Türklerdeki Kut Anlayışı İle Mezopotamya'daki Kralın Kutsallığı İnancının Karşılaştırılması

Yıl 2021, Sayı: 70, 325 - 342, 20.01.2021

Ercüment Yıldırım

https://doi.org/10.14222/Turkiyat4455

Öz

İnsanlığın ilk dönemlerinden beri iki soyut kavram olan yönetim ve inanç, eskiçağ tarihi boyunca bir arada düşünülmüştür. Yerleşik yaşamın başlangıcından sonra, temel üretimi tarım veya göçebe hayvancılık olan tüm toplumlar yönetimi, inancın bir parçası haline getirmişlerdir. Toplumun en üstünde konumlanan yönetenler, insanların inandığı tanrı veya tanrılara olan bağlılığı kullanarak kendilerine olan itaati sağlamaya çalışmışlardır. Yönetenler, hâkimiyetleri altında olmayanların itaatini kılıç ile temin ederken yönettiklerinin sadakatini ise tanrıların kendisine verdiğini iddia ettiği kutsallık ile sağlamışlardır. Yöneticilerin, tanrılar tarafından seçilmiş olduğu iddiası, Eski Türk toplumlarında Kut anlayışı ile sembolleştirilirken, Mezopotamya’da kralların tanrısal yakınlığı ile kutsallık kazandığına inanılmıştır. Her iki toplumun birbirinden farklı yaşayış biçimlerine rağmen yönetimin bir parçası olan kutsallık iddiası oldukça benzerdir. Günümüzde tanrısal kökenli siyasi egemenlik olarak tanımlanan bu kavram ile her iki toplumda binyıllarca yönetilenlerin sadakati sağlanmıştır. Topluma düzen ve zenginlik getirip kaosu uzaklaştırdığı müddetçe iş gören tanrısal kökenli siyasi egemenlik anlayışı son yüzyılda yavaş yavaş ortadan kalkmaya başlamıştır. Bu çalışma temelde tanrısal kökenli siyasi egemenlik tasavvurunun Eski Türk toplumlarında ve Mezopotamya’da nasıl geliştiğini açıklamayı amaçlamıştır. Çalışmanın temel problematiği ise bu iki toplumun sahip olduğu yaşayış farklılıklarına rağmen yöneticilerin tanrısal seçilmişliğinin benzeyişlerinin neden kaynaklandığına cevap aramaktır. Çalışmada Türklerin en eski yazılı metinlerinden olan Orhun yazıtları ile Mezopotamya’daki çivi yazılı metinler temel referans kaynağı olarak kullanılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Eski Türkler, Mezopotamya, Kut, Orhun Yazıtları

