Voice of Turkistan's National Struggle Abroad. Yaş Turkistan Journal (1929-1939)

Yıl 2019, Sayı: 65, 431 - 443, 31.05.2019

Tülay Köseoğlu

https://doi.org/10.14222/Turkiyat3947

Öz

After the 1917 Revolution in Russia, the Turkistani people who were in Petersburg and Moscow, both for education and training, came together and tried to establish an independent Turkistan State. Some of the Turkestan intellectuals who were unable to succeed in these initiatives had to leave the country as the Soviet administration had become increasingly oppressive and exclusionist. Some of them organized in Turkey, especially in Europe. From this period, the period of national struggle for the independence of Turkistan has started. Mustafa Çokayoğlu and other Turkish intellectuals were supporters of establishing the Turkestan Republic instead of being divided as Kazakh-Kirghiz- Uzbek. The nationalist intellectuals, who preferred explaining the situation of Turkistan and Turkistani people to the world public opinion, have decided to carry out ideological battles in countries that they visited through press. From this point of view, the Yash Turkestan journal (1929-1939), published under the leadership of Mustafa Çokayoğlu, has the feature of being the most comprehensive magazine about the transformations and changes that took place in Turkistan in the process of the destruction of Tsarist Russia and the establishment of the Soviet Union. The journal, which coincided with the years when Soviet policies were established, has the characteristic of being the voices of the Turkistani people who have lived as immigrants for 10 years. In this article, the purpose of publication of Yash Turkestan, its method, objective, content, mission, impact area and position in terms of the history of Turkish press will be evaluated.

Anahtar Kelimeler

Bolshevik Revolution, Mustafa Çokayoğlu, Turkistani emigrants, Yash Turkestan

Hariç’te Türkistan Millî Mücadelesinin Sesi: Yaş Türkistan Dergisi (1929-1939)

Öz

Rusya’da 1917 İhtilali’nden sonra Petersburg ve Moskova’da gerek eğitim gerekse çalışmak için bulunan Türkistanlılar bir araya gelerek bağımsız bir Türkistan Devleti kurma çabasına giriştiler. Bu girişimlerinde başarılı olamayan Türkistanlı aydınların bir kısmı, Sovyet yönetiminin giderek baskıcı ve dışlayıcı bir nitelik kazanması sonucu ülkeyi terk etmek zorunda kaldı. Bunların bir kısmı Türkiye’de ve özellikle Avrupa’da teşkilatlandılar. Bu dönemden itibaren Türkistan’ın bağımsızlığı için millî mücadele dönemi başladı. Mustafa Çokayoğlu ve diğer Türk aydınları, Kazak-Kırgız- Özbek olarak bölünmek yerine, Türkistan Cumhuriyeti kurma taraftarı idiler. Türkistan’ın ve Türkistanlıların durumunu dünya kamuoyuna anlatma yolunu tercih eden milliyetçi aydınlar, gittikleri ülkelerde ideolojik savaşlarını basın-yayın aracılığı ile yürütmeye karar verdiler. Bu alanda, Mustafa Çokayoğlu önderliğinde yayınlanan Yaş Türkistan (1929-1939) dergisi, Çarlık Rusya’sının yıkılıp yerine Sovyetler Birliği'nin kurulması sürecinde Türkistan'da gerçekleşen dönüşümlerin ve değişimlerin anlatıldığı en kapsamlı dergi olma özelliğine sahiptir. Sovyet politikaların oluşturulduğu yıllara denk gelen dergi, 10 yıl süreyle muhacerette yaşayan Türkistanlıların sesi olma özelliğine de sahiptir. Bu makalede, Yaş Türkistan’ın, çıkarılma amacı, yöntemi, hedefi, içeriği, misyonu, etkinlik alanı ve Türk basın tarihî açısından bulunduğu konum değerlendirilecektir. 

Anahtar Kelimeler

Bolşevik İhtilali, Mustafa Çokayoğlu, Muhaceretteki Türkistanlılar, Yaş Türkistan dergisi

