Nedîm Divanında “Lale Devri”nin Çeşitli Yönleri ve Giyim Usullerine Sosyolojik Bir Yaklaşım

Yıl 2021, Sayı: 70, 97 - 122, 20.01.2021

Erdem Sevimli

https://doi.org/10.14222/Turkiyat4399

Öz

XVIII. yüzyılın önemli edebi simalarından olan Nedîm, yazdığı şiirlerle yaşadığı Lale Devri’nin seyrini değiştirmiştir. Onun yazdığı şiirlerde Lâle Devri’nin sosyal yapısını bulmak mümkündür. Nedîm, bu sosyal yapıyı sadece yansıtmakla kalmamış, canlı tasvirlerle yaşamış ve yaşatmıştır. Bu yaşamı Nedîm, sadece tasvir etmekle kalmamış sevgili bağlamında devrin giyim usullerine de nakşetmiştir. Bu usullerin Lâle Devri’nin sosyal yapısı ve Nedîm’in hazcı mizacında biçimlendiği düşünüldüğünde, sosyolojik analizlerinin yapılması gerekmektedir. Çünkü bir toplumun kültürel dokusunu oluşturan giyim usulleri, sadece bir gereksinim değil, aynı zamanda bir yaşantı şekli ve var olma çabasıdır. Elbette siyasî otorite ve değer yargılarının yönlendirdiği bu var olma çabası, Nedîm’in kimliğinin şiirdeki sosyal yansıması olarak dikkat çekmektedir. Makalede Nedîm’i var eden bu sosyal yapı, otorite-sanatçı/şair ilişkisi ve ve mekân-şair ilişkisi başlıkları altında analiz edilmiştir. Ayrıca bunlara, Divanındaki örnek beyitler doğrultusunda giyim usullerinin sosyolojik analizleri de eklenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Nedîm, giyim usulleri, sosyolojik Analiz, Lale Devri

