Timurlu Devletinde Kadın ve Statüsü

Yıl 2021, Sayı: 70, 375 - 400, 20.01.2021

Tuba Tombuloğlu

https://doi.org/10.14222/Turkiyat4436

Öz

Maveraünnehir’de kurulan Timurlu Devletinde kadının konumu, Moğol geleneklerinden çok daha eskiye Türk kültür mirasına dayanmaktaydı. Timurlu Hanedanı’nda kadınlar, özellikle soyağacı ve siyasi evliliklerin önemi nedeniyle toplumda kilit rol oynamışlardır. Savaş zamanı hükümdar ile seferde olan kadınlar, barış zamanları da elçiler ağırlayıp davetler vermişlerdir. Ayrıca hükümdar eşlerinin en önemli görevlerinden birisi de genç varislerin yetiştirilmesiydi. Bu husus başta Timur olmak üzere, devletin en önem verdiği konuydu. Timurlu kadınlarının gücü elbette ki sadece hanedandan ve siyasetten gelmiyordu. Ayrıca türbelerin, dini düzenin koruyucusu olarak sanata katılımda da önemli rol oynuyorlardı.

Anahtar Kelimeler

Timurlu Kadını, Timurlu Hanedanı, Timur, Maveraünnehir, Saray Mülk Hanım

Kaynakça

• Ackerman, Phyllis, “İslam Concuers with sword”, Ciba Review, vol:97 Ciba Limited, Switzerland: Basle, 1953.
• Aka, İsmail, Timur ve Devleti, TTK Yayınları, Ankara 1991.
• Alan, Hayrunnisa, “Bir Timurlu Hanımı: Gevherşad Ağa ve Tarhani Emirler”, Prof. Dr. İsmail Aka Armağanı, Ed. M. Ersan- Nejdet Bilgin- Turan Gökçe, İzmir 1999, s.231-248.
• Alan, Hayrunnisa, “Timurlularda Hükümdar ve Ailesi, Tarih Boyunca Saray”, Hayatı ve Teşkilatı Sempozyumu, İ.Ü. Tarih Araştırma Merkezi, İstanbul 2006, s.63-77.
• Ali Şir Nevai, Majale al-Nafayes, Ed. Ali Asgar Hekmat, Tahran, 1323/1944.
• Anay, Harun, Celâleddin Devvânî Hayatı, Eserleri, Ahlâk ve Siyaset Düşüncesi, Basılmamış Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 1994.
• Abdurrezzak Semerkandi, Matla-ı Sadeyn ve Mecma-i Bahreyn, Trc. Asaniddin Urunbayev, C. II Taşkent: Özbekistan Neşriyatı, 2008.
• Aksoy, İlhan, “Türklerde Aile ve Çocuk Eğitimi”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 4/16, Kış/2011, s.11-19.
• Arbabzadah, Nushin, “Women and Religious Patronage in the Timurid Empire”, Afghanistan’s Islam: From Conversion to the Taliban, Ed. Nile Green, 56-70, California University of California Press, 2017.
• Balabanlılar, Lisa, “The Begims of the Mystic Feast: Turco-Mongol Tradition in the Mughal Harem”, The Journal of Asian Studies 69/1, 2010, 123-147.
• Barthold, Vasiliy Vladimiroviç, Uluğ Beg ve Zamanı, Trc. İsmail Aka. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2015.
• Beyani, Şîrîn, Moğol Dönemi İran’ında Kadın, Trc. Mustafa Uyar, TTK, Ankara 2018.
• Can, Sevim, “Büyük Selçuklu Devleti’nde Siyasi Gücün Kadınlar Tarafından Kullanılması (Toplumsal Cinsiyet Bakış Açısıyla Büyük Selçuklu Tarihi)”, Orta Çağda Kadın, Ed: Altan Çetin, Lotus Yayınevi, Ankara 2011, s.395-419.
• Carpini, Plano, Moğolistan Seyahatnamesi (13. Yüzyılda Avrupa’dan Orta Asya’ya Yolculuk 1245- 1247), Trc. Ergin Ayan, Kronik Yayınları, İstanbul 2018.
• Cuveyni, Alaaddin Ata Melik, Tarih-i Cihan Güşa, Çev. Mürsel Öztürk, TTK, Ankara 2013.
• Çandarlıoğlu, Gülçin, Orta Asya’da Timuriler, Çin’de Ming Münasebetleri Ch’en Ch’eng Elçilik Raporları, Mimar Sinan Ünv. Matbaası, İstanbul 1995.
• Dalkesen, Nilgün, Gender Roles and Women’s Status in Central Asia and Anatolia Between the Thirteenth and Sixteenth Centuries, Basılmamış Doktora Tezi, Orta Doğu Teknik Üniversitesi, 2007.
