Pul Vergisi ve Osmanlı Mizah Basını (1874-1877)

Yıl 2019, Sayı: 64, 313 - 335, 31.01.2019

Gökhan Demirkol

https://doi.org/10.14222/Turkiyat3874

Öz

1875 yılında yürürlüğe giren ‘Resm-i Damga Nizamnamesi’, Osmanlı Basını için ekonomik açıdan büyük bir yük getirmiştir. Nizamname gereği gazete ve dergiler damga vergisi olarak her bir nüshalarına ‘2 para’ değerinde pul yapıştırmak zorundadırlar. Yapıştırılan pullara atfen dönem basını uygulanan damga vergisini ‘pul vergisi’ olarak isimlendirmiştir. 1900 yılında kaldırılana kadar yirmi beş yıl basına uygulanan pul vergisi, uygulandığı dönemde basın için ekonomik açıdan ağır bir yük olmasının yanı sıra kaldırılması ile de Türk Basın Tarihi’ndeki ilk basın grevine zemin hazırlaması açısından da önem taşımaktadır. Osmanlı Devleti’nde 1877 yılında kapatılan mizah dergileri iki yıl gibi kısa bir süre pul vergisine tabi olmalarına karşın pul vergisinden en fazla etkilenen süreli yayınlar olarak ön plana çıkmaktadırlar.

Çalışma kapsamında 1874-1877 yılları arasında mizah dergilerinin pul vergisinden nasıl etkilendikleri, pul vergisine yaklaşımları ve pul vergisinin uygulanması ile birlikte dergilerin yaşadıkları durum incelenmiştir. Pul Vergisi, 1874-1877 yılları arasında Türk Mizah Basını’nın gelişmesine engel olan bir uygulamadır. Literatürde Pul Vergisi’ne ilişkin çalışmanın bulunmaması bu çalışmayı önemli kılmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Pul Vergisi, Osmanlı Mizah Basını, Türk Basın Tarihi

Stamp Tax and Ottoman Humour Press (1874-1877)

Öz

The ‘Resm-i Damga Nizamnamesi’, which went into effect in 1875, brought a great burden on the Ottoman Press economically. The newspapers and magazines that are required by the ordinance are obliged to affix ‘2 para’ stamps to each copy as stamp tax. Media of that time called this application as ‘stamp tax’ referring to stamped  stamps. The stamp tax imposed for twenty-five years from the date of the abolition in 1900 is not only a heavy burden on the economy for the press in the period it was applied but also has importance in terms of preparing the ground for the first press strike in the Turkish Press History. Humour magazines, which were closed in 1877 in the Ottoman Empire, came to the forefront as periodical publications that were most affected by stamp tax, although they were subject to stamp tax for a short period of two years.

Within the scope of the study, between 1874 and 1877, how humour magazines were influenced by stamp tax, their approach to stamp tax, and the application of stamp tax and the cases where the magazines live, have been examined. The stamp tax is an application that prevented the development of Turkish Humour Press between 1874-1877. The absence of the study on the stamp tax in the literature makes this study important.

Anahtar Kelimeler

Stamp Tax, Ottoman Humor Press, Turkish Press History

Kaynakça

• Ali Efendi, (1976). İstanbul’da Elli Yıllık Önemli Olaylar, İstanbul: Sander Yayınları. Basiret, Hakkı Tarık Us Koleksiyonu, Yer No: 0017. İ.B.B. Atatürk Kitaplığı Demirbaş No: NS 0211. BOA, İ.MMS, 50/ 2154, H. 03.08.1291. BOA, MF-MKT, 30/ 76, H. 16.06.1292. Çaylak, Hakkı Tarık Us Koleksiyonu, Yer No: 2132. Demirkol, Gökhan. (2016). “Tanzimat Mizahının Sonu: 1877 Matbuat Kanunu Tartışmaları ve Osmanlı’da Mizah Dergilerinin Kapanması”, Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Yıl:9, Sayı:2, 687-710. Demirkol, Gökhan. (2018). “Tanzimat Dönemi Türkçe Mizah Dergileri Bibliyografisi (1870-1877)”, 3. Uluslararası Bilimsel Araştırmalar Kongresi Bildiri Kitabı, Ankara: Berikan Yayınevi, ss. 239-248 Düstur, Tertip 1/3, 11 Şevval 1290 (02 Aralık 1873). Hayal, Hakkı Tarık Us Koleksiyonu, Yer No: 099/2. İkdam, Hakkı Tarık Us Koleksiyonu, Yer No: 0005. İ.B.B. Atatürk Kitaplığı Demirbaş No: NS0907. İnuğur, Nuri. (2005). Basın ve Yayın Tarihi, İstanbul: Der Yayınları. Jeanneney, Jean-Noel. (2006). Başlangıcından Günümüze Medya Tarihi, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları. Kahkaha, Hakkı Tarık Us Koleksiyonu, Yer No: 1146. Latife, Hakkı Tarık Us Koleksiyonu, Yer No: 237/1. Meddah, Hakkı Tarık Us Koleksiyonu, Yer No: 0237/2. Öztürk, Özer. (2014). “1875 Moratoryumundan Düyun-ı Umumiye İdaresi’ne Osmanlı Ekonomisi”, Sultan II. Abdülhamid Sempozyumu Bildirileri, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, Cilt 2, 7-38. Sâlname-i Devlet-i Aliye-i Osmaniye, (1874). İstanbul: Darü’t-tıbatü’l Amire. Tiyatro, Hakkı Tarık Us Koleksiyonu, Yer No: 1316. Yalçın, Hüseyin Cahit. (2002). Edebiyat Anıları, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları. Yerlikaya, İlhan. (1994). Basiret Gazetesi, Van: Yüzüncü Yıl Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Yayınları.