1965 Erzurum (Tekman, Cat, Ilıca, Hınıs) Measles Outbreak

Yıl 2018, Sayı: 61, 497 - 518, 31.01.2018

Murat Küçükuğurlu Ersoy Zengin

https://doi.org/10.14222/Turkiyat3814

Öz

Studies on epidemic diseases in Turkey's recent history show that measles and the damage caused by this disease have not been adequately covered. As can be seen in the example of Erzurum, the disease, which caused massive child deaths in the late Ottoman period, did not come to the fore in the first years of the Republic, but as late as 1965, it emerged especially in the southern provinces of Erzurum, and caused death of hundreds of children. In February and March 1965, measles outbreaks in Erzurum's Tekman, Çat, Hınıs and Ilıca districts resulted in serious loss in a short time. There was a violent winter in Erzurum that year; roads were closed due to snow, food and medicare aid was not available for weeks. As a result of this catastrophe, the reasons for measles and the remedies for the disease were discussed in national and local newspapers. There were discussions on various administrative and social issues such as malnutrition, which is called "hidden hunger", lack of health services, lack of child care knowledge, bureaucratic insensitivity, lack of transportation and communication possibilities. When studies on infectious and epidemic diseases are examined; it can be seen that the devastation caused by the measles in Turkish society has not been adequately addressed. In this article; how the 1965 measles outbreak, which resulted in death of nearly 400 children, occurred, the helping efforts, the causes of death, and the impact on the society will be investigated.

Anahtar Kelimeler

Erzurum, Measles, Outbreak, Tekman, Çat.

1965 Erzurum (Tekman, Çat, Ilıca, Hınıs) Kızamık Salgını

Öz

Yakın dönem Türkiye tarihinde salgın hastalıklara ilişkin yapılan çalışmalarda, kızamık ve bu hastalığın yaptığı tahribata yeterince yer verilmediği görülmektedir. Bu makalede ele alınan Erzurum örneğinde görüleceği üzere, Osmanlı döneminin sonlarında kitlesel çocuk ölümlerine neden olan bu hastalık, Cumhuriyet’in ilk yıllarında pek gündeme gelmemiş; fakat 1965 gibi geç bir tarihte, özellikle Erzurum’un güney ilçelerinde ortaya çıkarak yüzlerce çocuğun ölümüne yol açmıştır. 1965’in şubat ve mart aylarında Erzurum’un Tekman, Çat ve Hınıs ilçeleriyle Ilıca bucağında görülen kızamık salgını kısa sürede ciddi kayıplara sebep olmuştur. Belirtilen yıl Erzurum’da şiddetli bir kış yaşanmış; kar yüzünden yollar kapanmış ve hastalara haftalarca gıda ve ilaç yardımı yapılamamıştır. Bu felaket münasebetiyle ulusal ve yerel basında kızamık hastalığının sebepleri ve hastalıktan korunma çareleri tartışılmıştır. Başta “gizli açlık” olarak adlandırılan kötü beslenme, sağlık hizmetlerinin yokluğu, çocuk bakım bilgisinin eksikliği, bürokratik duyarsızlık, ulaşım ve haberleşme imkânlarının azlığı gibi çeşitli idarî ve sosyal meseleler üzerine tartışmalar yaşanmıştır. Bulaşıcı ve salgın hastalıklar üzerine yapılan çalışmalar incelendiğinde kızamığın Türk toplumunda yarattığı tahribata yeterince değinilmemiştir. Bu makalede; 400’e yakın çocuğun ölümüyle sonuçlanan 1965 kızamık salgınının nasıl gerçekleştiği, yardım çalışmaları, ölümlerin sebepleri ve toplumda yarattığı etki incelenecektir.

Anahtar Kelimeler

Erzurum, Kızamık, Salgın, Tekman, Çat.

