Keleci Kelimesi Hakkında

Yıl 2021, Sayı: 70, 49 - 68, 20.01.2021

Serap Ekşioğlu

https://doi.org/10.14222/Turkiyat4401

Öz

Öz
Türkçe ile Moğolca arasındaki dilsel ilişki, Altay Dilleri Teorisi bağlamında birçok araştırmaya konu olmuş ve yeni çalışmalarla da iki dil arasındaki ilişkiyi anlama yolunda önemli ipuçları ortaya çıkmıştır. Türkçe ile Moğolca arasında Altay Dil Birliği döneminde başlayan etkileşim, her iki dilin yan yana ve bazen iç içe birlikteliği noktasında tarihî süreç içinden günümüze kadar gelmiştir. Türkçe ile Moğolcanın, "Altay dili"nin birer lehçesi olarak bir arada geçirdikleri devrin bir sonucu olarak bu iki dilde bugün de gerek kelime ve gerekse şekil bakımından birçok ortak esas vardır. Bu kelimelerden biri de çalışmamıza konu olan kelecidir.
Türkçenin tarihî metin ve sözlükleri, kelecinin Eski Türkçeden günümüze değin yolculuğunun hiç kesilmediğini, hemen bütün tarihî Türk lehçelerinde çoğunlukla “söz, laf, konuşma, hikâye” gibi yakın anlamlarda kullanıldığını ortaya koymaktadır.
Bugün Anadolu ağızlarında ve çağdaş Türk lehçelerinde farklı fonetik varyantlarıyla kullanımına devam edilen kelecinin kökeni, etimolojik çalışmalarda çoğunlukla Moğolcaya dayandırılmasına rağmen kelimenin yapısı ve kökeni hakkında ayrıntılı bir bilgi verilmediği tespit edilmiştir.
Bu çalışmada literatür taraması yoluyla elde edilen veriler ışığında kelecinin etimolojik çalışmalardaki/sözlüklerdeki izahı üzerinde durularak kökeni hususuna ayrıntılı olarak değinilmiş ve tarihî Türk lehçeleri temelinde bu dönemlerin genel özelliklerini yansıtan eserler yoluyla kelimenin ortaya koyduğu sözlüksel ve söz dizimsel farklılıkları gösteren kullanımlarına yer verilerek bu kullanımlar üzerinde değerlendirmeler yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Türkçe, Moğolca, dilsel ilişki, tarihî Türk lehçeleri

