Sivas’ın Maruz Kaldığı Saldırı ve İşgaller (1232-1402)

Yıl 2018, Sayı: 61, 243 - 268, 31.01.2018

Hasan Geyikoğlu

https://doi.org/10.14222/Turkiyat3836

Öz

Sivas, İç Anadolu Bölgesi’nin kuzey-doğusunda yer alan tarihî bir şehirdir. Üzerinde bulunduğu coğrafî mevkii ve anayollar dolayısıyla stratejik, siyasî, ticarî bakımlardan büyük öneme sahip olmuştur. Bu özellikleri nedeniyle birçok dış güç Sivas’a sahip olmak istemiştir. Bu amaçla Sivas birçok defa saldırıya maruz kalmış ve işgale uğramıştır. Makalemize konu olan dönemde (1232-1402) Moğollar, Memlûklular ve Timur tarafından saldırılara maruz kalmış, işgal edilmiş, yağma ve tahribe uğramıştır.

Anahtar Kelimeler

Sivas, Selçuklular, Danişmendliler, Moğollar, Kadı Burhaneddin Ahmed

Attacks and Invades which Sivas had Exposed (1232-1402)

Öz

Sivas is a historical city located in the northeast of the central Anatolian region. Due to its geographical location and its proximity to main routes, Sivas has been a city of great strategic, political and commercial importance, which has also always whetted the appetite of foreign powers. Thus, Sivas underwent many attacks and invasions. This article takes as its subject the period between 1232-1402 when Sivas was attacked, occupied and looted by Moghuls, Mamelukes and Timurids.

