Imagery of Şem in Hacuyi Kirmani and its Reflection on Classic Turkish Poem

Yıl 2018, Sayı: 63, 59 - 101, 30.09.2018

Sadık Armutlu

https://doi.org/10.14222/Turkiyat4004

Öz

There are several images commonly used in both classical Persian and Turkish literature. One of them is şem’, namely candle. This image was used in both literatures just at the stage of establishment. Şem’/candle was approached either on its own or with moth and in the context of “loved and beloved”. Poets included the image of Şem’ and moth, deriving from Qur’an and Hadith, during the narration or interpretation of both mortal and divine love in their divans and masnavis. One of them is Hâcû-yı Kirmânî, one of the well-known poets of Persian literature. Forenamed poet, approached the Şem’ image as multidimensional and he ascribed it an extraordinary meaning as well as ordinary meaning. He also constituted some imageries with reference to Şem’. The poet used Şem’ with the meaning of moon, sun, sky and star, and expressed the beloved, beauty, the features of the beauty of the beloved, lover, the body parts of the lover and his or her materially and spiritually situations with the given word. In this expression, Şem’ is either the one which is drawing analogy or the one which is drawn analogy. He ascribed some special meaning to the Şem’-i şebistân, şem’-i meclis and similar expressions. Besides, he reflected several visions such as the crying or laughing of the Şem’ with Şem’ image. In short, Şem’ means different associations in the dream world of Hâcû. All of these associations, metaphors and images have been reflected to the classical Turkish poem.

Anahtar Kelimeler

Hâcû. Candle, Image, Classical Turkish poem

Hâcû-yı Kirmânî’de Şem’ İmgesi ve Klasik Türk Şiirine Yansıması

Öz

Klasik Fars ve Türk edebiyatında ortak olarak kullanılan çok sayıda imge vardır. Bunlardan biri de şem’ yani mumdur. Bu imge daha kuruluş aşamasında her iki edebiyatta kullanılmıştır. Şem’/mum, şiirlerde ya tek başına ya da pervâne ile birlikte ve de “âşık-maşuk” ilişkisi içerisinde ele alınmıştır. Kaynağı hadis ve kuran’a dayanan şem’ ve pervâne imgesine şairler, gerek divanlarda gerekse mesnevilerde hem beşerî hem de ilahî aşkın anlatım ve yorumunda yer vermişlerdir. Bunlardan biri de Fars edebiyatının tanınmış şairlerinden olan Hâcû-yı Kirmânî’dir. Adı geçen şair, şem’ imgesini çok boyutlu olarak ele almış ve imge dünyasında ona alışılmışın yanında alışıla gelmeyen anlamlar da yüklemiştir. Ayrıca şem’ kelimesinden hareketle bazı mazmunlar da oluşturmuştur. Şair, şem’ kelimesini ay, güneş, gökyüzü, yıldız anlamlarında kullanmış, sevgili, güzellik, sevgilinin güzellik unsurları, âşık, âşığın beden aksamı, onun maddî ve mânevî hallerini adı geçen kelime ile ifade etmiştir. Bu ifadede şem’ kelimesini ya benzeyen ya da kendisine benzetilen yapmıştır. Şem’-i şebistân, şem’-i meclis ve benzeri ifadelere özel anlamlar yüklemiştir. Bunlardan başka o, şem’in ağlaması, gülmesi gibi birçok tasavvuru şem’ imgesiyle yansıtmıştır. Kısaca şem’ kelimesi Hâcû’nun hayal dünyasında farklı çağrışımlar oluşturmuştur. Bütün bu çağrışımlar, benzetmeler ve imgeler klasik Türk şiirine de yansımıştır.

