Falname Danyal ʿAleyhi’s-Selam (Metin-İnceleme-Sözlük)

Yıl 2019, Sayı: 65, 131 - 152, 31.05.2019

Hüsna Kotan

https://doi.org/10.14222/Turkiyat4136

Öz

İnsanoğlu varoluşundan bu yana geleceği bilmek ve yönlendirmek istemiştir. Bu merak ve öngörüde bulunabilme arzusu onu çeşitli arayışlara itmiş; gelecekle ilgili kuşkular, başarılı ve mutlu olma isteği insanların birtakım yöntemler geliştirmesine sebep olmuştur. Tarih boyunca ilkel toplumlardan günümüz modern dünyasına değin gökteki yıldızlardan, taşa, suya, ateşe, aynaya, kahveye kadar çeşitli nesneler iyi ve kötü şekilde yorumlanmış ve bu yorumlar baht, talih, uğur anlamına gelen fal sözcüğü ile karşılanmıştır. Oldukça köklü bir geçmişe sahip olan ve hayatın hemen her alanına yayılan fal, edebi bir tür olarak da karşımıza çıkmaktadır. Fal ile ilgili olarak hem nazım hem de nesir türünde eserler yazılmış ve bunlara genel olarak falname adı verilmiştir. Bu çalışmada İsveç Lund Üniversitesi Kütüphanesi Gunnar Jarring Koleksiyonu’nda “A Composite Volume” adı altında Prov. 64 numarasıyla kayıtlı olan bir mecmuanın ilk yirmi üç varağında yer alan “Fālnāme Dānyāl ʿAleyhi’s-selām” adlı yazma eser ele alınmıştır. Arap harfleri ile yazılan ve remil falını konu edinen bu eserin transkripsiyonlu metni hazırlanarak üzerinde işlevsel bir dil incelemesi yapılmış ve metinde geçen sözcükleri içeren bir sözlük hazırlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Falname, ses bilgisi, şekil bilgisi, sözlük

Falnama Danyal ʿAleyhi’s-Selam (Text-Analysis-Glossary)

Öz

Human beings have wanted to learn and guide the future since its existence. The desire for this curiosity and foresight led him to be in search of new things and doubts about the future, the desire to be successful and happy led people to develop a number of methods. Throughout history, from the primitive societies to the modern world, from the stars in the sky to the stone, water, fire, mirror, coffee, various objects have been interpreted in a good and bad way, and these comments are met with the word fortune-telling which means hap, chance and luck. The fortune-telling, which has a deeply rooted history and extends to almost all areas of life, also appears as a literary genre. Both the verse and prose works were written about fortune-telling, and these were generally called falnama.In this study, a manuscript named “Fālnāme Dānyāl ‘Aleyhis-selām” in the first twenty-three folio of a document which is registered with the number 64 in the Gunnar Jarring Collection of Swedish Lund University Library under the name of an” A Composite Volume” is dealt with.  By preparing the transcribed text of this work, which is written with Arabic letters and the theme of geomancy, a functional language analysis has been made and a glossary containing the words in the text has been prepared.

