Characters in The Diwan of Emîrî

Yıl 2018, Sayı: 63, 117 - 134, 30.09.2018

Yasemin Yaylalı

https://doi.org/10.14222/Turkiyat3967

Öz

Mehmed b. Musa Pasha lived during the reign of Murad III (1574-1595) and was an admiral, a statesman and a poet. There is no information in the sources about his life. He sang poems by using a pseudonym of Emîrî. His father’s name is Musa and his mother’s name is Hanım. His father’s lineage belongs to Candaroğulları and his mother’s lineage belongs to Pîrî Mehmed Pasha who was a grand vizier in the Ottoman Empire. Emîrî had four Diwans and two masnavis called Aşkname and İrâdetnâme. However, there is no information about his works except for his two divans. Emîrî sang poems of Sufism. He touched upon the qualities of Allah, miracles of the Prophet Muhammad and told about divine love and the beloved. Emîrî who wrote poetry in Persian, Turkish and Arabic often made use of figures of speech; allusion and quotation are mostly used poetic devices in his poetry. By making use of poetic devices in his poetry, Emîrî mentioned some religious figures such as prophets and four Khalifas, poets as Mawlana and Hâcû-yi Kirmânî, historical and mythological characters such as Cem and Kîsra; heroes of love stories such as Leyla and Ferhat. In this study, the characters in Emîrî’s Diwan are categorized and told after giving information about his life. What characteristics of those characters were included have been told with sample couplets.

Anahtar Kelimeler

Emîrî, Diwan, Religious-Historic / Mythologic Personalıties, Heroes of Stories

Emîrî Divan’ında Geçen Şahsiyetler

Öz

Mehmed b. Musa Paşa,  III. Murad döneminde (1574-1595) yaşamış ve paşalık yapmış bir devlet adamı ve şairdir.  Hayatı hakkında kaynaklarda herhangi bir bilgi bulunmamaktadır. Emîrî mahlasıyla şiirler söylemiştir. Babasının adı Musa, annesinin adı Hanım’dır. Baba tarafından soyu Candaroğulları beyliğine; anne tarafından ise soyu Osmanlı Devletinde veziriazamlık yapmış Pîrî Mehmed Paşa’ya dayanmaktadır. Emîrî’nin dört Divan’ı yanında Aşknâme ve İrâdetnâme adlı iki mesnevisi bulunmaktadır. Ancak iki divanı dışında diğer eserleri hakkında herhangi bir bilgi mevcut değildir. Emîrî, tasavvufî şiirler söylemiştir. Şiirlerinde Allah’ın sıfatlarına, peygamberin mucizelerine değinmiş; ilahî aşkı ve sevgiliyi anlatmıştır.  Farsça, Türkçe ve Arapça olmak üzere üç dilde şiirler yazan Emîrî edebi sanatlara bolca yer vermiş; özellikle telmih ve iktibası çokça kullanmıştır. Şiirlerinde edebi sanatlar bünyesinde bazı peygamberler ve dört halife gibi dini şahsiyetlere; Mevlâna, Hâcû-yi Kirmânî gibi şairlere; Cem, Kisrâ gibi tarihi ve mitolojik simalara; Leyla, Ferhat gibi aşk hikâyelerinin kahramanlarına değinmiştir. Çalışmamızda Emîrî’nin hayatı hakkında bilgi verildikten sonra Emîrî’nin Divan’ında yer alan şahsiyetler gruplandırılarak anlatılmıştır. Bu şahsiyetlerin hangi özelliklerine yer verildiği örnek beyitlerle açıklanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Emîrî, Divan, Dini-Tarihi / Mitolojik Şahsiyetler, Hikâye Kahramanları

