The Struggle with Contagious Diseases In Turkey in The Early Republican Period (1923-1930)

Yıl 2019, Sayı: 65, 407 - 430, 31.05.2019

Süleyman Tekir

https://doi.org/10.14222/Turkiyat4095

Öz

When the Republic of Turkey was established, epidemics were almost running rampant in Anatolia, which had been ruined due to long and tiresome wars. In this great misery, Anatolian people did not have hospitals or medications. With the proclamation of the Republic, a particular importance was given to public health services. Between the years of 1923 and 1930, which can be called the Early Republican Period, all the efforts in the field of health were made for struggle with epidemics. The most encountered diseases inflicting people in this period were malaria, syphilis, variola, scarlet fever, trachoma, diphtheria, and tuberculosis. Syphilis was mostly observed in the central and northern parts of the country, trachoma in the South, and malaria all around.

Committees were established to struggle with epidemics in the 1923-1930 period. Medications, vaccines, serum, and physicians were sent according to the reports of epidemics received from provinces. The production of vaccines, which were a critical part of this struggle, was carried out by the state. Medications which could not be produced in Turkey were imported from abroad. In 1930, based on the experiences gained from the field works, the Public Health Law was enacted. With this law, the struggle with contagious and epidemic diseases gained a legal ground.

Drawing on archival documents, newspapers, books, and reviews, the current study addresses the struggle made with epidemics observed in the 1923-1930 period in Turkey.

Anahtar Kelimeler

Syphilis, Trachoma, Variola, Scarlet Fever, Tuberculosis

Erken Cumhuriyet Dönemi Türkiye’de Bulaşıcı Hastalıklarla Mücadele (1923-1930)

Öz

Türkiye Cumhuriyeti kurulduğunda, uzun ve yorucu savaşlar sonucunda harabe haline gelen Anadolu’da salgın hastalıklar adeta kol geziyordu. Anadolu halkı büyük bir sefalet içerisinde hastane ve ilaca ulaşamıyordu. Cumhuriyetin ilanıyla birlikte halk sağlığı hizmetlerine yoğun önem verildi. Erken Cumhuriyet Dönemi olarak adlandırılabilecek olan 1923-1930 yılları arasında sağlık alanındaki mesainin tamamı salgın hastalıklarla mücadele için sarf edildi. Bu dönemde en yoğun görülen hastalıklar; sıtma, frengi, çiçek, kızıl, trahom, difteri ve verem idi. Ülkenin orta ve kuzey kesimlerinde frengi, güneyinde trahom tamamında ise sıtma hastalığı görülüyordu.

1923-1930 döneminde bulaşıcı hastalıklarla mücadele edebilmek için heyetler kuruldu. Vilayetlerden gelen salgın ihbarları dikkate alınarak hastalığın görüldüğü yerlere ilaç, aşı, serum ve doktor gönderildi. Mücadelede önemli yeri olan aşıların üretimi devlet eliyle yapıldı. Türkiye’de üretilemeyen ilaçlar ise yurtdışından ithal edildi. 1930 yılında saha çalışmalarından elde edilen tecrübeler doğrultusunda Umumi Hıfzıssıhha Kanunu çıkarıldı. Bulaşıcı ve salgın hastalıklarla mücadele bu düzenlemeyle yasal zemine oturtuldu.

Bu çalışmada Türkiye’de 1923-1930 döneminde görülen bulaşıcı hastalıklarla yapılan mücadele ele alınırken; arşiv belgeleri, gazeteler telif ve tetkik eserlerden yararlanıldı.