Anahtar Kelimeler

Hâcû, Mum, İmge, Klasik Türk şiiri

Kaynakça

• Afîfî, Rahîm 1391 hş., Ferhengnâme-i Şi’rî, İntişârât-ı Surûş, Tahran. Ahmed Gazzâlî 1942, Kitâb-ı Sevânih, nşr.,Helmut Ritter, İstanbul Üniversitesi yayınları, İstanbul. Ahmed Paşa 1992, Ahmed Paşa Divanı, nşr. Ali Nihat Tarlan, Akçağ Yayınları, Ankara. Ahmedî, trs., Ahmedî Divanı, nşr.Yaşar Akdoğan, KTB Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü, Ankara. Amîd, Hasan 1388 hş., Ferherng-i Amîd, İntişârât-ı Ferhengnumâ, Tahran. Amrî 1979, Amrî Divanı, nşr. Mehmet Çavuşoğlu, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul. Armutlu, Sadık 2009, “Kelebeğin Ateşe Yolculuğu, Klasik Fars ve Türk Edebiyatında Şem’ ü Pervâne Mesnevileri”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, sayı 39, Erzurum. Âşık Çelebi 1988, Filiz Hançerlioğlu, Âşık Çelebi Divanı, Yayımlanmamış YLT, Gazi Üniversitesi, SBE, Ankara. Ateş, Süleyman 1991, Yüce Kuran’ın Çağdaş Tefsiri, Yöneliş Yayınları, İstanbul. Avnî trs., Avnî Divanı, nşr. Muhammed Nur Doğan, KTB Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü, Ankara. Bâkî 1994, Bâkî Divanı, nşr. Sabahattin Küçük, TDK Yayınları, Ankara. Burhân-ı kâtı’1342 hş., nşr. Muhammed Mu’în, İntişârât-ı Dânişgâh-ı Tahran, Tahran. Çetinkaya, Fatma 2016, Fars Edebiyatında Şem’ u Pervâne, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi SBE, Erzurum. Dihhudâ, Ali Ekber 1349 hş., Lugatnâme, İntişârât-ı Dânişgâh-ı Tahran, Tahran. Dîvân-ı Gazaliyât-ı Hâcû-yı Kirmânî 1374hş., nşr. Hamîd Mazharî, İntişârat-ı Ferheng-i Hıdemât-ı Kirmân, Kirmân. Dîvân-ı Eş’âr-ı Hâcû Kirmânî1369 hş., nşr. Süheylî-yi Hânsârî, intişârât-ı Pâjeng, Tahran. Ebû Sa’îd-i Ebû’l-Hayr 1350 hş., Sohanân-i Manzûm-i Ebû Sa’îd-i Ebû’l-Hayr, nşr.,Sa’îd- Nefisî, Tahran. Emrî 2004, Emrî Divanı, nşr. Yekta Saraç, Eren Yayıncılık, İstanbul. Enverî 2001, Ümmî Divan Şairleri ve Enverî Divanı, MEB Yayınları, Ankara Fuzûlî 1958, Fuzuli Türkçe Divanı, nşr. Kenan Akyüz-Süheyl Beken-Sedit Yüksel-Müjgan Cunbur, İş Bankası Yayınları, Ankara. İmâm Gazzâlî 1994, Mişkatül Enver, nşr. Süleyman Ateş, Bedir Yayınları, İstanbul. İsmâîlpûr, 1381 hş., “Şem’ ü Pervâne”, Ferhengnâme-i Edeb-i Fârsî, Tahran. Hâletî 2003, Hâletî Divanı, nşr. Bayram Ali Kaya, Eren Yayıncılık, İstanbul. Hayâlî Bey 1992, Hayâlî Bey Divanı, nşr. Ali Nihat Tarlan, Akçağ Yayınları, Ankara. Hallâc 1913, Kitab al-Tawâsîn (nşr. Louis Massıgnon), Paris. Hayretî 1981, Hayreti Divanı, nşr. Mehmet Çavuşoğlu-M. Ali Tanyeri, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul. Hoca Dehhânî 