The Automobile, Accidents and Traffıc Regulation in Istanbul in The Beginning of the 20th Century

Yıl 2018, Sayı: 62, 549 - 570, 31.05.2018

Tolga Akay

https://doi.org/10.14222/Turkiyat3847

Öz

The automobile emerged as a result of a series of technologies that were invented in the last quarter of the 19th century and shaped the 20th century world by influencing it from many aspects. Becoming an important part of world economy, it also fundamentally changed personal mobility, tourism, transportation, military constructions, etc. In this sense, it leads the inventions which have influenced today's world the most.
Generally, in the Ottoman Empire and particularly in Istanbul, automobiles began to appear in streets during the reign of Abdul Hamid II. However, it did not become widespread due to such reasons as its being an expensive vehicle, in particular, insufficiency of roads, local unavailability of spare parts, etc. They were bought in limited numbers by government agencies and a few by capital owners and foreigners. Although the automobile did not rapidly become widespread in Istanbul, many car accidents occurred because the city was not suitable for automobile traffic, and the first traffic regulations for preventing such accidents were made in the same period. In the 1910’s, slow efforts were made for resolving issues which are presently vital such as driving licenses, license plates, road regulations and traffic rules.
The current study aims to address accidents involving automobiles that took place in Istanbul in the first quarter of the 20th century and the regulations made for both preventing these accidents and also for ensuring safe and orderly operation of automobiles that showed up as a new technology. The main sources of the study include some archival documents of the period, the Police Magazine, and the press of the time.

Anahtar Kelimeler

Istanbul, Automobile, Traffic Accidents

20. Yüzyıl Başlarında İstanbul’da Otomobil, Kazalar ve Trafik Düzenlemeleri

Öz

Otomobil, 19. yüzyılın son çeyreğinde icat edilen bir dizi teknolojinin sonucu olarak ortaya çıkmış ve 20. yüzyıl dünyasını birçok yönden etkileyerek şekillendirmiştir. Otomobil, dünya ekonomisinin önemli bir parçası olurken bireysel hareketlilik, turizm, nakliyat, askeri yapılanmalar gibi birçok olguyu da kökten değiştirmiştir. Bu bakımdan günümüz dünyasını en çok etkileyen icatların başında gelir.
Osmanlı Devleti’nde ve özelde İstanbul’da otomobil II. Abdülhamid döneminde sokaklarda görülmeye başlamıştır. Fakat pahalı bir araç olması yanında yolların yetersizliği, yedek parçanın ithal edilme zorunluluğu gibi sebeplerden dolayı fazla yaygınlaşmamıştır. Otomobil, sınırlı sayıda devlet kurumlarında olmak üzere yine az sayıda olmak kaydıyla belirli sermaye sahipleri ve yabancılar tarafından satın alınmıştır. İstanbul’da otomobil, hızlı bir şekilde yaygınlaşmamasına rağmen şehrin otomobil trafiğine uygun olmaması nedeniyle birçok kazalar yaşanmış ve bu kazaların önlenmesi için de ilk trafik düzenlemeleri de yine aynı dönemde yapılmıştır. Ehliyet, plaka, yolların düzenlenmesi ve trafik kuralları gibi bugün için hayati öneme sahip mevzular 1910’lu yıllarda yavaş yavaş çözülmeye çalışılmıştır.
Bu çalışma 20. yüzyılın ilk çeyreğinde İstanbul’da meydana gelen, otomobil kaynaklı kazaları ve bu kazaları önlemek yanında yeni bir teknoloji olarak ortaya çıkan otomobillerin güvenli ve düzenli bir şekilde hareketini temin etmek için yapılan düzenlemeleri ele almayı amaçlamaktadır. Çalışmanın temel kaynakları dönemin arşiv belgeleri, kaza istatistiklerinin tutulduğu Polis Mecmuası ve dönemin basınıdır.