Kaynakça

• 1-Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA) Dahiliye İdare (DH.İD), Dosya No: 25, Gömlek No: 11. (DH.İD), Dosya No: 77, Gömlek No: 11. 2-Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi 30.10.0.0.65.433.1 3-Millet Meclisi Tutanak Dergisi (MMTD) Dönem:1, Cilt: 37, Toplantı:4, Birleşim: 75, 16 Mart 1965. Dönem:1, Cilt: 37, Toplantı:4, Birleşim: 68, 3 Mart 1965. Dönem:1, Cilt: 36, Toplantı:4, Birleşim: 65, 26 Şubat 1965. 4-Cumhuriyet Senatosu Tutanak Dergisi (CSTD) Dönem:1, Toplantı:5, Cilt:38, 38. Birleşim, 1 Şubat 1966. 5-TBMM Tutanak Dergisi (TBMMTD) Dönem:8 Cilt: 8, Toplantı:2, Birleşim:27, 30 Aralık 1947. 6-Erzurum Belediye ve Vilayet Zabıtları Erzurum Vilayeti 1941 Senesi Meclis Zabıtları. Erzurum Vilayeti 1940 Senesi Meclis Zabıtları. Erzurum Belediyesi 1944 Senesi Meclis Zabıtları. 7-Gazeteler Albayrak Aziziye Postası Cumhuriyet Doğu Ekspres Erzurum Hür Söz Milletin Sesi Milliyet Ulus 8-Kitap ve Makaleler “Doğu Anadolu’yu Kalkındırmada Sağlık Faktörü”, Doğu Anadolu’yu Kalkındırma Sorunları Semineri. (1967). Ankara: Türkiye Ticaret Odaları, Sanayi Odaları ve Ticaret Borsaları Birliği, 308-314. “Dr. Hamdi Taçan’ın Radyo Konuşması”. Doğu Ekspres, 5 Mart 1965, s.1. Consulate of the United States. (1899). “Sanitary Report from Erzerum”, Public Health Reports, Vol: 14, No: 38, September 22. Develioğlu, Ferit. (2000). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat. Ankara: Aydın Kitapevi. Diplomatic and Consular Reports, Report for the Year 1866. p.5; Sydney Whitman, Turkish Memories, London 1914, p.89. Doktor Şerif Bey, (2011). Erzurum Vilayeti Sıhhî ve İctimâî Coğrafyası, Hazırlayan: Murat Küçükuğurlu, Trabzon; Serander Yayınları. Geyik, Necip. “Zavallı Tekman”, Doğu Ekspres, 1 Mart 1965, s. 1. Hot, İnci. (2015). “Tanzimat Sonrası Osmanlı’da Bulaşıcı Hastalıklarla Mücadele”, Osmanlı’da Salgın Hastalıklarla Mücadele, ed. İbrahim Başağaoğlu-Ahmet Uçar-Osman Doğan. İstanbul: Çamlıca Yayınları. 113-146. İnfeksiyon Hastalıkları. (1979), Dzl. Enver Tali Çetin, İstanbul Tıp Fakültesi Klinik Ders Kitapları, , C. 10. İnsanda Bulaşıcı Hastalıkların Kontrolü. (1963). Ankara. Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanlığı Hıfzıssıhha Okulu Yayınları. Kansu, Ceyhun Atuf. (1954).Turhal Dolaylarında Çocuk Bakımı Durumuna Ait Bazı Gözlemler. Ankara: Buket Matbaası. Kansu, Ceyhun Atuf. (1961) “Kasabalar ve Köylerde Süt Çocuğu Ölümlerinin Toplumsal Problemleri”, Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Dergisi, Cilt: 4, Sayı: 1. Kansu, Ceyhun Atuf. (1961). “Infant Mortality in Turkish Villages”, The Turkish Journal of Pediatrics, July 1961, Volume 3, Number: 3. Koçtürk, Osman N. (2009).Yeni Sömürgecilik Açısından Gıda Emperyalizmi. Ankara: TMMOB Ziraat Mühendisleri Odası Yayınları, Koçtürk, Osman N. “Bırakın Ölsünler”, Milliyet, 13 Mart 1965, s. 3. Koçtürk, Osman N. “Kızamık ve Tahıl”, Cumhuriyet, 17 Aralık 1965, s.2. Metinsoy, Murat. (2017). İkinci Dünya Savaşı’nda Türkiye; Gündelik Yaşamda Devlet ve Toplum. İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları. Olcaytuğ, Rüknettin Fethi. (1938). Doğu Köylerinde Tetkikler. İstanbul: Çığır Kitabevi. Otyam, Fikret. “Kızamık Melekleri” Cumhuriyet, 8,9,11 Mart 1965 s. 4. Otyam, Fikret. (1967). Gide Gide-8 Kızamık Melekleri. Ankara: Yalım Kitabevi. Özatalay, Necdet. “Memleketimizde Kızamık Salgınları” Albayrak, 8 Nisan 1965, s. 1 Özsan, S. Haluk- Varlık, Muharrem. (1998). “Sağlık Hizmetlerinin Cumhuriyet Döneminde Gelişimi ve Sağlıkta Yeniden Yapılanma”, Cumhuriyet III Sosyal Değerlendirme, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, (1996-2020). Polat, N. Mustafa. “ Yol Davamız”, Hür Söz, 27 Şubat 1965, s.1. Sağlık Hizmetlerinde 50 Yıl. (1973). Ankara: Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanlığı Yayınları. Türkiye’de İlkokul Çocuklarının Beslenme durumu (Thomson Raporu). (1962). İstanbul: MEB Yayınları. 9-Tezler Aktaş, Esat. (2015). Erzurum ve Trabzon Vilayetlerinde Salgın Hastalıklar (1838-1914). Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Hot, İnci. (2001).Sıhhiye Mecmuası’na Göre Ülkemizde Bulaşıcı Hastalıklarla Mücadele (1913-1996). (Yayımlanmamış Doktora Tezi), İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü. 10-Elektronik Kaynaklar http://portreler.fisek.org.tr/hekim-ceyhun-atuf-kansu/ (E.T. 08.09.2017).