The Concept of “Soul” and its usage in Turkish Language

Yıl 2018, Sayı: 63, 227 - 242, 30.09.2018

Arzu Şeyda Güven

https://doi.org/10.14222/Turkiyat3900

Öz

This word that was used through the entire history
took a stand against cultural alienation in time and showed us that it has a
routine usage in the Turkish language. The values of linguistic signs occur
individually by the existence of the vocabulary as well as syncretism
performed. “Soul” as a word has been used as a special sign in nearly every
literal work created through the history of Turkish language when considered
from this point of view and had an extensive conceptual field appearing in each
level of it. In this study, we tried to determine the use of “soul” as a word
in the most important works in the Turkish language, and we investigated the
value in use through the examples. We dwelled on the emotional and associative
value of this word considered as a divine gift for the Turkish language in a
specific period where the language becomes the real speech. In this study, some
basic literal works like Orkhon Script, Dîvânü Lûgati-t Türk, Kutadgu Bilig,
Atebetü’l Hakâyık, Divan-ı Hikmet and the Dede Korkut Kitabı were assessed upon
vocabulary and various usage forms of this word were revealed through the
different discourse of Turkish language.

Anahtar Kelimeler

Turkish, Soul, Conceptual field, Significance, Value

Türkçede Gönül Kavramı ve Kullanım Alanı

Öz

Türkçenin
tarihi boyunca kullanılan “gönül” sözcüğü, zaman zaman görülen dildeki
yabancılaşma eğiliminin karşısında her dönemde durmuş ve kullanım değeri
açısından değişmeyen bir gösterge olma özelliğini korumuştur. Dilsel
göstergelerin değerleri, söz varlığı içerisinde tek başına olduğu kadar
gerçekleştirilen bağdaştırmalar yoluyla da oluşmaktadır. Bu açıdan “gönül”,
Türkçenin tarihi boyunca oluşturulmuş neredeyse her eserde özel bir gösterge
olarak kullanılmış ve Türkçede her düzeyde karşımıza çıkan geniş bir kavram
alanına sahip olmuştur. Bu çalışmada “gönül” sözcüğünün Türkçenin belli başlı
eserlerinde hangi biçimlerde kullanıldığı tespit edilmeye çalışılmış ve bu
örnekler üzerinden göstergenin kullanım değeri ele alınmıştır. Gönül sözcüğünün
dilin söze dönüştüğü süreç içerisinde duygu ve çağrışım değeri üzerinde
durulmuştur. Orhun Yazıtları, Dîvânu Lugâti’t-Türk, Kutadgu Bilig,
Atebetü’l-Hakâyık, Divân-ı Hikmet, Dede Korkut Kitabı gibi temel eserlerin
sözcük açısından değerlendirilmesinin yanı sıra Türkçe ile oluşturulmuş farklı
söylemler üzerinden de sözcüğün kullanım biçimleri ortaya konulmaya
çalışılmıştır. 

Anahtar Kelimeler

Türkçe, Gönül, Kavram alanı, Anlam, Değer

Kaynakça

• Aksan, Doğan. (2005). Şiir Dili ve Türk Şiir Dili. Ankara: Engin Yayınları. Aksan, Doğan. (2009). Anlambilim Konuları ve Türkçenin Anlambilimi. Ankara: Engin Yayınları. Aktaş, Şerif. (1996). Yenileşme Dönemi Türk Şiiri ve Antolojisi. Ankara: Akçağ. Alptekin, A. Berat, Coşkun, M. Nizameddin. (2006). Çıldırlı Âşık Şenlik Divanı (Hayatı, Şiirleri, Atışmaları ve Hikâyeleri). Ankara: Çıldır Belediyesi Yayınları. Arat, Reşit Rahmeti. (haz). (2006). Kutadgu Bilig Yusuf Has Hacib. İstanbul: Kabalcı Yayınevi. Atalay, Besim. (haz). (2013). Divanü Lûgat-it Türk. Ankara: TDK. Banarlı, Nihad Sâmi. (2004). Türkçenin Sırları. 20. Baskı, İstanbul: Kubbealtı Neşriyatı. Bayraktar, Nesrin. (2017). Dil Bilimi. 5. Baskı, Ankara: Nobel. Bice, Hayati. (2010). (haz). Hoca Ahmed Yesevi Divan-ı Hikmet. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. Börekçi, Muhsine. (2009). “Dil-Edebiyat İlişkisi Bağlamında Arif Nihat Asya’nın Türkçesi: Destanca, Divanca ve Hakanca. Türklük Bilimi Araştırmaları, 25, 27-39. Çakan, Ayşegül. (haz). (2016). Atebetü’l-Hakayık. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları. Ercilasun, Ahmet Bican. (2016). Türk Kağanlığı ve Türk Bengü Taşları. İstanbul: Dergâh. Ercilasun, A. Bican, Akkoyunlu, Ziyat. (2018). Kâşgarlı Mahmud Dîvânu Lugâti’t Türk. Giriş- Metin- Çeviri- Notlar- Dizin. Ankara: TDK. Ergin, Muharrem. (2012). Orhun Abideleri. İstanbul: Boğaziçi Yayınları. Ergin, Muharrem. (2016). Dede Korkut Kitabı 1-2. Ankara: TDK. Gölpınarlı, Abdülbâki. (2008). Yunus Emre ve Tasavvuf. İstanbul: İnkılap. Gökyay, Orhan Şaik. (2006). Dedem Korkudun Kitabı. İstanbul: Kabalcı Yayınları. Kabaklı, Ahmet. (2008). Şiir İncelemeleri. 4. Baskı. İstanbul: Türk Edebiyatı Vakfı Yayınları. Özçelik, Sadettin. (2005). Dede Korkut Araştırmalar, Notlar/ Dizin / Metin. Ankara: Gazi Kitabevi. Rifat, Mehmet. (2005). XX. Yüzyılda Dilbilim ve Göstergebilim Kuramları (1. Tarihçe ve Eleştirel Düşünceler), 3. Baskı. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları. Soykan, Ömer Naci. (2006). Wittgenstein Yaşamı Felsefesi Yapıtları. İstanbul: MTV Yayınları. Şimşek Tacettin, (2008). Eylülce, Gümüşhane: Suna Yayınları. http://www.tdk.gov.tr (27.02.2018).