Anahtar Kelimeler

İstanbul, Otomobil, Trafik Kazaları

Kaynakça

• Başbakanlık Osmanlı Arşiv Belgeleri Sadâret Mektûbi Kalemi Meclis-i Vâlâ Evrakı (A.MKT.MVL,) 132/77, 19.03.1278. Bâb-ı Âli Evrak Odası Evrakı (BEO) 2701/202537, 10.09.1323 - 3000/224926, 09.01.1325 - 3143/235684, 03.08.1325 - 4593/344404, 01.01.1338 - 4651/348806, 23.12.1338 - 4664/349791, 10.03.1339 - 4672/350344, 14.05.1340 - 4678/350833, 25.07.1339. Dâhiliye Nezareti Emniyet-i Umumiye 4. Şube (DH.EUM.4.Şb) 8/12, 15.01.1335. Dâhiliye Nezareti Emniyet-i Umumiye 6. Şube (DH.EUM.6.Şb) 52/100, 12.10.1336. Dâhiliye Nezareti Emniyet-i Umumiye Asayiş Kalemi Evrakı (BOA, DH.EUM.AYŞ) 36/41, 08.07.1338. Dâhiliye Nezareti Emniyet-i Umumiye (DH.EUM.EYŞ) 35/14, 23.06.1338. Dâhiliye Nezareti Emniyet-i Umumiye Kalemi Umumi (DH.EUM.KLU) 12/11, 22.01.1335 - 16/92, 29.12.1339. Dâhiliye Nezareti Emniyet-i Umumiye Levazım Kalemi (DH.EUM.LVZ) 68/43, 29.12.1341. Dâhiliye Nezareti Emniyet-i Umumiye Muhasebe Kalemi Evrakı (DH.EUM.MH) 198/31, 23.01.1338. Dâhiliye Nezareti Emniyet-i Umumiye Muhaberat ve Tensikat Müdüriyeti Evrakı (DH.EUM.MTK) 64/32, 27.01.1333. Dâhiliye Nezareti Emniyet-i Umumiye Tahrirat Kalemi Evrakı (DH.EUM.THR) 57/26, 23.12.1328 - 58/37, 14.01.1329. Dâhiliye Nezareti İdare Evrakı (DH.İD) 161/41, 22.08.1332. Dâhiliye Nezareti Kalem-i Mahsus Evrakı (DH.KMS) 38/36, 05.07.1334 - 57/41, 14.06.1338. Dâhiliye Nezareti Mektubi Kalemi (DH.MKT) 2754/5, 08.02.1327 - 345/83, 22.08.1312. Dâhiliye Nezareti Muhaberat-ı Umumiye İdaresi Evrakı (DH.MUİ) 70/10, 19.02.1328. Dâhiliye Nezareti Umur-ı Mahalliye ve Vilayat Müdürlüğü Evrakı (DH.UMVM) 105/12, 28.02.1336. Hariciye Nezareti İstanbul Murahhaslığı (HR.İM) 122/46, 04.11.1924. Hariciye Nezareti Siyasi (HR.SYS) 2142/09, 11.01.1919 - 2142/17, 08.05.1919 - 2142/20, 19.07.1919. Şûra-yı Devlet Evrakı (ŞD) 851/12, 27.03.1332. Zabtiye Nezareti Evrakı (ZB) 371/42, 01.03.1324. Gazete ve Dergiler Polis Mecmuası’nın 1921 (Numro: 143, 1 Teşrin-i Sani 1337), 1925 (Numro: Numro: 195, 18 Şubat 1344) (53 Sayı) “Bargirsiz Arabalar”, Servet-i Fünûn, C. 10, S. 249, (7 Kânunuevvel 1311), s. 234. “Direklerarası'nda Hanımların Otomobille Gece Piyasaları”, Sebilürreşad, C. 5, S. 106, (11 Şubat 1327) s. 26-28. “Otomobiller”, Servet-i Fünûn, C. 33 S. 230, (20 Eylül 1323), s. 407. “Otomobillerin Envaı”, Servet-i Fünûn, C. 36, S. 912, (6 Teşrin-i Sani 1324), s. 25-26. “Otomobillerin Seyr ü Sefer Hakkında Talimatname”, İstanbul Şehremaneti Mecmuası, 2. Sene, S. 16, (30 Teşrin-i Sani 1341), s. 184-187. “Otomobil”, Servet-i Fünûn, C. 28, S. 711, (25 Teşrin-i Sani 1320), s. 140-143. Telif ve Tetkik Eserler Alizon ,Fabrice and Steven B. Shooter and Timothy W. Simpson, (2009 ).