Anahtar Kelimeler

Falnama, phonology, morphology, glossary

Kaynakça

• Alemdar, Yusuf. (2012). Kur’an-Astronomi İlişkisi (el Musâhabât’ül-Felekiyye fi’l-İşârâti’l-Kur’âniyye Adlı Eser Bağlamında). İstanbul: Rağbet Yayınları. Alyılmaz, Semra. (2010). “Türkiye Türkçesinde Bulunma Hâli Kategorisi”. Dil Araştırmaları, 7, Güz, 107-123. Argunşah, Mustafa. (2013). Çağatay Türkçesi. İstanbul: Kesit Yayınları. Banguoğlu, Tahsin. (2007). Türkçenin Grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. Bayat, Fuzuli ve Minara Esen Aliyeva. (2008). Eski Türkçe Sözlük. İstanbul: Yalın Yayıncılık. Bodrogligeti, A. J. E. (2001). A Grammar of Chagatay. Münih: Lincom Europa. Bodrogligeti. (2001). A Grammar of Chagatay, Münih: Lincom Europa. Börekçi, Muhsine. (2007). “Türkçede Hâl Eklerinin İşlevsel Olarak Sınıflandırılması Üzerine Bir Deneme”. IV. Uluslararası Türk Dili Kurultayı Bildirileri. (s. 245-275). Ankara: TDK Yayınları. Börekçi, Muhsine. (2009). Türkiye Türkçesinde Yapı ve İşlev Bakımından Sözcükler. Erzurum: Eser Ofset Matbaacılık. Buran, Ahmet. (1996). Anadolu Ağızlarında İsim Çekim (Hâl) Ekleri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. Buran, Ahmet; Alkaya, Ercan. (2007). Çağdaş Türk Lehçeleri. Ankara: Akçağ Yayınları. Caferoğlu, Ahmet. (1993). Eski Uygur Türkçesi Sözlüğü. İstanbul: Enderun Kitabevi. Coşkun, M. Volkan. (2014). Özbek Türkçesi Grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. Coşkun, M. Volkan. (2015). Türkçenin Ses Bilgisi. İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yayıncılık. Çağbayır, Yaşar. (2007). Ötüken Türkçe Sözlük. İstanbul: Ötüken Neşriyat. Daşdemir, Muharrem. (2015). Oklama Yöntemiyle Türkçenin Yapısal – İşlevsel Söz Dizimi. Erzurum: Eser Basım Yayım Dağıtım Matbaacılık. Demircan, Ömer. (2001). Türkçenin Sesdizimi. İstanbul: Der Yayınları. Doğan, Levent. (2016). Uygur Türkçesi Grameri. İstanbul: Paradigma Akademi. Döşer, Önder. (2013). Astrolojide Temel Kavramlar. İstanbul: Astroloji Okulu Yayınları. Eckmann, Janos. (2009). Çağatayca El Kitabı. (Çev. Günay Karaağaç). İstanbul: Kesit Yayınları. (1966). Efeçınar, Nilda Ferhan. (2014). Burçlar ve Esmalar. İstanbul. Arş Yayınları. Emet, Erkin. (2008). Doğu Türkistan Uygur Ağızları. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. Eraslan, Kemal. (2012). Eski Uygur Türkçesi Grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. Ercilasun Ahmet B. ve Ziyat Akkoyunlu (haz.). (2015). Dîvânu Lugâti’t-Türk (Giriş-Metin-Çeviri-Notlar-Dizin). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. Ergin, Muharrem. (2002). Türk Dil Bilgisi. İstanbul: Bayrak Yayınları. Fraşe Sami Şemseddin. (2011). Kamus-ı Türkî. (Çev. Paşa Yavuzarslan). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. Gabaın, A. Von. (2007). Eski Türkçenin Grameri. (Çev. Mehmet Akalın.) Ankara: TDK Yayınları. 1974. Gülhan, Abdulkerim. (2015). “Türk Kültüründe Fal ve İsimlerle İlgili Manzum Bir Falname Örneği”. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 15, 195-222. Ildırı, Nursan. (2016). Mücrim Âbid Divânı (İnceleme-Metin-Dizin). (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. İloğlu, Mustafa. (2016). Gizli İlimler Hazinesi. İstanbul: Seda Yayınları. Jarring, Gunnar. (1964). An Eastern Turki-English Dialect Dictionary. Lund: CWK GLEERUP. [TED] Kara, Funda. (2011). Muhammed Ya‘ķūb-ı Çíngí: Zebān-ı Türkí (Kélür-Nāme) İnceleme-Metin-Dizin. Erzurum: Fenomen Yayınları. Korkmaz, Zeynep. (2003). Türkiye Türkçesi Grameri (Şekil Bilgisi). Ankara: TDK Yayınları. Köprülü, Fuad. (1945). “Çağatay Edebiyatı”. İslam Ansiklopedisi, Cilt: III, s. 270-323. İstanbul: MEB Yayınları. Necip, Emir Necipoviç. (2008). Yeni Uygur Türkçesi Sözlüğü. İklil Kurban (Çev.). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. (1968). [YUTS] Öztürk, Rıdvan. (2015). Yeni Uygur Türkçesi Grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. Pultar, Mustafa. (2007). Yıldız Adları Sözlüğü. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Bakanlığı Yayınları. Sadık, Caferi. Yıldızname. (Çev. Mustafa Varlı). İstanbul: Esma Yayınları. Sezer, Sennur. (1998). Osmanlıda Fal ve Falnameler. İstanbul: Milliyet Yayınları. Teres, Ersin. (2013). Çağatay Türkçesi (Dil Bilgisi ve Metin Çalışmaları). İstanbul: Sürat Üniversite Yayınları. Türk Dil Kurumu. (2003). Türkçe Sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. Törnvall, Gunilla. (2014). “Hoten ve Kaşgar’dan: Gunnar Jarring ve Jarring Koleksiyonu”. (çev. Serkan Çakmak). Uluslararası Uygur Araştırmaları Dergisi, 4, 103-111. Ünlü, Suat. (2013). Çağatay Türkçesi Sözlüğü. Konya: Eğitim Yayınları. Yaylalı, Yasemin. (2014). “Klasik Fars Şiirinde Hz. Nuh”. Şarkiyat Mecmuası, 25, 233-261.