Anahtar Kelimeler

Frengi, Trahom, Çiçek, Kızıl, Verem

Kaynakça

• Arşivler Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA) Cumhurbaşkanlığı Arşivi (CBA) Gazeteler Akşam Hakimiyeti Milliye Vakit Resmi Yayınlar ve Raporlar İstanbul Verem Mücadelesi Cemiyeti Merkez Heyeti Raporu, İstanbul: Kader Matbaası, 1932. Kızıl Hastalığı Nedir? Bu Hastalıktan Nasıl Korunmalıdır?, T. C. Sıhhiye ve Muavenet-i İctimaiye Vekâleti Hıfz-ı Sıhha-i Umûmiye Müdüriyeti, Kanunuevvel 1926. Resmî Gazete Sağlık Hizmetlerinde 50 Yıl, Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanlığı, Ankara: Ayyıldız Matbaası, 1973. TBMM Zabıt Cerideleri Trahom Hakkında Halka Nasâyih, T.C. Sıhhiye ve Muavenet-i İctimaiye Vekâleti, Dersaadet: Hilâl Matbaası, 1340. Türkiye Cumhuriyeti Devlet Yıllığı 1928-1929, İstanbul: Devlet Matbaası, 1929. Telif ve Tetkik Eserler Altay, Sadet. (2016). “Bulaşıcı ve Müzmin Bir Sosyal Afet: Cumhuriyet’in İlk Yıllarında Trahom Hastalığı ve Mücadele Çalışmaları (1924-1938)”, CTAD, Sayı. 23, ss. 161- 204. Asım, İsmail. (1927). “Verem Mücadelesinin Ana Hatları”, İkinci Millî Türk Tıb Kongresi, Ankara. Besim, Zühdü. (1922). Türkiye'nin Sıhhî-i İçtimaî Coğrafyası, Hamidâbâd (Isparta) Sancağı, Türkiye Cumhuriyeti Sıhhiye ve Muavenet-i İçtimaiyye Vekâleti, Ankara: Öğüd Matbaası. Ege, Rıdvan. (1998). Atatürk ve Cumhuriyet Dönemi Sağlık Hizmetleri (1923-1998), Ankara: Türk Hava Kurumu. Hamdi, Doğan. (2017). “Cumhuriyet Döneminde Adıyaman ve Besni’de Trahom (1925-1975)” Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 16 (2), ss.461-489. Hasan, Tahsin. (1932). Sivas Vilâyeti Sıhhî ve İçtimaî Coğrafyası, İstanbul: Hilâl Matbaası. Kemal. (1338). Türkiye'nin Sıhhî-i İçtimaî Coğrafyası: Kastamonu Vilayeti, Ankara: Öğüd Matbaası. Muslihiddin, Safvet. (1925). Türkiye'nin Sıhhî-i İçtimaî Coğrafyası: Ankara Vilâyeti, Ankara: Türkiye Cumhuriyeti Sıhhiye ve Muavenet-i İçtimaiyye Vekâleti Neşriyatı. Muzaffer, İbrahim. (1932). “Trachome Mücadelesi Hakkında”, Askerî Sıhhiye Mecmuası, Sayı:4, 1. Teşrin 1932, As. Tbb. Matbaası, ss.38-49. Server, Kâmil. (1927). Haydarpaşa Emrâz-ı Sâriye ve İstilâiye Hastahanesinin Tüberküloz Hakkındaki Mesaisi, Ahmed İhsan ve Şürekâsı Matbaacılık Osmanlı Şirketi, İstanbul. Tekir Sağlam, Hürü. (2015). Osmanlı Devleti’nde Sağır Dilsiz ve Âmâların Eğitimi ve Toplumsal Hayattaki Rolleri (1889-1922), (Yayınlanmamış Doktora Tezi) Kars: Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Tekir, Süleyman. (2017). “Cumhuriyet’in İlk Yıllarında Türkiye’de Sıtma İle Mücadele Faaliyetleri (1923-1930)”, Tarihsel Süreçte Anadolu'da Sıtma, İstanbul: Gece Kitaplığı, Ed..Eren Akçiçek, vd. ss.397-420. Temel, Mehmet. (2008). Atatürk Döneminde Bulaşıcı ve Salgın Hastalıklarla Mücadele, İstanbul: Nehir Yayınları. Tevfik İsmail. (1927). Heybeliada Sanatoryumu (1924-1927 Salnamesi), İstanbul: Ahmed İhsan Matbaası. Vefik, Hüsnü. (1927). “Türkiye Trahom Coğrafyası”, İkinci Millî Türk Tıp Kongresi, Ankara: Kader Matbaası.