Kaynakça

• Ahmetbeyoğlu, A. (2020). “Eski Türklerde Kut ve Töre Bağlamında Hükümranlığın Hudutları”. Tarih Dergisi, 71, 29-50.
• Akcan, A. (2020). “Eski Türklerde Devlet Yönetiminde Hâkimiyetin İlahi Temelleri”. Mecmua- Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi, 5/10, 303-321.
• Arslan, M. (1984). “Eski Türk Devlet Anlayışı ve Kutadgu-Bilig”. İstanbul Journal of Sociological Studies, 20, 117-160.
• Ataç, M. A. (2010). The Mythology of Kingship in Neo-Assyrian Art. Cambridge: Cambridge University Press.
• Atik, K. (2017). “Türklerdeki Kut Anlayışına Karşılaştırmalı Tarih Açısından Bakış”. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, 5/60, 209-222.
• Bal, Ş. (2017). “Türk Kültüründe Egemenliğin Dinsel ve Mitolojik Kökleri”. Milel ve Nihal, 14, 234-269.
• Banning, E. B. (1997). “Spatial Perspectives on Early Urban Development in Mesopotamia.”. Urbanism in Antiquity: From Mesopotamia to Crete. (ed. W. E. Aufrecht vd.) Sheffield: Sheffield Academic Press. 17- 34
• Bates, D. G. ve Lees, S. H. (1977). “The Role of Exchange in Productive Specialization”. American Anthropologist, 79, 824–841.
• Belfer-Cohen, A. ve Goring-Morris, A. N. (2011). “Becoming Farmers: n The Inside Story”. Current Anthropology, 52/4, 209-220.
• Bilgiç, Emin (1963). “Eski Mezopotamya Kavimlerinde Kanun Anlayışı ve An’anesi”. Dil Tarih Coğrafya Fakültesi Dergisi, 21 / 3-4, 103-119.
• Bogenbayev, N. ve Calmırza, A. (2014). “Eski Türk Dünya Görüşündeki “Kut” ve “Karga” Kavramları”. Milli Folklor, 26/103, 69-79.
• Bottero, J. (1995). Mesopotamia: Writing, reasoning, and the Gods. Chicago: University of Chicago Press.
• Brisch, N. (2013). “Of Gods and Kings: Divine Kingship in Ancient Mesopotamia” Religion Compass, 7/2, 37-46.;
• Chadwick, R. (1996). First Civilizations: Ancient Mesopotamia and Ancient Egypt. Sheffield: Equinox Publishing.
• Charpin, D. (2010). Writing, Law, and Kingship in Old Babylonian Mesopotamia. Chicago: University of Chicago Press.
• Charvat, P. (2013). The Birth of the State: Ancient Egypt, Mesopotamia, India and China. Prag: Karolinum Press.
• Crawford, H. (2015). Sümer ve Sümerler. (Çev. Nihal Uzun). Ankara: Arkadaş Yayınevi.
• Darling, L. T. (2013). A History of Social Justice and Political Power in the Middle East: The Circle of Justice from Mesopotamia to Globalization. London: Routledge.
• Diakonoff, I. M. (1991). Early Antiquity. Chicago: The University of Chicago Press.
• Donuk, A. (1981). “Türk Devletinde Hâkimiyet Anlayışı”. Tarih Enstitüsü Dergisi, 10-11, 29-56.
• Durmuş İ. (2007). “Arkeolojik Kalıntı, Buluntu ve Yazılı Belgelere Göre Köl Tigin-Bilge Kagan Anıtlıkları ve Bu Anıtlıklardaki Türk Kültür Unsurları”. Gazi Türkiyat Türkoloji Araştırmaları Dergisi, 1, 35-58.
• Ehrlich, C. S. (2009). From an Antique Land: An Introduction to Ancient Near Eastern Literature. Maryland: Rowman & Littlefield Publishers.
• Eliade, M. (2018). Dinsel İnançlar ve Düşünceler Tarihi 1. (Çev. Ali Berktay) İstanbul: Alfa Yayınları.
• Ergin, M. (1991). Orhun Abideleri. İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
• Ertugay, F. (2014). “Türklerde Hukukun Amacı”. Düşünen Siyaset Dergisi, 29, 109-134.
• Fish, T. (1939). “War and Religion in Ancient Mesopotamia”. Bulletin of the John Rylands (BJRL), 23/2, 387-402.
• Frankfort, H. (1948). Kingship and the Gods. Chicago: University of Chicago Press.
• Frayne, D. (1990). Old Babylonian Period (2003-1595 BC). Toronto: University of Toronto Press.
• Frayne, D. (1993). The Royal Inscriptions of Mesopotamia Early Periods / Volume II: Sargonic and Gutian Periods (2334 - 2113 BC). Toronto: University of Toronto Press.
• Frayne, D. (2008). The Royal Inscriptions of Mesopotamia Early Periods / Volume I: Presargonic Period (2700- 2350). Toronto: University of Toronto Press.
• Gates, C. (2011). Ancient Cities: The Archaeology of Urban Life in the Ancient Near East and Egypt, Greece and Rome. London: Routledge.
• Glassman, R. M. (2017). The Origins of Democracy in Tribes, City-States and Nation-States. Berlin: Springer.
• Goetze, Albrecht (1949). “Mesopotamian Laws and the Historian”. Journal of the American Oriental Society, 69/3, 115-120.
• Grayson, A. K. (1987). Assyrian Rulers of the Third and Second Millennia BC (to 1115 BC) (Vol. 1). Toronto: University of Toronto Press.
• Grayson, A. K. (1996). Assyrian Rulers of the Early First Millennium BC I (1114- 859 BC.) (Vol. 2). Toronto: University of Toronto Press.
• Jacobsen, T. (1939). The Sumerian King List. Chicago: The University of Chicago.
• Johnston, S. I. (2004). Ancient Religions. Harvard: Harvard University Press.
• Jones, P. (2005). “Divine and Non-Divine Kingship”. A Companion to the Ancient Near East. (ed. D. C. Snell) Oxford: Blackwell. 330-342.