2017, Hoca Dehhânî Divanı, nşr. Ersen Ersoy-Ümran Ay, Türkiye Bilimler Akademisi Yayınları, Ankara. Kadı Burhaneddîn 1980, Kadı Burhaneddîn Divanı, nşr. Muharrem Ergin, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul. Kanar, Mehmet 1995, Fehmî ve Şebisterî’denŞem’ ü Pervâne, İnsan Yayınları, İstanbul. Kaya, Hasan 2015, “Divan Şiirinde Mum”, Mum Kitabı, Kitabevi Yayınları, İstanbul. Kılıç, Filiz 2005, “Klasik Şiirimizde Gülen Mum”, Milli Folklor Dergisi, S. 66, Yaz-2005, Ankara. Kut, Günay 2006, “Şem’ ü Pervâne”, Türk Dünyası Edebiyat Kavramları ve Terimleri Sözlüğü, AKMB Yayınları, Ankara. Massıgnon, Louis 1975, La Passion de Hallaj, Paris. Mekkî, Hüseyin 1329 hş., Gülzâr-ı Edeb, Çâphâne-i Şirket-i Matbû’ât-ı Tahran,Tahran Mesîhî 1995, Mesîhî Divanı, nşr. Mine Mengi, AKM Yayınları, Ankara. Mihrî Hatun 2007, Mihrî Hatun Divanı, nşr. Mehmet Arslan, Amasya Valiliği Yayınları, Ankara. Muhibbî 1987, Muhibbî Divanı, nşr. Çoşkun Ak, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara. Nesîmî 1990, Nesîmî Divanı, nşr. Hüseyin Ayan, Akçağ Yayınları, Ankara. Neşâtî 1996, Neşâtî Divanı, nşr. Mahmut Kaplan, Akademi Kitabevi Yayınları, İzmir. Nev’îzâde Atâyî 1994, Saadet Karaköse, Nev’îzâde Atâyî Divanı, Yayınlanmamış Doktora Tezi, İnönü Üniversitesi SBE, Malatya. Pala, İskender 2004, Ansiklopetik Divan Şiiri Sözlüğü, Kapı Yayınları, Ankara. Rahîmî 2004, Kütahyalı Rahîmî ve Divanı, nşr. Ahmet Mermer, Sahhaflar Kitap Sarayı Yayınları, İstanbul. Revânî 2017, Revânî Divanı, nşr. Ziya Avşar, KTB Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü, Ankara. Sa’dî-yi Şîrâzî 1377 hş., Gülistân, nşr., Gulâm Huseyn-i Yûsufî, Tahran. Seccâdî, Seyyîd Ca’fer 1393 hş., Ferheng-i Istılâhât-ı Ta’birât-ı İrfânî, İntişârât-ı Tehûrî, Tahran. Seyyîd Nigârî 2003, Divan-ı Seyyîd Nigârî, nşr. Azmi Bilgin-Nureddin Yılmaz, Kule İletişim Hizmetleri Limited Şirketi, İstanbul. Süheylî 2007, Süheylî Divanı, nşr. M. Esat Harmancı, Akçağ Yayınları, Ankara. Sungurhan-Eyduran, Aysun 2006, “Şem’”, Türk Dünyası Edebiyat Kavramları ve Terimleri Sözlüğü, AKMB Yayınları, Ankara. Şeyhî 1990, Şeyhî Divanı, nşr. Mustafa İsen-Cemal Kurnaz, Akçağ Yayınları, Ankara. Şeyhülislâm Yahyâ 1990, Şeyhülislâm Yahyâ Divanı, nşr. Hasan Kavruk, MEB Yayınları, Ankara. Şükûn, Ziya 1984, Gencîne-i Güftâr, MEB Yayınları, İstanbul, Tâcî-zâde Ca’fer Çelebi 2018, Tâcî-zâde Ca’fer Çelebi Divanı, nşr. İsmail E. Erünsal, KTB Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü, Ankara. Uludağ, Süleyman 1995, Tasavvuf terimleri Sözlüğü, Kabalcı Yayınları, İstanbul.