Anahtar Kelimeler

Sivas, Seljukids, Danishmendids, Moghuls, Kadı Burhaneddin Ahmed

Kaynakça

• Aksarayî, Kerimüddin Mahmud, Müsâmeretü’l-Ahbâr, çev. Mürsel Öztürk, TTK yay., Ankara 2000. Alptekin, Coşkun, “Türkiye Selçukluları”, Doğuştan Günümüze Büyük İslam Tarihi, c. VIII, İstanbul 1989, s. 209-382. Cahen, Claude, Osmanlılardan Önce Anadolu, çev. Erol Üyepazarcı, Tarih Vakfı yay., İstanbul 2002 (2. bs.). Cahen, Claude, Osmanlılardan Önce Anadolu’da Türkler, trc. Yıldız Moran, İstanbul 1979. Ceylan, Oğuz, Sur ve Kaleleri ile Tarihte Sivas, Sivas 1996 (2. bs.). Çakmak, M. Ali, Kösedağ Savaşı, yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara 1992. Çay, Abdulhaluk, Anadolu’nun Türkleşmesinde Dönüm Noktası: Sultan II. Kılıç Arslan ve Karamıkbeli (Myriokefalon) Zaferi (17 Eylül 1176), Ankara 1984. Darkot, Besim, “Sıvas”, İA, c. X, s. 569-577. Demir, Mustafa, Türkiye Selçukluları ve Beylikler Devrinde Sivas Şehri, Sakarya Kitabevi yay., Sakarya 2005. Demirel, Ömer, “Osmanlı Dönemi Sivas Şehrinde Sur, Saray, Mahalleler ve Sosyo-Kültürel Eserler”, Osmanlı Dönemi Sivas Şehri –Makaleler- içinde, Sivas 2006, s. 37-65. Demirel, Ömer, “Sivas’ın Timur Tarafından Zaptı ve Yağmalanması”, Osmanlı Dönemi Sivas Şehri –Makaleler- içinde, Sivas 2006, s. 13-21. Demirel, Ömer, “Sivas”, DİA, c. XXXVII, s. 278-282. Demirel, Ömer, Osmanlı Vakıf-Şehir İlişkisine Bir Örnek: Sivas Şehir Hayatında Vakıfların Rolü, TTK yay., Ankara 2000. Demirkent, Işın, “Bizans”, DİA, c. VI, s. 230-244. Dirimtekin, Feridun, “Selçukluların Anadolu’da Yerleşmelerini ve Gelişmelerini Sağlayan İki Zafer”, Malazgirt Armağanı, TTK yay., Ankara 1993 (2. bs.), s. 231-258. Döğüş, Selahattin, “Beylikler Döneminde Sivas’ın Sosyo-Ekonomik Durumu”, Selçuklular Döneminde Sivas Sempozyumu Bildirileri, 29 Eylül-01 Ekim 2005, Sivas 2006, s. 381-388. Erdem, İlhan, “Türkiye Selçuklu-İlhanlı İlişkilerinde Sivas”, Selçuklular Döneminde Sivas Sempozyumu Bildirileri, 29 Eylül-01 Ekim 2005, Sivas 2006, s. 65-82. Esterabadî, Aziz b. Erdeşir, Bezm u Rezm: Eğlence ve Savaş, çev. Mürsel Öztürk, TTK yay., Ankara 2014. Evliya Çelebi b. Derviş Mehemmed, Evliya Çelebi Seyahatnamesi, 3. Kitap, haz. Seyit Ali Kahraman-Yücel Dağlı, YKY, İstanbul 1999. Galtsyan, A. G., Ermeni Kaynaklarına Göre Moğollar, çev. İlyas Kamalov, İstanbul 2005. Geyikoğlu, Hasan, “Moğollar’ın Selçuklular’dan Sonra Anadolu’ya Hâkim Olma Faaliyetleri ve Karanbük Savaşı”, Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, sayı: 52, Haziran 2014, s. 95-112. Geyikoğlu, Hasan, Doğu Anadolu’da Harezmşahlar, yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum 1992. Göde, Kemal, Eratnalılar (1327-1381), TTK yay., Ankara 1994. Göde, Kemal, “Eratnalılar Devrinde (1327-1381) Sivas”, Selçuklular Döneminde Sivas Sempozyumu Bildirileri, 29 Eylül-01 Ekim 2005, Sivas 2006, s. 39-45. Gökhan, İlyas, “XIV. Yüzyılın İlk Yarısında Memluk Devleti’nin Anadolu Politikası ve Eretna Bey’le Olan İlişkileri”, Selçuklular Döneminde Sivas Sempozyumu Bildirileri, 29 Eylül-01 Ekim 2005, Sivas 2006, s. 83-96. Gregoy Abu’l-Farac, Abu’l-Farac Tarihi, c. II, çev. Ömer Rıza Doğrul, TTK yay., Ankara 1987 (2. bs.). Grousset, Rene, Başlangıcından 1071’e Ermenilerin Tarihi, çev. Sosi Dolanoğlu, Aras yay., İstanbul 2005. Halil Edhem, Düvel-i İslamiye, İstanbul 1927. Halil Edhem, Kayseriyye Şehri, İstanbul 1334. Hamdullah Müstevfî Kazvinî, Nüzhetu’l-Kulûb, nşr. M. Debir Siyakî, Tahran 1336/1958. Hammer Purgstall, Joseph von, Büyük Osmanlı Tarihi, c. I, yay. haz.: Mümin Çevik, Milliyet Yay., İstanbul 2010. Hoca Sadettin Efendi, Tacü’t-Tevarih, c. I, sadeleştiren: İsmet Parmaksızoğlu, KBY, Ankara 1999 (4. bs.). Honigmann, Ernst, Bizans