Zakaspi Oblastında Sovyetlere Karşı Hareketin Tarihinden (1920-1925)

Yıl 2018, Sayı: 61, 453 - 476, 31.01.2018

Tahir Aşirov Jumadurdı Annaorazov

https://doi.org/10.14222/Turkiyat1646

Öz

Sovyet döneminde (1917-1991) Orta Asya’nın diğer cumhuriyetlerinde olduğu gibi, Türkmenistan’da da Sovyetlere karşı hareket etme hakkında çok çalışma yapıldı. Genel olarak 1918-1921, 1924, 1927-1928 ve 1931-1933 yıllarındaki olaylar üzerinde çokça duruldu. Bu vakalar Balkan vilayeti ve çevresinde gerçekleşti. Ancak 1920 -1925 yıllarından önceki Zakaspi oblastının (1921 yılından 1924 yılının Ekim ayına kadar Türkmen oblastı) Aşkabat, Tejen ve Merv okruglarında Sovyetlere karşı gerçekleştirilen mücadeleler hakkında neredeyse hiçbir şey yazılmadı. Bunun temel nedenide Onun da temel nedeni bu yerlerde Sovyetlere karşı ayaklanma Türkmenistan’ın diğer yerlerindeki olaylara baktığında çok düşük seviyede oldu. Kaleme alınan yazıların çoğunda olaylar tek taraflı ele alınmıştı. Bunun için, bu makalede Türkmenistan’ın arşivlerinden toplanan belgelerin esasında 1920-1925 yıllarda Türkistan Otonom Sovyet Sosyalistik Cumhuriyetinin (TOSSC) Zakaspi (Türkmen) oblastında Sovyet hükümetine karşı çıkan ve ayaklanan grupların, onların gerçekleştirdiği mücadelenin tarihi beyan edilmeye çalışılmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Türkmen, Türkistan, Zakaspi oblastı, Sovyetler, karşı hareket

FROM THE HISTORY OF ACTIONS AGAINST SOVIETS IN TRANSCASPIAN OBLAST (1920-1925)

Öz

In the Soviet period (1917-1991) as it was in other Central Asian republics, in Turkmenistan there were written many works on actions against the Soviet regime. Especially, much attention was given to the events of 1918-1921, 1924, 1927-1928 and 1931-1933. These events occurred mostly in present Dashoguz (places where Khiva Turkmens lived) and Balkan velayats (regions) of Turkmenistan. But there was not written much on fights of 1920-1925 against Soviets in Transcaspian Oblast (from 1921 to October of 1924 the Turkmen Oblast) in Ashgabat, Tejen, Merv districts. The main reason of that is the revolts in these areas were in minimal level compared to the other parts of Turkmenistan. Many of the works reflected the events from only one side. Thus, in this article on the basis of materials obtained from archives of Turkmenistan, attempt is made to reflect the history of rebel groups that led fight against Soviet regime in the Transcaspian Oblast of Turkustan Autonomous Soviet Socialist Republic (TASSR).

Anahtar Kelimeler

Turkmen, Turkustan, Transcaspian Oblast, Soviets, actions against

Kaynakça

• Annaorazow J. - Aşyrow, T. (2017). “Emigratsiýa w Turkmenistane (20-30-e gody XX weka)” Akademik Bakış (61), 81-90.; (2016), “İz İstorii Politiki Raskulaçiwaniýa w Turkmenistane” The Journal of Academic Social Sciences, (32), 172–185.; (2016). “Antisowetskoýe Wooruzennoýe 0,Wosstaniýe w Turkmenistane” Journal Of History School, 9(XXVII), 309–368. Annaorazow J. (1998). Sud’ba Hojakuli Niýazkuliýewa. Wozrojdeniýe. 11. Başmakala, “Türkistanda Askerlik Meselesi” Ýeni Türkistan žurnaly, san 9 (Ýyl 1), Fewral 1928, s.1-6. Başmakala, “Ýeni Türkistan we Ruslar” Ýeni Türkistan žurnaly, san 32 (Ýyl 5), Fewral 1931, s.3-9. Baýmyrza, Haýyt. (1995). Türkistan Dewletleriniň Milli Müjadeleleri Tarihi. Ankara: Türk Tarih Kurumu ýaý. Baýmyrza, Haýyt. (1997). Basmaçylar: Türkistan Milli Müjadele Tarihi (1917-1934). Ankara: Türkiýe Diýanet Vakfy ýaý. Broxup, Marie. (1984). Basmacılar. (ter. Yuluğ Tekin Kurat). Ankara: Orta Dogu Teknik Uniwersiteti ýaý. Karaş Han oğlu Ýomudskiý. (1927). Turkmenı i rewolýutsiýa (Desýat’ let tomu nazad w Turkmenii). Turkmenowedeniýe. Karpow, G. I. (1940). Türkmenistanda graždanlyk uruşy, Aşgabat: Türkmenpartneşr. Karpow, G. I. (1934) Bor’ba s basmaçestwom w Turkmenii w period 1920-1924 gg. Narmedow, S. (1976). Horezmde Kontrrewolyusiýanyň derbi-dagyn edilmegi” Aşgabat: Ylym. Nepesow, G. (1962). Iz istorii Horezmskoý rewolýutsii. 1920-1924. Taşkent. Podgotowka i prowedeniýa Welikoý Oktyabr’skoý sotsialistiçeskoý rewolýutsii w Turkmenistane. (1982). Aşgabat. Şagulyýew, A. (1992, 1994.) Ata Mäneli. 1-2-nji kitaplar. Mary. Täşliyew, Ş. (1983). Türkmenistanda Graždanlyk urşy we İňlis harby interwensiyasy, jilt. I-II. Aşgabat: Ylym. Taşliýew, Ş.. Kuprikowa Y. (1984). “Likwidatsiya basmaçestwa w Turkmenistane”. Basmaçestwo: sotsial’no-politiçeskaýa suşsnost’. Taşkent: Fan ýaý. Togan, Z. W. (1981). Bugünkü Türk ili (Türkistan) we ýakyn tarihi. (jilt 1) İstanbul: Enderun Kitabewi ýaý. Türkmenistanyň Merkezi Döwlet Arhiwi (TMDA). Türkmenistanyň Syýasy Resminamalaryň Merkezi Döwlet Arhiwi (TSRMDA). Ýeni Türkistan žurnaly, san 20 (Yeni 7-8), Aprel 1929