I. Dünya Savaşı’nda Yemen’de Osmanlı-İngiliz Mücadelesi ve Mark Sykes’ın Yemen’den Gönderdiği Rapor

Yıl 2018, Sayı: 61, 357 - 373, 31.01.2018

Yahya Yeşilyurt

https://doi.org/10.14222/Turkiyat3828

Öz

Ortadoğu, hali hazırda sınırları değişmekte olan ve Batılı düşünürler tarafından adlandırılan bir coğrafyadır. Bu coğrafyada bugün yaşananların temelinde tarihî arka planının yattığı su götürmez bir gerçekliktir. Dolayısıyla çağdaş Ortadoğu’da yaşananları anlamlandırmanın en temel başvuru noktasını tarihsel olgular oluşturmaktadır. Yemen de Osmanlı Devleti ile Batılı devletlerarasında mücadele sahnesi olmuş, Ortadoğu’nun kadim devletlerinden birisidir. Yemen’de Türklerin varlığı daha eskilere dayandırılsa bile Yemen’in son 400 yılının Osmanlı Devleti’yle iç içe yaşandığı bilinmektedir. Özellikle de 1871 ve sonrası, bu iç içe geçmişliğin dönüm noktalarından birini oluşturmaktadır. Çünkü 1839’da hukuken Osmanlı toprağı olan Yemen’den toprak koparan İngiltere, bu coğrafyada Osmanlı Devleti ile 1914’te yaptığı sınır antlaşmasıyla komşu devlet olmuştur. Nitekim I. Dünya Savaşı’nın patlak vermesiyle, Yemen’deki nüfuz mücadelesi zirve noktasına ulaşmıştır. Savaşın getirdiği dinamizmle ve yerel halkın verdiği destekle İngiltere’ye karşı başarılı kara harekâtı yapan Türk birlikleri, Yemen’de İngiliz varlığını büyük tehlikeye sokmuştur. Bu tehlikeli ilerleyiş, İngiltere tarafından ciddiye alınmış ve bölgeye başarılı diplomatlarını göndererek alınacak tedbirleri düşünmeye başlamıştır. Mark Sykes, I. Dünya Savaşı esnasında, 1915’te Yemen’de bulunmuş ve üst makamlara gönderdiği raporla dikkatleri Yemen çekmeyi başarmıştır. Bu çalışmada, Yemen cephesinde yaşanan gelişmeler, askerî arşiv belgeleri ve Sykes’in gönderdiği raporla birlikte ele alınacaktır.

Anahtar Kelimeler

I. Dünya Savaşı, İngiltere, Mark Sykes

Anglo-Ottoman Struggle in Yemen During The WW-I and the Report Mark Sykes Sent from Yemen

Öz

The Middle East is a geography where the borders are currently changing and it was named so by them. Behind what is happening in this geography today lies evidently the historical background. The point of reference to understand what is happening in the current Middle East is the historical events. Yemen is one of the very old states of the Middle East, which was a scene of struggle between the Ottoman and Western states. Even if the existence of the Turks in Yemen is earlier, it is widely known that for only the late 400 years Yemen has lived with the Ottoman State. Especially post-1871 is the turning point of intertwine because England, which took part of Yemen judicially a land of the ottoman empire in 1839, became neighbor to Yemen in 1914 when they had an agreement with the Ottoman state. Indeed, when the WWI broke out, the challenge for domination in Yemen reached its zenith. With the dynamism the war brought and the support of the local people, the Turkish army having a successful fight against the English put the presence of the English in peril in Yemen. The alarming advance made the English take precautions and send its most successful diplomats to the region. Mark Sykes, during the WWI, was in Yemen in 1915 and drew attention of his superiors to Yemen by means of the reports he sent. The present study examines the developments in Yemen front in the light of archival documents and the reports of Sykes.

Anahtar Kelimeler

* Mark Sykes, Middle East

Kaynakça

• A-Arşiv Kaynakları Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA.), İradeler Meclis-i Mahsus (İ.MMS.), Dosya No: 193, Gömlek No: 13. BOA, Bab-ı Ali Evrak Odası (BEO.), Dosya No: 4333, Gömlek No: 324955. BOA, Meclis-i Vükela (MV.), Dosya No: 238, Gömlek No: 14. Genelkurmay Askerî Tarih ve Stratejik Etüt Daire Başkanlığı (ATASE), Birinci Dünya Harbi Evrakı (BDH.), Klasör No: 163/ Gömlek No: 718. ATASE, BDH., 163/718-019-01. ATASE, BDH., 163/718-028. ATASE, BDH., 163/718-20. ATASE, BDH., 163/718-39. ATASE, BDH., 164/720-004-01. ATASE, BDH., 247/1028-008-01. ATASE, BDH., 534/2088-005. ATASE, BDH., 1495/4-8. ATASE, BDH., 4116/003-001. ATASE, BDH., 4116/003-002. The National Archives (TNA), Foreign Office (FO.), 371/2134. TNA, FO., 371/2486. Türk Tarih Kurumu Arşivi (TTKA), Tevfik Paşa Evrakı (TP.), Kutu No: 43/Gömlek No: 16. B-Diğer Eserler Birinci Dünya Harbinde Türk Harbi-Hicaz, Asir, Yemen Cepheleri ve Libya Harekâtı 1914-1918, C. VI. (1978). Ankara: Genelkurmay Askeri Tarih ve Strateji Etüt Başkanlığı Askeri Tarih Yayınları. Büyükkara, Mehmet Ali. (2012). “Vehhabilik”, TDV İslam Ansiklopedisi. C. 42, İstanbul, 611-615. Ehiloğlu, Zeki. (1952). Yemen’de Türkler, İstanbul: Kardeş Matbaası. Güngör, Selahaddin. (1937). Kumandanlarımızın Harp Hatıraları. İstanbul: Kanaat Kitabevi. Mahmud Nedim. (2001). Arabistan’da Bir Ömür. (Der. Ali Birinci). İstanbul: İsis Yayımcılık. Mehmed Emin. (1338). Harb-i Umumi’de Osmanlı Cepheleri Vekâyi, Beylerbeyi: Erkân-ı Harbiye Mektebi Matbaası. Rouaud, A. (2002). “Yahya b. Muhammad”. The Encyclopaedia of Islam, Vol. XI, 247-248. Yeşilyurt, Yahya. (2011). Medeniyetler Beşiği Kadim Bir Osmanlı Ülkesi-Yemen. İstanbul: Babıali Kültür Yayıncılığı. Yeşilyurt, Yahya. (2011). Yemen’de Osmanlı-İngiliz Mücadelesi 1871-1914. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi. Kış, Salih. (2017). “Birinci Dünya Savaşı’nın Seyrini Değiştiren Goeben ve Breslau Gerçeği”, Çanakkale Araştırmaları Türk Yıllığı, Yıl: 15,