Devletinin Doğu Sınırı, trc. Fikret Işıltan, İstanbul 1970. İbn Arabşah, Acâibü’l-Makdûr fî Nevâib-i Timur (Bozkırdan Gelen Belâ), trc. D. Ahsen Batur, Selenge yay., İstanbul 2012. İbn Bibi, el-Evâmirü’l-Alâiyye, trc. Mürsel Öztürk, KBY, c. I, II, Ankara 1996. İbni Tagrıberdi, en-Nücûmu’z-Zâhire (Parlayan Yıldızlar), trc. D. Ahsen Batur, Selenge yay., İstanbul 2013. İsmail Hakkı-Rıdvan Nafiz, Sivas Şehri, haz. Recep Toparlı, Sivas 1997. İstanbul’un Fethinden Önce Yazılmış Tarihî Takvimler, nşr. Osman Turan, TTK yay., Ankara 1984 (2. bs.). Kaya, Selim, “Selçuklular Döneminde Sivas’taki Zanaatkarlar ve Sanatkarlar”, Selçuklular Döneminde Sivas Sempozyumu Bildirileri, 29 Eylül-01 Ekim 2005, Sivas 2006, s. 414-427. Kayapınar, Levent, “Süleyman Çelebi, Emîr”, DİA, c. XXXVIII, s. 82-85. Kaymaz, Nejat, Anadolu Selçuklu Sultanlarından II. Giyâsü’d-din Keyhüsrev ve Devri, TTK yay., Ankara 2009. Keçiş, Murat, Trabzon Rum İmparatorluğu ve Türkler (1204-1404), TTK yay., Ankara 2013. Kesik, Muharrem, “Danişmendliler Zamanında Sivas (1071-1175)”, Selçuklular Döneminde Sivas Sempozyumu Bildirileri, 29 Eylül-01 Ekim 2005, Sivas 2006, s. 108-120. Kesik, Muharrem, Dânişmendliler (1085-1178) Orta Anadolu’nun Fâtihleri, İstanbul 2017. Kesik, Muharrem, Türkiye Selçuklu Devleti Tarihi: Sultan I. Mesud Dönemi (1116-1155), TTK yay., Ankara 2003. Kırzıoğlu, Fahreddin, Kars-Arpaçayı Boyları Eski Merkezi Anı Şehri Tarihi (1018-1236), Ankara 1982. Konukçu, Enver, “Moğol Noyanları, Kayılar ve Sivas”, Selçuklular Döneminde Sivas Sempozyumu Bildirileri, 29 Eylül-01 Ekim 2005, Sivas 2006, s. 52-65. Konyalı, İbrahim Hakkı, Âbideleri ve Kitabeleri ile Konya Tarihi, Konya 1964. Köymen, Mehmet Altay, “Anadolu’nun Fethi”, Diyanet İşleri Başkanlığı Dergisi, 1961, Ankara 1962, s. 91-122. Mehmed Neşrî, Kitab-ı Cihan-nüma: Neşrî Tarihi, c. I, nşr. Faik Reşit Unat-Mehmet Altay Köymen, TTK yay., Ankara 1995 (3. bs.). Müneccimbaşı, Camiü’d-Düvel, c. II: Anadolu Selçukluları ve Beylikler, trc. Ali Öngül, İzmir 2001. Nizamüddin Şamî, Zafername, trc. Necati Lugal, TTK yay., Ankara 1987 (2. bs.). Ocak, Ahmet Yaşar, XIII. Yüzyılda Anadolu’da Baba Resul (Babaîler) İsyanı ve Anadolu’nun İslamlaşması Tarihindeki Yeri, Dergâh yay., İstanbul 1980. Ocak, Ahmet Yaşar, Babaîler İsyanı: Alevîliğin Tarihsel Altyapısı Yahut Anadolu’da İslam-Türk Heterodoksisinin Teşekkülü, Dergâh yay., İstanbul 1996. Ocak, Ahmet Yaşar, Ortaçağlar Anadolu’sunda İslam’ın Ayak İzleri: Selçuklular Dönemi, Makaleler-İncelemeler, İstanbul 2011. Ostrogorsky, Georg, Bizans Devleti Tarihi, trc.Fikret Işıltan, TTK yay., Ankara 1981. Öngül, Ali, Selçuklular Tarihi, c. II: Anadolu Selçukluları ve Beylikler, Çamlıca yay., İstanbul 2014 (2. bs.). Özaydın, Abdulkerim, “Danişmend Gazi”, DİA, c. VIII, s. 467-469. Özaydın, Abdulkerim, “Danişmendliler”, DİA, c. VIII, s. 469-474. Özaydın, Abdulkerim, “Danişmendliler”, Doğuştan Günümüze Büyük İslam Tarihi, c. VIII, İstanbul 1992, s. 121-140. Özaydın, Abdulkerim, “Kadı Burhaneddin”, DİA, c. XXIV, s. 74-75. Özaydın, Abdulkerim, “Kılıcarslan II”, DİA, c. XXV, s. 399-403. Özgüven, Yekta – Senem Doyduk, “Selçuklu İzleri Üzerinden Sivas Kentsel Gelişiminin Okunması”, Selçuklular Döneminde Sivas Sempozyumu Bildirileri, 29 Eylül-01 Ekim 2005, Sivas 2006, s.490-500. Ramsay, W. M., Anadolu’nun Tarihî Coğrafyası, çev. Mihri Pektaş, MEB yay., İstanbul 1960. Reşiduddin, Camiu’t-Tevarih, nşr. Ahmet Ateş, Ankara 1960. Schiltberger, Johannes, Türkler ve Tatarlar Arasında (1394-1427), çev. Turgut Akpınar, İstanbul 1997. Sevim, Ali, Anadolu’nun Fethi, TTK yay., Ankara 1993 (2. bs.). Sobernheim, M., “Memlûkler”, İA, c. VII, s. 689-692. Spuler, Bertold, İran Moğolları: İlhanlılar Devri, 1220-1350, çev. Cemal Köprülü, TTK yay., Ankara 1987 (2. bs.). Suryani Mihail, Suryani Patrik Mihail’in Vakainamesi, İkinci Kısım (1042-1195), çev. H.D. Andreasyan, Ankara 1944, TTK Ktp., gayrimatbu nüsha. Sümer, Faruk – Ali Sevim, İslam Kaynaklarına Göre Malazgirt Savaşı, TTK yay., Ankara 1988. Sümer, Faruk, “Anadolu’da Moğollar”, SAD, c. I, 1969, Ankara 1970, s. 1-147. Sümer, Faruk, “İğdiş”, DİA, c. XXI, s. 524-525. Sümer, Faruk, “Kösedağ Savaşı”, DİA, c. XXVI, s. 272-273. Sümer, Faruk, “Mesud I”, DİA, c. XXIX, s. 339-342. Şerefüddin Ali Yezdî, Emir Timur (Zafername), trc. ve notlar: D. Ahsen Batur, Selenge yay., İstanbul 2013. Taneri, Aydın, “Celâleddin Harizmşah”, DİA, c. VII, s. 248-250. Taneri, Aydın, Celâlü’d-dîn Harizmşah ve Zamanı, KBY, Ankara 1977. Tarih-i Âl-i Selçuk der Anatoli [Anonim Selçukname]: Anadolu Selçuklu Devleti Tarihi, c. III, nşr. ve trc. Feridun Nafiz Uzluk, Ankara 1952. Tezcan, Mehmet, “XI. Yy. Başlarında Ermenilerin Doğu roma Tarafından Bölgeye Göçürülmesi ve Selçuklu Fethi Döneminde Sivas”, Selçuklular Döneminde Sivas Sempozyumu Bildirileri, 29 Eylül-01 Ekim 2005, Sivas 2006, s. 121-140. Tufantoz, Abdurrahim, “Selçuklular Çağında Sivas’ın Stratejik ve Ekonomik Önemi”, Selçuklular Döneminde Sivas Sempozyumu Bildirileri, 29 Eylül-01 Ekim 2005, Sivas 2006, s. 141-155. Turan, Osman, “Keyhüsrev II”, İA, c. VI, s. 620-629. Turan, Osman, “Kılıç Arslan II”, İA, c. VI, s. 688-703. Turan, Osman, “Selçuklular Zamanında Sivas Şehri”, Selçuklular ve İslamiyet içinde, İstanbul 1980, s. 197-215. Turan, Osman, Selçuklular Tarihi ve Türk-İslam Medeniyeti, Ötüken Neşriyat, İstanbul 2003 (8. bs.). Turan, Osman, Selçuklular Zamanında Türkiye, Turan Neşriyat, İstanbul 1971. Turan, Osman, Doğu Anadolu Türk Devletleri Tarihi, Turan Neşriyat, İstanbul 1973. Turan, Osman, Türkiye Selçukluları Hakkında Resmî Vesikalar, TTK yay., Ankara 1988 (2. bs.). Uçar, Şahin, Anadolu’da İslam-Bizans Mücadelesi, İşaret Yay., İstanbul 1990. Umar, Bilge, Türkiye’deki Tarihsel Adlar, İstanbul 1999 (2. bs.). Urfalı Mateos, Urfalı Mateos Vekayinamesi (952-1136) ve Papaz Grigor’un Zeyli (1136-1162), çev. H.D. Andreasyan; notlar: Edouard Dularier-M.H. Yınanç-çeviren, TTK yay., Ankara 1987 (2. bs.). Uyumaz, Emine, Sultan I. Alâeddin Keykubad Devri Türkiye Selçuklu Devleti Siyasî Tarihi (1220-1237), TTK yay., Ankara 2003. Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, “Eratna”, İA, c. IV, s. 309. Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, “Sivas ve Kayseri Hükümdarı Kadı Burhaneddin Ahmed”, Belleten, c. XXXII/sayı:126, 1968, s. 191-245. Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, “Sivas-Kayseri ve Dolaylarında Eretna Devleti”, Belleten, s. 126, 1968, s. 161-189. Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, Anadolu Beylikleri, TTK yay., Ankara 1988 (4. bs.).. Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, Osmanlı Tarihi, c. I, TTK yay., Ankara 1982 (3. bs.). Üremiş, Ali, Türkiye Selçukluları’nın Doğu Anadolu Politikası, Babil yay., Ankara 2005. Yınanç, Mükrimin Halil, “Celaleddin Harzemşah”, İA, c. III, s. 49-53. Yınanç, Mükrimin Halil, “Danişmendliler”, İA, c. III, s. 468-479. Yınanç, Mükrimin Halil, “Erzurum (Tarih)”, İA, c. IV, s. 345-353. Yınanç, Mükrimin Halil, Türkiye Tarihi Selçuklular Devri, I, Anadolu’nun Fethi, İstanbul 1944. Yiğit, İsmail, “Memlükler”, DİA, c. XXIX, s. 90-97. Yinanç, Refet, Dulkadır Beyliği, TTK yay., Ankara 1989. Yücel, Yaşar, Anadolu Beylikleri Hakkında Araştırmalar, c. II, TTK yay., Ankara 1991 (2. bs.). Yücel, Yaşar, Timur’un Dış Politikasında Türkiye ve Yakındoğu (1393-1402), Ankara 1980. Zahirüddin Nişaburî, Selçukname, Tahran 1332 H.Ş.