• Kalaycı, E. (2019). “Oğuz Kağan Destanında Türklerin Lider Anlayışı Üzerine Bazı Tespitler”. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, 14, 198-214.
• Karakaş, S. (2009). “Kut-Tanrı İlişkisi Bağlamında Türklerde Yönetim Erkinin İlahi Temelleri”. Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 29, 29-44.
• Kınal, F. (1983). Eski Mezopotamya Tarihi. A.Ü. Dil ve Tarih- Coğrafya Fakültesi Yayınları.
• Köksal Ş. (2005). “Eski Türklerde Merkezi İdare”. Türk İdare Dergisi, 448, 149-164.
• Kramer, S. N. (1971). The Sumerians Their History, Culture and Character. Chicago: The University of Chicago Press.
• Laniak, T. S. (2006). Shepherds After My Own Heart: Pastoral Traditions and Leadership in the Bible. Westmont: Intervarsity Press.
• Lees, S. H. ve Bates, D. G. (1974). “The Origins of Specialized Nomadic Pastoralism: A Systemic Model”. American Antiquity, 39/2, 187-193.
• Lutz, H. F. (1924). “Kingship in Babylonia, Assyria, and Egypt” American Anthropologist, 26/4, 435-453.
• Maeda, T. (1985). “King as a Law Giver” in the Ur III Dynasty”. Orient, 21, 31-45.
• Maeda, T. (2005). “Royal Inscriptions of Lugalzagesi and Sargon” Orient, 40, 3-30.
• Oppenheim, A. L. (1977). Ancient Mesopotamia: Portrait of a Dead Civilization. Chicago: University of Chicago Press.
• Önal, M. N. (2009). “Kutsalın Türk Kültüründeki İzleri: Tanrısal Simgecilik”. Milli Folklor, 21/84, 57-72.
• Önler, Z. (2002). “Kutadgu Bilig’de İktidar Kavramı ve Siyaset Anlayışı”. Yeni Türkiye Yayınları, 5, 179-186.
• Özdemir, G. (2009). “Batı'da ve Türklerde Egemenlik Kavramı”. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 23, 123-137.
• Pekşen, O. (2017). “Babil Krallarının Siyasal Meşrulaştırma Aracı: Tanrı Marduk”. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 14/1, 102-111.
• Pirinç, A. (2020). “Eski Türk Dininde Metafizik ve Hikmet”. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 9(1), 425-439.
• Pongratz-Leisten, B. (2015). Religion and Ideology in Assyria. Berlin: Walter de Gruyter.
• Pritchard, J. (2016). Ancient Near Eastern Texts Relating to the Old Testament with Supplement. Princeton: Princeton University Press.
• Rowton, M. B. (1960). “The Date of the Sumerian King List”. Journal of Near Eastern Studies, 19/2, 156-162.
• Stiebing, W. H. (2016). Ancient Near Eastern History and Culture. London: Routledge.
• Şahin, K. (2005). “Eski Türklerde Merkezi İdare”. Türk İdare Dergisi, 448, 149-164.
• Togan, A. Z. V. (1981). Umumi Türk Tarihine Giriş. İstanbul: Enderun Yayınları.
• Tosun, M. ve Yalvaç, K. (1975). Sumer, Babil, Assur Kanunları ve Ammi-Saduqa Fermanı. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Turan, O. (1997). Türk Cihan Hâkimiyeti Mefkûresi Tarihi. İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
• Turgunbayer, C. (2019). “Kırgız Kültüründe Kut Kavramının Özellikleri”. Türk Dünyası, 47, 245-258.
• Uğurlu S. ve Yılmaz K. (2011), “Türk Devlet Yönetme Geleneğinde Töre’den Örf’e Değişim”. Turkish Studies, 6/2, 947-970.
• Van De Mieroop, M. (2013). Democracy and the Rule of Law, the Assembly and the First Law Code. The Sumerian World. (ed. Harriet Crawford). London: Routledge. 277- 289.
• Wilkinson, T. J. and Christiansen, J. H. (2007). “Urbanization within a Dynamic Environment: Modeling Bronze Age Communities in Upper Mesopotamia” American Anthropologist, 109/1, 52-68.
• Wright, D. P. (2009). Inventing God’s Law: How the Covenant Code of the Bible Used and Revised the Laws of Hammurabi. Oxford: Oxford University Press.
• Yazıcı, Nuri. (1997). Tarihte Türkler ve Türk Devletleri. Konya: Damla Matbaası.
• Yetişgin, M. ve Özdamar, T. (2016). “Türk Devlet Yönetme Geleneği: Osmanlı Devleti ve Azınlıklar”. OTAM, 40, 167-194.
• Yıldırım, E. (2017a). “Türklerdeki Evren Anlayışının Mezopotamya Mitolojik Anlatımlarıyla Mukayesesi” Bilig. 81, 51- 77.
• Yıldırım, E. (2017b). Eskiçağ Mezopotamya’sında Liderler Krallar Kahramanlar, İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
• Yıldırım, E. (2019). “İnsanlığın Yönetim Bilincinde Mezopotamya'daki Adalet Anlayışının Yeri”. Mezopotamya’nın Eski Çağlarında İnanç Olgusu ve Yönetim Anlayışı. (ed. L. Gürkan Gökçek vd.) İstanbul: Değişim Yayınları. 141-160.
• Yıldırım, E. (2020). “Türk ve Mezopotamya Mitolojilerinde Yer-Gök Birliğinin Kavramsallaştırılması”. Doç. Dr. İlknur Karagöz’e Armağan. (Ed. Nedim İpek ve İbrahim Serbestoğlu) Trabzon: Serander Yayınları. 18-31.
• Yoffee, N. (2004). Myths of the Archaic State. Evolution of the Earliest Cities, States, and Civilizations. Cambridge: Cambridge University Press.
• Zarins, J. (1990). “Early Pastoral Nomadism and the Settlement of Lower Mesopotamia” Bulletin of the American Schools of Oriental Research, 280, 31-65.
• Zeder, M. A. (2011). “The Origins of Agriculture in the Near East” Current Anthropology, 52/4, 221-235.