Kaynakça

• Akyıldız Ay, D. (2017). “Ses Sembolizmi ve Ses-Anlam Uyumunun Farklı Bir Sınıflandırma Denemesi”. Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, 57, 17-27.
• Ata, A. (2013). Karahanlı Türkçesinde İlk Kur’an Tercümesi (Rylands Nüshası, Giriş-Metin-Notlar-Dizin). Ankara: TDK Yayınları.
• Atalay, B. (20). Kâşgarlı Mahmud Divanü Lûgat-it Türk I-II-III. Ankara: TDK Yayınları.
• Ayan, H. (1979). Şeyhoğlu Mustafa, Hurşidname (İnceleme-Metin-Sözlük, Konu Dizini). Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yayınları.
• Bakır, A. (2009). Yazıcızâde Ali Tevârîh-i Âl-i Selçuk (Oğuznâme-Selçuklu Tarihi) (Giriş-Metin-İnceleme). İstanbul: Çamlıca Basım Yayın.
• Canpolat, M., Önler, Z. (2007). İshak bin Murâd Edviye-i Müfrede. Ankara: TDK Yayınları.
• Cin, A. (2011). Türk Edebiyatının İlk Yûsuf ve Züleyhâ Hikâyesi Ali’nin Kıssa-yı Yûsuf’u. Ankara: TDK Yayınları.
• Clauson, S. G. (1972). An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish. Oxford: Clarendon Press.
• Dorfer, G. (1963-75). Türkische und mongolische Elemente im Neupersischen I-IV. Wiesbaden: Franz Steiner Verlag.
• Dilçin, C. (2009). Yeni Tarama Sözlüğü. Ankara: TDK Yayınları.
• Eren, H. (1999). Türk Dilinin Etimolojik Sözlüğü. Ankara: Bizim Büro Basımevi.
• Ergin, M. (1980). Kadı Burhaneddin Divanı. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Ergin, M. (2009). Dede Korkut Kitabı II İndeks-Gramer. Ankara: TDK Yayınları.
• Ergin, M. (2011). Dede Korkut Kitabı I Giriş-Metin-Tıpkıbasım. Ankara: TDK Yayınları.
• Ersoy, F. (2019). “Altay Dil Ailesinin İki Önemli Kolu: Moğolca ve Türkçe”. Asya Araştırmaları Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi, C 3, 1, 65-86.
• Ersoylu, H. (2001). Lokmanî Dede Menâkıb-ı Mevlâna. Ankara.
• Gabain, A. V. (2007). Eski Türkçenin Grameri. (Çev. Mehmet Akalın). Ankara: TDK Yayınları.
• Gül, B. (2015). “Orta Asya’dan Anadolu’ya Moğol Yayılımın Dilsel Sonuçları”. Türk Bilig, 30, 187-200.
• Gülensoy, T. (1974). “Eski ve Orta Türkçede Moğolca Kelimeler ve Moğolca-Türkçe Müşterek Kelimeler Üzerine Notlar”. Türkoloji Dergisi, C 6, 1, 235-259.
• Gülensoy, T. (2011). Türkiye Türkçesindeki Türkçe Sözcüklerin Köken Bilgisi Sözlüğü. Ankara: TDK Yayınları.
• Karaağaç, G. (2008). Türkçe Verintiler Sözlüğü. Ankara: TDK Yayınları.
• Karaağaç, G. (2020). “Sözlüklerimizde Halk Etimolojisi”, Belgü, 5, 7-18.
• Karamanlıoğlu, A. F. (1989). Seyf-i Sarâyî- Gülistan Tercümesi (Kitâb Gülistan bi’t-Türkî). Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Kaymaz, Z. (2011). “Yunus Emre'nin Şiirlerinde Moğolca Kaynaklı Kelimeler” X. Uluslararası Yunus Emre Sevgi Bilgi Şöleni. 6-8 Mayıs 2010. Eskişehir. 569-574.
• Kök, A. (2004). Karahanlı Türkçesi Satır-Arası Kur’an Tercümesi (TİEM 73, 1v/ 235v/2). (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Korkmaz, Z. (1986). “Türkçe ile Moğolca Arasında Ortaklaşan Unsurlar ve Moğolcanın Türk Dili Araştırmalarındaki Yeri”. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten, 1986, 43-52.
• Kotwicz, W. (1962). İssledovaniya Po Altayskim Yazıkam. Moskova: Izdatel’stvo Innost-rannoy Literaturi.
• Krueger, J. R. (2002). “Eski Türkçede Moğolca”. (Çev. Mustafa F. Kaçalin). Manas Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 4, 206-214.
• Lessing, F. D. (2017). Moğolca-Türkçe Sözlük. (Çev. Günay Karaağaç). Ankara: TDK Yayınları.
