The Comparison of All Narrative Accounts and an Investigation on Cultural Codes Related to the Tureyis (reproduction) Epic

Yıl 2019, Sayı: 66, 225 - 236, 15.09.2019

Nuriye Bastem

https://doi.org/10.14222/Turkiyat4197

Öz

Mythology, which is considered as a kind of belief system of  the primitive people cover an important place in community mind as it satisfies the spiritual needs of people. The beliefs of a society are reflected in its oral literature works. Of the oral literature works, epics frequently include mythological elements and the symbols chosen by the memory of the community. Epics are the carriers of both literature and oral history. Considering Turkish epics, it is understood that the researchers have neglected the latter in particular, and have not accentuated this feature of epics. Anyone who reads/knows their history and literature can realise the role of epics. For this reason, epics should be considered as a sociological texts rather than a work of imagination. Therefore, examining Turkish epics also means investigating Turkish culture, history and the like. In this study, five narrative accounts of the Türeyiş epic were compared and the cultural codes embedded in those accounts were investigated. There are five narrative accounts regarding the Türeyiş epic. The first three narrative accounts were taken from Chinese sources. The fourth account was in the book ‘Cami’üt-Tevarih’ by Reşideddin Fazlullah, and the final one was in the book Şecere-i Türk by Bahadır Han. The comparison was made on the basis of the narrative account of the Türeyiş epic, which is one of the origin myths that narrates how the Turks came into existence, in Cami’üt-Teravih. The reason for grounding the investigation on Cami’üt-Tevarih originating from Iran is the fact that it is the most historical transcript of the Türeyiş epics. After summarizing the transcript of Cami’üt-Teravih, the summary was compared to the other narrative accounts, and then the cultural codes embedded in these epics were investigated. The investigation revealed the value attached to the continuity of the blood and to the notion of country, nation, and family by the Turks. It is important to read, interpret, and decode the cultural codes of such epic transcripts in terms of showing how rich the Turkish culture is and how deep-rooted the Turkish history and literature are. 

Anahtar Kelimeler

Türeyiş epic, cultural codes, mythology, the Turkish culture

Türeyiş Destanıyla İlgili Tüm Rivayetlerin Karşılaştırılması ve Kültürel Kodlar Üzerine Bir İnceleme

Öz

İlkel insanların bir nevi inançları olarak ele alınan mitoloji, halkın din ihtiyacını manevi yönden doldurduğu için halk hafızasında önemli bir yer tutar. Bir topluma ait inançlar, o toplumun sözlü edebiyat ürünlerine de yansır. Bunlardan biri olan destanlarda ise mitolojik unsurlara, halk hafızasının seçtiği sembollere sıkça rastlanır. Destanlar hem edebiyatın hem sözlü tarihin taşıyıcısıdırlar. Türk destanları açısından düşünüldüğünde araştırmacıların özellikle bu ikincisini ihmal ettikleri, destanın bu özelliğinin üzerinde pek durmadıkları görülür. Tarihini ve edebiyatını okuyan/bilen kişi, bu bilincin farkına varacaktır. Bu sebepten destanlara hayali ürünler olarak değil, sosyolojik bir metin olarak bakmak gerekmektedir. Buna göre Türk destanlarını incelemek; Türk kültürünü, tarihini vb. de incelemek demektir. Bu çalışmada, Türeyiş destanları ile ilgili beş rivayet karşılaştırılarak bu rivayetlerde yer alan kültürel kodlar üzerine bir inceleme yapılmıştır. Türeyiş destanı ile ilgili beş rivayet bulunmaktadır. İlk üç rivayet Çin kaynaklarından alınmıştır. Dördüncü rivayet Reşideddin Fazlullah’ın Cami’üt-Tevarih adlı eserinde, son rivayet Ebu’l-Gazi Bahadır Han’ın Şecere-i Türk’ünde yer almaktadır. Çalışmada Türklerin türeyişini anlatan menşe mitlerinden Türeyiş destanının Cami’üt-Tevarih’teki rivayeti esas alınarak karşılaştırmaya gidilmiştir. İnceleme için İran kaynaklı Cami’üt-Tevarih’in esas alınmasının sebebi, Türeyiş destanlarının en tarihî nüshası olmasıdır. Cami’üt-Tevarih nüshasının özetinden sonra diğer rivayetlerle karşılaştırılması yapılmış, ardından bu destanlarda yer alan kültürel kodlar üzerine bir değerlendirmeye gidilmiştir. İnceleme sonucunda Türkler için soy devamlılığının önemi ve Türklerin devlet/millet/aile bilincine verdikleri değer ortaya çıkmaktadır. Bu tür destansı metinleri okuma, anlamlandırma ve kültürel kodlarını çözme, Türk kültürünün ne kadar zengin olduğunu, Türk tarihinin ve edebiyatının da bir o kadar köklü olduğunu göstermek açısından önem arz etmektedir.