“Henry Ford and The Model T: Lessons For Product Platforming and Mass Customization”, Design Studies, 30 , 588-605. Arısan, Kazım. (1995) “Eski İstanbul’da Şehir İçi Ulaşım”. Çağını Yakalayan Osmanlı. İstanbul: Ircica. 1-12. Âşık, Süleyman. (2013) Türk Otomobil Tarihinde Bir İlk: Devrim Arabası. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. İzmir: Ege Üniversitesi SBE. Boyar, Ebru ve Kate Fleet. (2014) Osmanlı İstanbul’unun Toplumsal Tarihi. (Çev. Serpil Çağlayan). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları. Cengiz, Serpil Aygün. (2009). Modernizm, Otomobil Kültürü ve Reklam. Ankara: Ütopya Yayınları. Çadırcı, Musa. (1991). “Tanzimat Döneminde Karayolu Yapımı”. AÜDTCF Tarih Bölümü Tarih Araştırmaları Dergisi. XV/26 (1990-1991), Ankara. 153-167. Çelik, Zeynep. (2016). 19. Yüzyılda Osmanlı Başkenti Değişen İstanbul (Çev. Selim Deringil) (2. Baskı). İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları. Çolak, Melek. (2003). “XX. Yüzyıl Başlarında İstanbul’da Trafik ve Atlı Tramvay”. Osmanlı Araştırmaları, XXII, 177-189. Eldem, Vedat. (1994). Osmanlı İmparatorluğu’nun İktisadi Şartları Hakkında Bir Tetkik. Ankara: TTK. Emiroğlu, Kudret. (2012). Gündelik Hayatımızın Tarihi (5. Basım). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları. Global Status Report On Road of Safety 2015, World Health Organization. Günergun, Feza. (1995) “Osmanlı Devleti’nde Buharlı Tramvay İşletme Teşebbüsleri”. Çağını Yakalayan Osmanlı, İstanbul: Ircica, 373-393. http://www.who.int/mediacentre/factsheets/fs310/en/index1.html Erişim T. 13.10.2017. Mecelle-i Umur-ı Belediye (2. Tab). (1339-1341), İstanbul: Bahriye Matbaası. Müller-Wiener, Wolfgang. (2003). Bizans’tan Osmanlı’ya İstanbul Limanı (2. Baskı). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları. Otomotiv Sanayii Dış Ticaret Raporu, Otomotiv Sanayi Derneği, Ocak 2016. http://www.osd.org.tr/sites/1/upload/files/2016-01_OSD_Dis_Ticaret_Raporu-103.pdf Erişim Tarihi: 01.11.2017. Özen, İbrahim. (2011). “Galata Köprüleri ve Yeni Galata Köprüsü”. İTÜ Dergisi/D Mühendislik, C. 10, S. 4, 35-46. Şahsi Sigorta, (1928). İstanbul: Zelliç Biraderler Matbaası. Şenyapılı, Önder. (2005). 20. Yüzyılda Otomobil Tasarımı ve Tasarımcıları. İstanbul: Boyut Kitapları. TCDD İşletmesi Genel Müdürlüğünün 2015 Yılı Sektör Raporu, http://www.tcdd.gov.tr/files/istatistik/2015sektorrapor.pdf Erişim Tarihi: 01.11.2017. Trafik Kaza İstatistikleri 2013. (2014). Ankara: TUİK Matbaası.