• Devvani, Muhammed İbn Es’ad. Ahlâk-ı Celâlî, Practical Philosophy of the Muhammadan People, Çev. W. F. Thompson, Orientiel Translation Fund of Great Britain and Ireland, 1839.
• Donuk, Abdülkadir, “Çeşitli Topluluklarda ve Eski Türklerde Aile”, İÜEFTD, 33, 1980-81.
• Eberhard, Wolfram, Çin’in Şimal Komşuları, Çev: Nimet Uluğtuğ, İdeal Matbaası, Ankara 1942.
• Eker, Gülin Öğüt, “Yazılı Kaynaklarda Türk Ailesi”, Erdem, 2001, C:13, S:37, s.131-158.
• Ergene, Oğuz, “Mecalisü’n-Nefayis’in İçerdiği Biyografik Ögeler”, Törük, Yıl:6, Sayı:14, 2018, s.25-59.
• Ergene, Oğuz, “Çağatay Türkçesi Sözlüklerinde Kadınla İlgili Sözlük Birimleri”, Türklerde Kadın, Ed: Alparslan Demir, Tuba Tombuloğlu, Oğuz Polatel, Kömen, 2020, s.395-429.
• Muizzü’l Ensab fi Şecereti’l-ensab, (Anonim), Paris: Bibliotheque Nationale, MS 67.
• Faegheh, Shirazi-Mahajan Costumes and Textile Designs of the Il-Khanid, Timurid and Safavid Dynasties in Iran from the Thirteenth to the Seventeenth Century (Doktora Tezi, The Ohio State University, 1985.
• Fasih (al-Din), Ahmad Kwafi, Mujmal-i Fasihi, Ed. M. Farrukh, Vol. 3, Tus: Mashad, 1339/1960.
• Gömeç, Saadettin, “Terken Unvanı Hakkında”, A.Ü DTCF Türkoloji Dergisi, 17, 2, 2010 s.107-114.
• Grousset, Rene, Bozkır İmparatorluğu, Çev. M. Reşat Uzmen, Ötüken Neşriyat, İstanbul,1980.
• Gulbadan Begim, Humayunnama (Persian text); or, The History of Humayun, Ed and trans. Annette S. Beveridge. Royal Asiatic Society, 1902.
• Gündüz, Tufan, “Şah İsmail’in Eşi Taclı Begüm”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 51, Ankara 2009, s.223-234.
• Fahrî-i Herevî, Muhammed b. Emîrî, Tezkire-i Ravzatü’l-Selâtîn ve Cevâhirü’l-Acâib, Nşr. Hüsâmeddîn Râşidî, Haydarâbâd/ Pakistan, 1968.
• Hamid, Usman, Slaves in Name Only Free Women As Royal Concubınes In Late Timurid Iran and Central Asia, Concubines and Courtesans Women and Slavery In Islamıc Hıstory, Oxford University Press, 2017, s.190-206
• Hafız-ı Abru, Zubdet’üt Tevarih-i Baysunguri I, Yay. Seyyid Kemal Hac Seyyid Cevadi, Tahran 1380.
• Hafız-ı Abru, Cinq Opuscules de Hafız-ı Abru, Ed. F. Tauer, Ceskoslovenska Akademıe Ved, Prague 1959.
• İbni Arabşah, Acaibu’l Makdur, Selenge Yayınları, İstanbul 2012.
• İbn Battuta Muhammed Tanci, İbn Battuta Seyahatnamesi, Çev: A. Sait Aykut, YKY Yayınları, İstanbul 2016.
• İnan, Abdulkadir, Makaleler ve İncelemeler I, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Yayını, Ankara 1988.
• Jamuluddin, Syed, “Status of Women of The Ruling Timurid Family”, Proceedings of the İndian History Congress, 1984, Vol.45, s.790-796.
• Johannes Schıltberger, Türkler ve Tatarlar Arasında, Çev. Turgut Akpınar, İletişim Yayınları, İstanbul 1997.
• Josaphat Barbaro, Anadolu'ya ve İran'a Seyahat, Çev. Tufan Gündüz, Yeditepe Yayınları, İstanbul 2009.
• Kafesoğlu, İbrahim, Türk Milli Kültürü, Ötüken Neşriyat, İstanbul 2007.
• Kang, Taehee, Asya Türk İslam Minyatür Sanatında Kadın İmgesi, Basılmamış YL Tezi, İstanbul 2017.
• Çınar, Karadağ Gülay, “Safevi Devleti’nin Güçlü Melikesi Hayrunnisa Begüm” (985-987/1578-1579)”, Türkiyat Mecmuası, 21/2, 2011, s.87-104.
• Koçak, Muhammed Emin, Siyasi ve Sosyal Hayatta Etkin Bir Güç: Timurlu Hanedan Kadınları, Basılmamış YL Tezi, Ankara 2020.
• Khwandamir, Habibu’s-Siyar, Tom Three, Trc. Wheeler M. Thackston, Cambridge: Sources of Oriental Languages and Literatures 24, Harvard University, 1994, 3.
