Bozkırın Mührü: Taş Heykeller

Yıl 2018, Sayı: 63, 419 - 436, 30.09.2018

Aslı Çandarlı Şahin

https://doi.org/10.14222/Turkiyat3895

Öz

Bu
çalışma bir yandan heykellerin kültür tarihi araştırmalarına kaynaklığı
üzerinde dururken bir yandan da Deşt-i Kıpçak, Sibirya, Türkistan gibi çeşitli
coğrafyalarda rastlanan taş heykellerin mekân ve zaman farklılıkları karşısında
bir değişim ya da dönüşüm yaşayıp yaşamadığı sorusuna cevap aramaktadır.
Çalışmanın odak noktası ayrı zamanlarda ve ayrı coğrafi sahalarda bulunan
heykellerin benzer ve farklı yönleridir.

Taş, sağlamlığı sayesinde yüzyıllar
öncesini günümüze taşıyabilen önemli bir tanıktır. Türkler en eski devirlerden
itibaren taşı oyma, ona şekil verme konusunda dikkate değer bir beceri ve çaba
göstermiştir. Geyikli taşlar, balballar, heykeller… her biri kültür tarihi
araştırmaları için çok kıymetli veriler sunmaktadır. Bu çalışmanın konusu taş
heykellerdir ki, özellikle yazılı kaynakların anlatmakta yetersiz kaldığı
birçok konuyu net şekilde gözler önüne sermeleri açısından önem arz
etmektedirler. Çeşitli boyların yaşadıkları coğrafyanın tespiti konusunda yol
gösterici olmalarının yanı sıra onların nasıl giyindikleri, hangi silahlarla
savaştıkları, ne gibi eşyalar kullandıkları gibi gündelik yaşamın önemli
noktalarını aydınlatma konusunda da oldukça kıymetlidirler.