• Özkan, M. (1992). Mahmûd bin Kadî-i Manyâs Gülistan Tercümesi (Giriş-İnceleme-Metin-Sözlük), Ankara: TDK Yayınları.
• Özyetgin, A. M. (1996). Altınordu, Kırım ve Kazan Sahasına Ait Yarlık ve Bitiklerin Dil ve Üslûp İncelemesi. Ankara: TDK Yayınları.
• Paçacıoğlu, B. (1993). Battal-name: İnceleme-Metin-İndeks. (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Kayseri: Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Poppe, N. (2016). Moğol Yazı Dilinin Grameri. (Çev. Günay Karaağaç). Ankara: TDK Yayınları.
• Räsänen, M. (1969). Versuch eines etymologischen Wörterbuchs der Türksprachen. Helsinki: Suomalais-Ugrilainen Seura.
• Saruul-Erden, M. (2002). Mongol Helniy Nöhtsöl Büteevriyn Ügdzüyn Tüühen Huv’sgal. (Ayanda Tsegtsreh Togtoltsoonı Onol bolon Evolyutsiyn Surgaalaar) Ulaanbaatar.
• Sertkaya, O. F. (2009) “Dîvânü Lugâti’t-Türk’te Geçen Her Kelime Türkçe Kökenli midir? veya Kâşgarlı Mahmud’un Dîvânü Lugâti’t-Türk’ünde Yabancı Dillerden Kelimeler”. Dil Araştırmaları, 5, 9-38.
• Şçerbak, A. (2006). “Erken Türk-Moğol Dil İlişkileri (VIII-XIV. yy.)”. (Çev. Gülsüm Killi). Türkbilig, 11, 221-234.
• Şçerbak, A. (2011). “Türk-Moğol Dili İlişkileri (Dillerin Birbirinden Etkilenme ve Birbirlerine Karışma Sorunu Üzerine)”. (Çev. Leyla Babatürk). Sosyal Bilimler Dergisi, 25, 9-32.
• Taş, İ. (2015). Süheyl ü Nev-Bahâr’da Eskicil Ögeler. Ankara: TDK Yayınları.
• Tatcı, M. (2014). Yûnus Emre Dîvân-ı İlâhiyât. İstanbul: H Yayınları.
• Tavkul, U. (2000). Karaçay-Malkar Türkçesi Sözlüğü. Ankara: TDK Yayınları.
• Temir, A. (1955). “Türkçe ile Moğolca Arasındaki İlgiler”, Ankara Üniversitesi Dil Tarih ve Coğrafya Fakültesi Dergisi, 1-2, 1-23.
• Terbish, B. (2019). Türkiye Türkçesi ve Çağdaş Moğolcada Çatı. Ankara: TDK Yayınları.
• Tietze, A. (2009). Tarihî ve Etimolojik Türkiye Türkçesi Lugatı C IV. İstanbul-Wien: Türkiye Bilimler Akademisi.
• Tuna; O. N. (1972). “Osmanlıcada Moğolca Ödünç Kelimeler I”. Türkiyat Mecmuası, XVII, 209-250.
• Tülübaş, T. (2017). Hüsrev ü Şîrin Metin-Dil Özellikleri-Gramatikal Dizin. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Muğla: Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Türk Dil Kurumu. (2009). Türkiye Halk Ağzından Derleme Sözlüğü C. III. Ankara: TDK Yayınları.
• Türk Dil Kurumu. (2009). Tarama Sözlüğü IV. Ankara: TDK Yayınları.
• Türk Dil Kurumu. (2009). Türkçe Sözlük, Ankara: TDK Yayınları.
• Ünlü, S. (2004). Karahanlı Türkçesi Satır-Arası Kur’an Tercümesi (TİEM 73, 235v/3-450r/7). (Yayınlanmamış Doktora Tezi). Ankara: Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Üşenmez, E. (2014). Eski Anadolu Türkçesinde Arkakik (Eski) Öğeler. İstanbul: Akademik Kitaplar.
• Yavuz, K. (2000). Âşık Paşa-Garib-nâme, İstanbul: Kültür Bakanlığı Yayınları,
• Yavuz, K. (2007). Mu’înî’nin Mesnevî-i Murâdiyye’si Mesnevi Tercüme ve Şerhi II. Cilt. Konya: Selçuk Üniversitesi Mevlâna Araştırma ve Uygulama Merkezi Yayınları.
• Yudahin, K. K. (2011). Kırgız Sözlüğü. (Çev. Abdullah Taymas. Ankara: TDK Yayınları.
• Yüce, N. (2014). Ebu’l-Kasım Cârullâh Mahmûd bin ‘Omar Bin Muhammed Bin Ahmed Ez-Zamahşarî El-Hvârizmî, Mukaddimetü’l-Edeb, Harezm Türkçesi İle Tercümeli Şuşter Nüshası. Ankara: TDK Yayınları.
• http://www.kulturturizm.gov.tr/ https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/10703,metinpdf.pdf?0