Kaynakça

• Araştırma Eserler Andican, Ahad. (2003). Cedidizmden Bağımsızlığa Hariçte Türkistan Mücadelesi, İstanbul: Emre Yayınları. Çokayoğlu, M.Y. (1972). Eşinin Ağzından Mustafa Çokayoğlu, (Çev. Türkistanlı [Abdulvahab Oktay], İstanbul: Yaş Türkistan Yayını. Hıdıraliyev, Darhan. (2001). Mustafa Çokay, Hayatı, Faaliyetleri ve Fikirleri, Ankara: Avrasya Yayınları. Kara, Abdulvahap. (2002). Türkistan Ateşi-Mustafa Çokay’ın Hayatı ve Mücadelesi, İstanbul: Da Yayıncılık. Köseoğlu, Tülay. Sovyetler’in Türkistan’ı Dönüştürme Siyasetine Muhalefet: Yaş Türkistan Dergisi (1929-1939), (Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi), İstanbul, 2014. Temir, Ahmet. (1998). 60 Yıl Almanya (1936-1996) Bir Yabancının Gözü ile Geziler-Araştırmalar-Hatıralar, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları. Togan, Zeki Velîdî. (1969). Hatıralar, Türkistan ve Diğer Müslüman Doğu Türkleri’nin Millî Mücadeleleri, İstanbul: Hikmet Gazetecilik. Makaleler Başkarma. “Okuçılarımız Dikkatine”. (Nisan 1935). Yaş Türkistan, 65, 1. Başkarmadan. "Abone Şartları". (Dekabr 1929). Yaş Türkistan, 1, Dış Kapak. Can, Adem. "Yeni Kafkasya Mecmuası". (Bahar 2007). Bilig, 41, 109-122. Canay. “Lastik Goğırçaglar”. (Mart 1932). Yaş Türkistan, 28, 15. Ç. M. “Türk Birliği Hakkında”. (Mayıs 1939). Yaş Türkistan, 114, 7-11. Çağatay, Ülker. "Hokand ve Alaş Orda Millî Hükümetleri ve Mustafa Çokayoğlu". (1971). Türk Kültürü, 100, 381-385. Çokayoğlu, Mustafa. “Türkistan Leninçilerige Cevap”. (April-May 1930). Yaş Türkistan, 5-6, 5-16. Çokayoğlu, Mustafa. “Sadullah Kasım Mahkemesi”. (İyun-İyul 1930). Yaş Türkistan, 7-8, 12-21. [Mustafa Çokay]. “Dekabr Hatıraları”. (Dekabr 1932). Yaş Türkistan, 37, 1–7. Çokayoğlu, Mustafa. “Şarkȋ Türkistan Meselesi Etrafında”. (Sintabr 1933). Yaş Türkistan, 46, 7-11. Çokayoğlu, Mustafa. “Şarkȋ Türkistan, Tışkı Dünya ve Bizniñ Vazifemiz”. (Temmuz 1934). Yaş Türkistan, 56, 23-27. Çokayoğlu, Mustafa. “Şarkȋ Türkistan'da”. (Oktabr 1935). Yaş Türkistan, 71, 15-18. İsen Tursun. “Mecmuamıznıñ Tili Hakkında”. (Fibral 1932). Yaş Türkistan, 27, 19-20. [İsimsiz]. “Yeni Türkistan'ıñ Kapatılışı”. (Oktabr 1931). Yaş Türkistan, 23, 40. [İsimsiz]. “Odlu Yurt ve Bildirişniñ Kapatılışı”. (Oktabr 1931). Yaş Türkistan, 23, 40. [İsimsiz]. “Yaş Türkistan'ıñ Üçünçi Yıllıgı”. (Dekabr 1931). Yaş Türkistan, 25, 1-4. [İsimsiz]. “Yaş Türkistan Urdu Tilinde”. (Fibral 1932). Yaş Türkistan, 27, 39. [İsimsiz]. “Yaş Türkistan Avrupa Matbuatında”. (Fibral 1932). Yaş Türkistan, 27, 39–40. [İsimsiz]. “Petliyoraçılar, Çokayoglular, Ramiz, Kâmili ve Başkalar”. (Haziran 1933). Yaş Türkistan, 43, 1–8. [İsimsiz]. “Türkistan Türk Gençleri Birligi (VI nçı Yıl Dönimi Münasebetiyle)”. (Avgustos 1933). Yaş Türkistan, 45, 6-8. [İsimsiz]. “Hindistan İslam Matbuatında Yaş Türkistan”. (Dekabr 1933). Yaş Türkistan, 49, 42. [İsimsiz]. “Bolşevikler Yaş Türkistan'ga Karşı”. (Mart 1934). Yaş Türkistan, 52, 37-38. [İsimsiz]. “Sovyet Hükümeti’niñ 18 nçi Yıl Dönimi Münasebetiyle”. (Noyabr 1935). Yaş Türkistan, 72, 2–4. [İsimsiz]. “Türkistan”. (İyul-Avgust 1936). Yaş Türkistan, 80-81, 43-49. [İsimsiz]. “Yaş Türkistanıñ 8 Yaşga Kirişi Münasebetiyle (1929-Dekabr-1936)”. (Dekabr 1936). Yaş Türkistan, 85, 2-3. [İsimsiz]. “Bolşevikler Bühtanı Yolumuz ve Hareketimiz Togrulugu’nuñ Şahididir”. (Eylül 1937). Yaş Türkistan, 94, 2-4. [İsimsiz]. “1938 nçi Yıl”. (Ganvar 1938). Yaş Türkistan, 98, 2–5. [İsimsiz]. “Başkarmadan”. (Haziran 1939). Yaş Türkistan, 115, Dış Kapak. [İsimsiz]. “Türkistan Millî Hareketi Avrupa Matbuatında”. (İyul-Avgustos 1939). Yaş Türkistan, 116-117, 58. Mustafa. “Yaş Türkistan'ıñ 9 nçı Yılı (1937-Dekabr-1929)”. (Dekabr 1937). Yaş Türkistan, 97, 6. Mustafa. “Bolşeviklerniñ 12 Yıldan Sonra İtiraf Ettikleri Hakikat”. (Dekabr 1937). Yaş Türkistan, 97, 19-21. Yaş Türkistan. “Azad ve Müstakil Türkistan”. (Dekabr 1929). Yaş Türkistan, 1, 2–3. Yaş Türkistan. “Millî Neşriyat Elangesi”. (Şubat 1934). Yaş Türkistan, 51, 21–24. Yaş Türkistan. “1929-Dekabr -1934”. (Dekabr 1934). Yaş Türkistan, 61, 5–9. Yaş Türkistanlı. “Bugünki Türkistan Yaşlığı [Gençliği]”. (Haziran 1931). Yaş Türkistan, 19, 15–16. Yaş Türkistan Başkarması. “Bizniñ Yul”. (Dekabr 1929). Yaş Türkistan, 1, 1–2. Yulavçı [Mecdeddin Ahmed Delil]. “Yuldan… II”. (Şubat 1934). Yaş Türkistan, 51, 24–30.