• Manz, Beatrice Forbes, “Women in Timurid Dynastic Politics”, Women in Iran From the Rise of Islam to 1800, ed. Guity Nashat- Lois Beck, Urbana and Chicago: University of Illinois Press, 2003.
• Manz, Beatrice Forbes, Timurlenk (Bozkırların Son Göçebe Fatihi), Trc. Zuhal Bilgin, Kronik Yayınları, İstanbul 2017.
• Nizâmeddin-i Şâmî, Zafernâme, Trc. Necati Lugal. TTK, Ankara 1987.
• Paydaş, Kazım, “Ak-Koyunlu Devleti’nde Siyasi Evlilikler ve Sarayda Hatunların Konumu”, Tarih Yolunda Bir Ömür Prof. Dr. İsmail Özçelik’e Armağan, Berikan Yayınevi, Ankara 2019, s.413-428.
• Rashiduddin Fazlullah, Jami‘u’t-Tawarikh, Compendium of Chroniclers: A History of the Mongols, trc. Wheeler M. Thackston, ed. Şinasi Tekin- Gönül Alpay Tekin, Boston: Harvard University Press, 1999.
• Ögel, Bahaeddin, Dünden Bugüne Türk Kültürünün Gelişme Çağları, Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı, İstanbul 2001.
• Peirce, Leslie, P., Harem-i Hümayun, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2002.
• Clavijo, Ruy Gonzales de, Anadolu Orta Asya ve Timur, Trc. Ömer Rıza Doğrul. İstanbul: Köprü Yayınları, 2016.
• Sertkaya, Osman F., “Timürlü Şeceresi”, Sanat Tarihi Yıllığı, 9-10, 1981, s.241-258.
• Sertkaya, Sema, 15. Yüzyıl İtalyan Seyyahlarının Gözüyle İran, Basılmamış YL Tezi, Ankara 2019.
• Soucek, Priscilla P., “Timurid Women: A Cultural Perspective”, Women in the Mediveal İslamic World: Power, Patronage and Piety, ed. Gavin R. G. Hambly, St. Martin’s Press, New York.
• Sultaniyeli Johannes, Timur’un Sarayında, Çev. Ahmet Deniz Altunbaş, Kronik Yayınları, İstanbul 2020.
• Szuppe, Maria, “The Female Intellectual Mılıeu In Timurid And Post-Timurid Herat: Fahri Heravi’s Bıography of Poetesses, “Javaher Ak-Ajayeb”, Orıent Moderno, Nuova Serie, Anno 15 (76), Nt.2, La Cıvılta Tımurıde Come Fenomeno Internazıonale, Vol: I (Storia-I Timuride e 1.Occidente) 1996, s.119-137.
• Şerefeddin Ali-i Yezdî. Zafernâme, Trc. Ahsen Batur, Selenge Yayınları, İstanbul 2013.
• Tellioğlu, İbrahim, “İslam Öncesi Türk Toplumunda Kadının Konumu Üzerine”, A.Ü. Türkiyat Enstitüsü Dergisi (TAED), 55, Erzurum 2016, s.209-224.
• Togan, Nazmiye, “Temür Zamanında Aristokrat Türk Kadını”, İslâm Tetkikleri Enstitüsü Dergisi, 5/1-4,1973, s. 3-14.
• Turan, Osman, Selçuklular Tarihi ve Türk –İslam Medeniyeti, İstanbul 1993.
• Turan, Osman, “Türkân değil Terken-Terken Unvanı Hakkında” Türk Hukuk Dergisi, I/I, Ankara 1944, s. 67-73.
• Türker, Özgür, Nefesten Taşa, Taştan Kâğıda: Türkler ve Moğollarda Tarih Yazıcılığı, Türkiye Alim Kitapları, Saarbrücken 2014.
• Yusufpur, Sugol, “Berresi-yi Tahlili Tenpuşeşhâ-yı Merdân der Asr-ı Timurî”, Târihnâme-i Hârezmî, 5/ 15, Bahar-1396, s.143-176.
• Yüksel, Musa Şamil, “Meşruiyet Kaynağı Olarak Timurlu Kadını”, Ekev Akademi Dergisi, 14/45 Güz 2010: 237-246.
• Yüksel, Musa Şamil, “Timurlularda Kadın”, Orta Çağ’da Kadın, Ed. Altan Çetin, Lotus Yayınevi, Ankara 2011, s. 569-592.
• Yüksel, Musa Şamil, “Türk Kültüründe “Levirat” ve Timurlularda”, Turkish Studies: International Periodical for the Languages, 5/3, 2010, s.2028-2058.
• Woods, John, The Aqqoyunlu: Clan, Confederation, Empire, University of Utah Press, Salt Lake City 1999.
• Woods, John E., The Timurid Dynasty, Indiana University, Bloomington 1990.
• Zahüriddin, Muhammed Babür, Baburnâme, (Babur’un Hatıratı), C:1- II, Trc. Reşit Rahmet Arat, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul 1970.