Anahtar Kelimeler

Türeyiş destanı, kültürel kodlar, mitoloji, Türk kültürü

Kaynakça

• Araz, Rıfat. (1996). "Doğu ve Güneydoğu Anadolu Sûfîliği ile Yatır ve Türbelerin Çevresinde Yaşayan Eski Türk İnançları", Erdem, Atatürk Kültür Merkezi der. (Türklerde Hoşgörü Özel Sayısı III), C.8, S. 24, 783-827. Bekki, Selahaddin. (1996). “Türk Mitolojisinde Kurban”. Akademik Araştırmalar. I (3). 16-28. Çoruhlu, Yaşar. (2010). Türk Mitolojisinin Ana Hatları. İstanbul: Kabalcı Yayınları. Düzgün, Ülkü Kara. (2007). “Başkurt Destanlarının Tipolojisi”. Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Halk Edebiyatı Bilim Dalı, Yayımlanmamış Doktora Tezi. Eliade, Mircea. (1992). İmgeler Simgeler. (çev. M. Ali Kılıçbay). Ankara: Gece Yayınları Eliade, Mircea. (2002). Babil Simyası ve Kozmolojisi, İstanbul: Kabalcı Yayınları Ergun, Pervin. (2010). Türk Kültüründe Ruhlar ve Orman Kültü. Millî Folklor. S. 87. Eroğlu, Cemal. (1996). “Türk Sosyokültürel Yapısı İçinde Manas Destanı”. Sakarya: Sakarya Üniversitesi Sos. Bil. Enstitüsü Sosyoloji Anabilim Dalı Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Gökalp, Ziya. (1976). Türk Medeniyeti Tarihi, Haz. İsmail Aka-Kazım Yaşar Koparaman, İstanbul: Kültür Bakanlığı Yayınları Gömeç, Saadettin. (2009). Türk Destanlarına Giriş. Ankara: Akçağ Yayınları Işık, Ramazan. (2004). “Türklerde Ağaçla İlgili İnanışlar ve Bunlara Bağlı Kültler”. Elazığ: Fırat Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi, 9:2, 89-106. İnan, Abdülkadir. (1976). Eski Türk Dini Tarihi, İstanbul: Kültür Bakanlığı Yayınları. İnan, Abdülkadir. (1987). Makaleler ve İncelemeler I. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basım Evi. Kalafat, Yaşar. (2006). Türk Halklarında Kurt Ağzı Bağlama İnancı. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, S. 20, 273-280. Karakurt, Deniz. (2011). Türk Söylence Sözlüğü. e-kitap. Oğuz, Öcal. (2009). Kul Himmet ve Sözlü Gelenek Tanıklığında Kozmogonik Mitin Eskatolojik Serüveni. Milli Folklor Dergisi. S. 84. s.51-56. Ögel, Bahattin. (1971). Türk Mitolojisi, İstanbul: Kültür Bak. Yay, II Seyidoğlu, Bilge. (1990). Mitoloji Üzerine Araştırmalar Metinler ve Tahliller. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yayınları Şenocak, Ebru. (2013). Göç ve Ergenekon Destanlarında Mitostan Ütopyaya Yolculuk. Turkish Studies. 8/1, 2525-2537. Türkdoğan, Orhan. (1996). Türk Tarihinin Sosyolojisi. İstanbul: Turan Yayınları