Anahtar Kelimeler

Taş Heykel, Bozkır, Kültür, Gündelik Yaşam, İnanç Dünyası

Kaynakça

• Altınkaynak, E. (2008). “Deşt-i Kıpçak Balbalları”. Turkish Studies. 3 (4). 97-119. Arslanova, F. H. ve Çarikov A. A. (1974). “Kamennıe İzvayaniya Verhnego Priirtışya”. Sovetskaya Arheologiya. 1974/3, Moskva: Akademiya Nauk SSSR: 220-235. Baykuzu, T. D. (2013). “İslâm Öncesi Orta Asya Türklerinde Kur ve Kurluk”. Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Dergisi. 53 (1). 221-250. Belli, O. (2002). “Türkler’de Taş Heykel ve Balballar”. Türkler-III. Ankara: Yeni Türkiye Yayınları 913-914. ¬¬¬¬¬¬¬¬¬¬¬¬¬ Belli, O. (2003). Kırgızistan’da Taş Balbal ve İnsan Biçimli Heykeller, İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları. Berejinskiy, V. G. (2004). “Kostum Polovetskogo Voina”. İstoriya. 1, 34-47. Çarikov, A. A. (1979). O Lokalnıh Osobennostyah Kamennıh İzvayaniy Priirtişya, Sovetskaya Arheologiya, 2: 179-190. Çoruhlu, Y. (2013). Erken Devir Türk Sanatı İç Asya’da Türk Sanatının Doğuşu ve Gelişimi, İstanbul: Kabalcı Yayınları. Çoruhlu, Y. (2016). Eski Türklerin Kutsal Mezarları Kurganlar-Orta ve İç Asya’nın Erken Devir Türk Mezar Mimarisi Üzerine Bir Deneme. İstanbul: Ötüken Yayınları. Dode, Z. V. (2001). Srednevekovıy Kostum, İzdatelskaya Firma “Vostoçnaya Literatura” Rossiyskaya Akademiya Nauk, Moskva. Feodorov-Davidov, G. A. (1966). Koçevniki Vostoçnoy Evropı Pod Zoloto Ordınskih Hanov, Arheologiçeskie Pamyatniki, İzdatelstvo Moskovskogo Universiteta. Genç, R. (1997). Kaşgarlı Mahmud’a Göre XI. Yüzyılda Türk Dünyası. Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları. Gorodtsov, V. A. (1907). Rezultatı Arheologiçeskih İssledovaniy V Bahmutskom uezde Ekateriposlavskoy Gubernii, Trudı XIII Arheologiya syezda T. 1, Moskva. Gömeç, S. Y. (2014). Eski Türk Ordusunun Genel Mahiyeti, Türk Tarihinden İzler I, Ankara: Berikan, Yayınları 67-88. Graç, A. D., (1961). Drevneturkskie İzvayaniya Tuvı, Po Materialam İssledovaniy 1953-1960, Moskva. Guguev, Yu. K. (2012). Polovetskoe Svyatilişe Na Severskom Dontse (Problema Rekonstruktsii Pervonaçalnogo Vida Kultovogo Kompleksa), Trudı Po Arheologii Stepi Evropı V Epohu Srednevekovya, Tom 10 Polovetskoe Vremya, Donetsk: Donetskiy Natsionalnıy Universitet. Gurkin, S. V. (1987). Polovetskie Svyatilişa S Derevyannımi İzvayaniyami Na Nijnem Donu, Sovetskaya Arheologiya, 1 İzdatelstvo Akademiya Nauk SSSR: 100-109. Gurkin, S. V. (1989). K Voprosu O Sematike Polovetskih Svyatiliş, İstoriko-Arheologiçeskie Issledovaniya V. r. Azove İ Na Nijnem Donu V 1988 Godu (Tezisı Dokladov K Seminaru) r. Azov 1989 (http://annales.info/life/iaiand89-htm#_Toc132380708), (Erişim Tarihi: 10.12.2016). Horváth, A. P. (1989). Pechenegs, Cumans, lasians:Steppe Peoples in Medieval Hungary, Budapeşte: Kner Printing House. Hudyakov, Y. S. (2002). Eski Türklerde Silah, (D. Atmaca, Çev.), Türkler, C. 3, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları 468-477. İbn Fazlan, (1995). Seyahatnâme. (R. Şeşen, Terc.), İstanbul: Bedir Yayınları İvanov, V. A. (2000). “Ubranstvo Kostuma Srednevekovıh Koçevnikov Evrazii”, Kultura Stepey Evrazii Vtoroy Polovinı I Tısyaçeletiya N. E. (iz istorii kostuma), Tezisı Dokladov III Mejdunarodnoy Arheologiçeskoy Konferentsii 14-18 Marta 2000, Samara. Kızlasov, L. P. (1964). “O Naznaçenii Drevneturkskih Kamennıh İzvayaniy, İzobrajayuşih Ludey”, Sovetskaya Arheologiya, Moskva: Akademiya Nauk SSSR: 27-39. Koca, S. (2002). “Eski Türklerde Devlet Geleneği ve Teşkilâtı”, Türkler, C. 2, Ankara: Yeni Türkiye, Yayınları 823-844. Krasilnikov, K. İ. L. İ. Telnova, (2000). “Polovetskie İzvayaniya Srednego Podontsovya: Tipologiya, Evolutsiya, Hronologiya (Po Materialam Kollektsiy Luganskoy Oblastı)”, Trudı Po Arheologii Stepi Evropı V Epohu Srednevekovya, T. 1, Donetsk Donnu: Donetskiy Natsionalnıy Universitet Yayınları 227-244. Nizami G. (2004). İskendername-Şerefname. (Abdullah Şaiq, Çev. Bakı: Lider Neşriyyat. Orkun, H. N. (2011). Eski Türk Yazıtları, (Birleştirilmiş 3. Baskı). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. Ögel, B. (1991). İslâmiyet’ten Önce Türk Kültür Tarihi Orta Asya Kaynak ve Buluntularına Göre, (4. Baskı). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları. Pilipçuk, Y. V. (2013). “Polovetskie Babı” Kak İstoçnik Po Sotsialnoy İstorii Kıpçakov”, Kazak Orkenietı Kazahskaya Tsivilizatsiya The Kazakh Sivilization, No: 3 (52), Almatı: 57-68. Pletnëva, S. A. (1974). Polovetskie Kamennıe İzvayaniya, Moskva: Sovetskaya Arheologiya Institut. Pletnëva, S. A. (2003). Koçevniki Yujnorusskih Stepey v Epohu Srednevekovya IV-XIII veka, İzdatelstvo Voronejskogo Gosudarstvennogo Universiteta. Prokofyev, P. V., T. E. Prokofyeva, (2012). Dva Kompleksa S Polovetskimi Statuyami Na Reke Kundruçyev, Trudı Po Arheologii Stepi Yevropı V Epohu Srednevekovya, Tom 10 Polovetskoe Vremya, Donetsk: Donetskiy Natsionalnıy Universitet. s. 95-116. Roux, J. P. (1999). Altay Türklerinde Ölüm (A. Kazancıgil, Çev.), İstanbul: Kabalcı Yayınları. Rubruk, W. (2001). Moğolların Büyük Hanına Seyahat 1253-1255, (E. Ayan, Çev.), İstanbul: Ayışığı Kitapları. Savinov, D. G. (1984). Sıbirskie Realii Polovetskih Kamennıh İzvayaniy, Arheologiya Yuga Sibiri İ Dalnego Vostoka, Novosibirsk: 115-122. Simonoviç, E. A. (1956). Pogrobeniya X-XII vv. Kamenskogo Mogilnika, Kratkie Soobşeniya İnstituta İstorii Materialnıy Kulturı, Vıp LXV, 1956 god, Moskva: İzdatelstvo Akademii Nauk SSSR. Stepi Evrazii v Epohu Srednevekovya, (1981). Arheologiya SSSR, Moskva: İzdatelstvo Nauka. Şvetskov, M. L. (1979). Polovetskie Svyatilişa, Sovetskaya Arheologiya, 1 Moskva: Akademiya Nauk SSSR: 199-209. Tekin, T. (1998). Orhon Yazıtları, İstanbul: Simurg. Tobiasz, A. G. (2013). Monumental Polovtsian Statues in Eastern Europe: the Archaeology, Conservation and Protection, London: Versita. Tryajarski, E. (2012). Türkler ve Ölüm (H. Er, Çev.), İstanbul: Pinhan Yayınları. Veselovskiy, N. İ, (1915). Sovremennoe Sostoyanie Voprosa O “Kamennıh Babah” İli “Balbalah”, Zap. İmp. Odesskogo ob-va İstorii İ Drevnostey, T. XXXII, Odessa. Yevglevskiy, A. V.-N. M. Danilko, (2012). Kultovıy Kompleks Polovetskogo Vremeni Na Praboberejye Dnepra, Trudı Po Arheologii Stepi Yevropı v Epohu Srednevekovya, T.10 Polovetskoe Vremya, Donetsk: Donetskiy Natsionalnıy Universitet, Donetsk. s. 117-134. Yevtuhova, L. A. (1952). Kamennıe İzvayaniya Yujnoy Sibiri ve Mongolii, T.1, Moskva: Materialı i İssledovaniya Po Arheologii Sibiri. Yılmaz, A. (2005). “Baba mı, balbal mı yoksa bediz mi?”. Modern Türklük Araştırmaları Dergisi. 2(4). Ankara: 206-214. Yusipova, R. R. (2006). Yeni Türkçe-Rusça Sözlük, İstanbul: Multilingual Yayınları.