yolu Güzergâhı ve Masrafı (Kara Yolu, 1253/1837)”, Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, Sayı: 4, Ankara 1993, (43-90). Balcı, Şükrü, “Mesken Buhranı”, Yenigün, 22 İlkteşrin 1943. Balcı, Şükrü, Turistik Hatay, Basım Yeri ve Yılı Yok. Beşirli, Mehmet, “Haydar Paşa Liman Şirketi’ne Verilen İskenderun Limanı İnşa ve İşletme İmtiyazı ve Liman Tarifesi(1911)”, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı: 11, 2004 Konya, (179-203). Çağlayan, Hasan, Hatay Milletvekillerinin TBMM’deki Çalışmaları (1939-1950), Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Hatay 2016. Çalışkan, Vedat, “Amik Ovası ve Amik Gölü: Bir Sulak Alanı Kurutma Deneyiminin Günümüze Ulaşan Etkileri”, Türk Coğrafya Dergisi, Sayı: 41, İstanbul 2003, (97-125). Çelik, Şemsettin, “Hatay Alevileri(Nusayrileri) Hakkında Bazı Notlar (1938-1950)”, Alevilik Bektaşilik Araştırmaları Dergisi, Sayı: 11, Köln-Almanya 2015, (65-98). Çelik, Şemsettin, Hatay’da Siyasî Hayat (1939-1950), Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi, Erzurum, 2014. Çetinkaya, Sevda, “Cilvegözü Sınır Kapısının Coğrafi ve Fonksiyonel Özellikleri”, VI. Hatay Tarihi ve Kültürü Sempozyumu Bildirileri, 19-20 Nisan 2002, Haz. Mehmet Tekin, Antakya 2004, (241-253). Develioğlu, Ferit, Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, Ankara 1996, s. 1038. Duran, Yusuf, İskenderun Sancağında Fransız Mandası, Ankara 2010. Düzdağ, M. Ertuğrul, Mehmed Akif Mısır Hayatı ve Kur’an Meali, İstanbul 2009. Düzgün, Nur, Güney’in İncisi Hatay, Adana, Basım Yılı Yok. Efe, Aydın, Antakya ve Çevresi Türkmenleri: Küçük Alioğulları ve Reyhanlı Aşireti (XIX. Yüzyıl), Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum 2012. Gülen, Dinçer, “Kudret Hamamında (Antakya) Yapılan Hidrobiyolojik Çalışmalar”, V. Türk Biyologi Kongresi Tebliğleri 10-15 Temmuz 1967, İstanbul 1967, (181-184). Hatay İl Yıllığı 1967, İstanbul 1968. Hatay Vilayeti Mektupçuluğu, Hatay Vilayeti İdari Taksimatı 1940, Antakya, Basım yılı yok. Korkmaz, Hüseyin- Mehmet Gürbüz, “Amik Gölü’nün Kültürel Ekolojisi”, Marmara Coğrafya Dergisi, Sayı:17, İstanbul Ocak-2008, (1-26). Mursaloğlu, Şemsettin, “Hatay Kurtuluş Davası Başlarken/Bir Anı”, Türk Tarih ve Edebiyatında Hatay Fikir ve Sanat Dergisi, Sayı: 1, Ankara 1986, (6-7). Sılay, Mehmet, Belen Derbendi, Ankara 1998. Sılay, Mehmet, Hatay’da Sosyo-Kültürel Çevre, Antakya 1994. Şaşmaz, Musa, Türkiye’nin İdari Taksimatı (1920-2013), C. VII, Ankara 2014. Tekin, Mehmet, Hatay İşgal Yılları ve Bağımsız Hatay Devleti Kronolojisi(1918-1920), Ankara 2015. Tekin, Mehmet, Hatay Tarihi, Ankara 2000. Tozlu, Selahattin, “Antakya ve Çevresi Türkmenleri Hakkında Bazı Notlar(Büyük Selçuklulardan Osmanlılara Kadar)”, Sosyal Bilimler Dergisi, VII/39, 2007, (145-161) Tozlu, Selahattin, Antakya (Hatay) Tarihi Bibliyografyası, Fırat Üniversitesi Yayınları, Elazığ 2009. Türkiye’de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü, TDK, c. 4., Ankara 1969. Türkiye’de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü, TDK, c. 1., Ankara 1963. Türkmen, A. Faik, Mufassal Hatay Tarihi, C.1, İstanbul 1937. Ürkmez, Naim, Tanzimat’tan I. Dünya Savaşı’na İskenderun, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi, Erzurum 2012. Ürkmez, Naim, Doğu Akdeniz’de Bir Liman Kenti: İskenderun (1914-1919), Ankara 2016. Yaman, Adem- Fatih Yaman, Hatay İline Genel Bakış, Hatay 2007. Yazganalp, Tarık Mümtaz, Çizgiler ve Bilgiler, Halep 1936. Yorulmaz, Şerife, “Fransız Manda Yönetimi Döneminde İskenderun Sancağı(Hatay)’nın Sosyo-Ekonomik ve Siyasal Durumuna İlişkin Bazı Kayıtlar (1918-1939)”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, Sayı: 22, Ankara 1998, (231-259).
• 5. İnternet Kaynakları http://www.antakyaturu.com/index.php?okod=67 (Son Erişim Tarihi: 21.05.2017). http://www.belen.gov.tr/sogukoluk-guzelyayla-mahallesi-piknik-alani (Son Erişim Tarihi: 21.05.2017). www.tdk.gov.tr. http://www.nuveforum.net/1191-terimler-sozlugu-h/259647-hatay-tarim-isletmesi/ (11.05.2017).