Kaynakça

• Akkuş. M. (2000). Divan Şiirinde İnsan. Erzurum. Aydın. D. (1998). Erzurum Beylerbeyliği ve Teşkilatı. Ankara. Bursalı Mehmed Tahir. (1333 hş). Osmanlı Müellifleri. İstanbul. Çakan. L. İsmail-Solmaz. N. M. (2006). Kur’ân-ı Kerim’e Göre Peygamberler ve Tevhid Mücadelesi. İstanbul. Çiçekler, M. (1989). Osmanlılar Döneminde Farsça Şiir Söyleyen Şairlerin Eserlerinin Yazmaları (danışman: Nazif Hoca),Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul. Değirmençay. V. (2014). Fünûn-i Belâgat ve Sınâât-ı Edebî. Ankara. Devletşâh-ı Semekandî. (1382 hş.) Tezkiretu’ş-şu‘arâ (tsh. E.G. Browne). Tahran. Eflâkî, A. (1987). Ariflerin Menkıbeleri I-II (çev. Tahsin Yazıcı). İstanbul. Emîrî, Emîrî Divanı, İstanbul Süleymaniye Kütüphanesi, Fatih Bölümü Nr: 3780. Emîrî, Emîrî Divanı, Ankara Milli Kütüphane Nr: A 85. Fayda. Mustafa. (1994). “Ebû Bekir”. DİA. C. X, İstanbul. s. 101-107. Fayda. Mustafa. (2005). “Muhammed”. DİA. C. XXX, İstanbul. s. 408-423. Fayda. Mustafa. (2007). “Ömer”, DİA. C. XXXIV, İstanbul. s. 44-51. Fığlalı. E. R. (1989). “Ali”, DİA, C. II, İstanbul. s. 371-374. Hidayetoğlu. A. S. (2005). Hazreti Mevlâna Hayatı ve Şahsiyeti. Konya. Karaismailoğlu. A. (2005). Mevlânâ ve Kültürümüz. Konya. Konukçu. E. (1992). Selçuklulardan Cumhuriyete Erzurum. Ankara. Köksal. M. A. (2013). Peygamberler Tarihi. Ankara. Küçükdağ. Y. (1994). Vezir-i Âzam Pîrî Mehmed Paşa. Konya. Mevlânâ. (1388 hş). Fîhi Mâ Fîh (tsh. Bedîüzzamân Fürûzânfer). Tahran. Okumuş. Ö. (1993). “Câmî, Abdurrahman”, DİA, C. VII, İstanbul. s. 94-99. Onay. A. T. (2000). Eski Türk Edebiyatında Mazmunlar ve İzahı. Ankara. Öngören. R. (2004). “Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî”, DİA, C. XXIX, İstanbul. s. 441-448. Öngören. Y. (2000). “İbrâhim b. Edhem”, DİA, C. XXI, İstanbul. s. 293-295. Öztuna. Y. (1969). Devletler ve Hanedanlar. Ankara. Pala. İ. (2002). Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü. İstanbul. Safâ. Z. (1366 hş). Târîh-i Edebiyyât der Îrân. Tahran. Şafak. Y. (2005). Hazret-i Mevlâna’nın Eserleri. Konya. Şahinoğlu. M. N. (1989). “Attâr”, DİA, C. IV, İstanbul. s. 95-98. Şahinoğlu. M. N. (2002). “Kemâl-i Hucendî”, DİA, C. XXV, İstanbul. s. 226. Şemîsâ, S. (1386 hş). Ferheng-i Telmîhât. Tahran. Tokmak. A. N. (1996). “Hâcû-yi Kirmânî”, DİA, C. XIV, İstanbul. s. 520-521. Tökel. D. A. (2000). Divan Şiirinde Mitolojik Unsurlar. Ankara. Yâhakkî. M. C. (1386 hş). Ferheng-i Esâtîr ve Dâstânvârehâ der Edebiyyât-i Fârsî. Tahran. Yaman. T. M. (1935). Kastamonu Tarihi. Kastamonu. Yaylalı. Y. (2013). Emîrî Divanı. Yayınlanmamış Doktora Tezi (danışman: Veyis Değirmençay), Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum. Yıldırım. N. (2008). Fars Mitolojisi Sözlüğü. İstanbul. Yiğit. İ. (2007). “Osman”, DİA, C. XXXIII, İstanbul. s. 438-443. Yiğit. İ.(2010). İsmail, Peygamberler Tarihi. İstanbul.