Kaynakça

• Altınay, Ahmet Refik (2010). Samur Devri (1640-1648). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Altınay, Ahmet Refik (2014). Lale Devri. İstanbul: İlgi kültür Sanat Yayınları.
• Alver, Köksal (2002). “Üç İstanbul Romanı Üzerine Sosyolojik Bir Okuma Denmesi”. İlmi Araştırmalar, C.15, 19-26.
• Alver, Köksal (2006). Edebiyat Sosyolojisi. Ankara: Hece Yayınevi.
• Ayhan, Filiz (2007). “Türklerin Giyim Kuşamında Kürk”, 38. ICANAS Uluslararası Asya ve Kuzey Afrika Çalışmaları Kongresi, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, (10-15 Eylül 2007, Ankara / Türkiye), Bildiriler, C.1, 189-202.
• Fuat-Andıç, Süphan (2006). Batıya Açılan Pencere Lale Devri. İstanbul: Eren Yayınevi.
• Ayber, Ulviye (2012). Mekân Kimlik İlişkisinde Renk ve Işık Faktörlerinin Psikolojk ve Sosyolojik Analizi, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi.
• Ayverdi İlhan (2011). Misalli Büyük Türkçe Sözlük. İstanbul: Kubbealtı yay/Millliyet.
• Batislam, Dilek (2007). “Nedîm Divanı’ndaki Giyim Kuşam ve Süslenmeyle İlgili Unsurlar”, ICANAS Uluslararası Asya ve Kuzey Afrika Çalışmaları Kongresi, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, (10-15 Eylül 2007, Ankara / Türkiye), Bildiriler, Maddî Kültür, C I, 261-282.
• Bachelard Goston (2008). Mekânın Poetikası, Çev. A. Tümertekin. İstanbul: İthaki Yayınevi.
• Bozkurt Ömer Faruk (2014). Osmanlı İmparatorluğunda Gayr-ı Müslimlerin Kıyafet Düzenlemeleri (16.-17. yüzyıllar), Ankara: Hacettepe Üniversitesi, SBE, Tarih Ana Bilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi.
• Eke Melikoğlu, A. Seçil (2014). “Mekânın Yaşanılabilirliği Üzerine Bir Çözümleme”. Tasarım Toplum dergisi, 14.
• Emecen, Feridun (2000). “Sultan İbrahim”, TDV İslam Ansiklopedisi, C.21, 274-281.
• Emine Koca (2009). “18. ve 19. Yüzyıl Osmanlı Erkek Modası”, Türk İslam Medeniyeti, C.7, 12-20.
• Emre, İsmet (2012). Edebiyat Bilimi. Anı Yayınları.
• Erdoğan, Alev (2009). Nedîm Divan’ında Uçarı Aşk ve Aşkın Anlam Çerçevesi, Gazi Üniversitesi SBE Yüksek Lisans Tezi.
• Gölpınarlı, Abdülbaki. (2000). Fuzulî Divanı, İstanbul: İnkılâp Kitabevi.
• Ocakoğlu, Nuran (2018). “18. ve 19. Yüzyıl Osmanlı Sarayı Kadın Giysileri ve Günümüz Giysi Tasarımına Bir Uyarlama, Ulakbilge, 6 (30), 1537-1548.
• Gülendam, Ramazan-Yalgın, Nurgül (2003). “Memduh Şevket Esendal'ın Ayaşlı ve
• Kiracıları Adlı Romanına Sosyolojik Bir Yaklaşım Denemesi”, Türk Dili Dergisi (621), http://www.tdk.gov.tr/images/css/TDD/2003, 621,254-268 (Erişim: 11.06.2017)
• Hamadeh, Şirine (2007). 18. Yüzyıl Istanbul’unda Kamusal Yaşam, Osmanlı Bankası Arşiv ve Araştırmaları Merkezi, www.hamadehsirinekamusalyasamistanbul.com, (Erişim: 12.02.2016).
• Işılay, Pınar Yıldırım (2004). Lale Devri’nde Kültür ve Edebiyat, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi: Kırıkkale Üniversitesi.
• Işınsu, Durmuş Tuba İsen (2006). II. Selim Dönemi Sonuna Kadar Osmanlı Edebi Hâmîlik Geleneği, Doktora Tezi, Ankara Bilkent Üniversitesi.
• İçli Ahmet (2012). “Fuzûlî’nin Rind ü Zahid Adlı Eserinde Mekân”, Turkısh Studies, Volume 7/1, 1305-1317.
• İnalcık, Halil (2015). Şair ve Patron, İstanbul: Doğu- Batı.
• Kağnıcı, Leyla (2008). Nedîm Divan’ında Mimari, Eşya, Kıyafet, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi.
• Karaca, Filiz (2002). “Kürk”, İslam Ansiklopedisi-26, 568-570.
• Karataş, Leyla (2006). Nedîm Divan’ında Lale Devri Sosyal Hayatının İncelenmesi, Yayınlanmamış Yüksek Lisasn Tezi. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi.
• Kartal, Ahmet (2015). Eski Türk Edebiyatı Tarihi, İstanbul: Grafiker Yayınları.
• Macit, Muhsin (2016). Nedîm Divan’ı Metin ve Tıpkı Basım, Ankara: AKM Yayınları.
• Memiş, Muhammed Raşid (2015). “Gelenek-Yenilik Bağlamında Nedîm'in "Oldu Hep" Redifli Gazelinin Şerhi”, Rssstuies Dergisi-22, 133-137.
• Mengi, Mine (2002). Eski Türk Edebiyatı Tarihi-Metinler, Ankara: Grafiker Yayınları.
• Narlı, Mehmet (2007). Şiir ve Mekân, İstanbul: Hece Yayınları.
• Özel, Şükran (2011). Nedîm Divan’ındaki Mimari Eserlere Göndermeler, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi.
• Öztoprak, Nihat (2010). “Divan Şiirinde Giyim, Kuşam ve Kıyafet Üzerine Bir Deneme”. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, C.4. 103-154.
• Sevimli, Erdem (2019). “Necâtî’nin Lâle-Hadler Gazelinde Ötekileşme ve Dışlanmışlık Hissi”, Littera Turca Journal of Turkish Language and Literature, 5 (4), 794-807.
• Şimşek, Yaşar (2013). “Fazıl Hüsnü Dağlarca’nın ‘Kızılırmak Kıyıları’ Şiirini Sosyolojik Okuma Denemesi”, Turkish Studies, Wolume 8/1, 2547-2562.
• Uyan, Ömer (2014). “Kerbelâ Torağının Mahsulü Fuzûlî”, Frakkal 3 Aylık Edebiyat Düşünce Dergisi, Mart-Nisan-Mayıs-2, 41-46.
• Yücel, Yaşar- Sevim, Ali (1999). Türkiye Tarihi 3, Ankara: TTK Yayınları.
• Yılmaz Muammer (2013). Lale Devrinde İstanbul, İstanbul: Hükümdar Yayınları.