Prens Leon’u Kurtarmak: Kilikya Ermenileri, İlhanlılar ve Memlûkler Üçgeninde Gelişen Bir Esir Mübadelesinin Arka Planı

Yıl 2021, Sayı: 70, 419 - 438, 20.01.2021

Yusuf Karaaslan

https://doi.org/10.14222/Turkiyat4417

Öz

İlhanlı Devleti ile Memlûk Sultanlığı arasındaki rekabet, XIII. yüzyılın ikinci yarısında Yakın Doğu’nun siyasî vaziyetini tayin eden temel etmenlerden biridir. İlk ilhan Hülegü döneminde gerçekleşen Moğol askerî faaliyetleri neticesinde sınır komşusu durumuna gelen bu iki devletin Suriye sahasının hâkimiyeti problemine dayalı mücadelesi, taraflar arasında diplomatik temasları da beraberinde getirmiştir. Bu süreçte dönemin Kilikya Ermeni kralı Hetum’un oğlu ve vârisi Prens Leon, Memlûklerle yapılan bir muharebede esir düşmüştür. Kilikya Ermeni prensinin esaret altında olması, krallık tahtının istikbalini tehlikeye atması açısından Kral Hetum nezdinde en kısa suretle çözüme kavuşturulması gereken bir sorun haline gelmiştir. Prens Leon’un esareti meselesinin düğümü Kilikya Ermeni Krallığı, İlhanlı Devleti ve Memlûk Sultanlığı arasında gelişen bir dizi diplomatik temas sayesinde çözülmüştür. Bu çalışma başlangıç evresinde İlhanlı-Memlûk münasebetlerinin seyrini incelemekte; Kilikya Ermeni Krallığı, İlhanlı Devleti ve Memlûk Sultanlığı üçgeninde Prens Leon’un esaretini ve hürriyete kavuşma sürecini ele almakta, bu kapsamda bir esir mübadelesinin arka planını ve uygulanışını tetkik etmektedir.

Anahtar Kelimeler

I. Hetum, II. Leon, Abaka, Baybars, Kilikya Ermeni Krallığı, Memlûkler

Kaynakça

• Aştiyânî, Abbâs İkbâl, Târîh-i Mogûl, İntişarât-ı Sepehr Edeb, Tahran, 1389.
• Abû’l-Farac, Gregory, Abû’l-Farac Tarihi, C. II, İngilizceye Çev. E.A.W. Budge, Türkçeye Çev. Ö.R. Doğrul, TTK, Ankara, 1987.
• Akkuş, Mustafa, Moğollarda Din ve Siyaset- İlhanlı Hanlarının Dini Kişiliği ve Uygulamaları, Çizgi Kitabevi, Konya, 2020.
• Akkuş Yiğit, Fatma, “Memlûkler Döneminde Çukurova”, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara, 2011.
• Akkuş Yiğit, Fatma, “Memlûk-Ermeni Münâsebetleri”, Gazi Akademik Bakış, C. VIII, S. 16, 2015, ss. 171-206.
• Aknerli Grigor, Okçu Milletin Tarihi, Yeditepe Yayınevi, İstanbul, 2012.
• Aktok Kaşgarlı, M., Kilikya Tâbi Ermeni Baronluğu Tarihi, Ankara, KÖKSAV, 1999.
• Allsen, Thomas T., Mongol Imperialism- The Policies of the Grand Qan Möngke in China, Russia, and the Islamic Lands, 1251-1259, University of California Press, London, 1987.
• Amitai-Preiss, Reuven, Mongols and Mamluks- The Mamluk-Ilkhanid War 1260-1281, Cambridge University Press, Cambridge, 1995.
• Ayçiçek, Ayşe, “Kilikya Ermeni Baronluğunun Orta Çağ Anadolu Tarihindeki Yeri Üzerine”, Bayburt Üniversitesi İnsan ve Toplum Bilimleri Fakültesi Dergisi, S. 1, 2018, ss. 61-82.
• Baybars el-Mansuri, et-Tuhfetu’l-Mulûkiyye fi’d-Devleti’t-Turkiyye, Çev. H. Polat, TTK, Ankara, 2016.
• Baypars Tarihi – Al-Melik al-Zahir (Baypars) Hakkındaki Tarihin İkinci Cildi, “(Baypars) ın Hal Tercümesi”, Çev. M. Şerefüddin Yaltkaya, Maarif Matbaası, İstanbul, 1941, ss. XII-XVI.
• Barthold, V.V., İslâm’da İktidarın Serüveni Halife ve Sultan, Çev. İ. Kamalov, Yeditepe Yayınevi, İstanbul, 2012.
• Barthold, W., “Berke”, Çev. J.A. Boyle, EI2, Vol. I, 1986, ss. 1187-1188.
• Beyânî, Şîrîn, Din ve Devlet der-İrân ahd-i Mogûl, C. III, Merkez-i Neşr-i Dânişgâhî, Tahran, 1394.
• Beyânî, Şîrîn, Mogûlân ve Hukûmet-i İlhânî der-İrân, Sâzmân-ı Mütalâa ve Tedvîn-i Kutûb-i Ulûm-i İnsânî Dânişgâhhâ (Semt) Merkez-i Tahkîk ve Tovse’e-i Ulûm-i İnsânî, Tahran, 1394.
• Boase, T.S.R., “The History of the Kingdom”, The Cilician Kingdom of Armenia, Ed. T.S.R. Boase, Scottish Academic Press, Edinburg-London, 1978.
• Boyle, J.A., “Dynastic and Political History of the Il-khans”, The Cambridge History of Iran, Ed. J.A. Boyle, Vol. V, Cambridge University Press, Cambridge, 1968, ss. 303-421.
• Boyle, J.A., “The Journey of Hetʿum I, King of Little Armenia, to the Court of the Great Khan Möngke”, Central Asiatic Journal, Vol. IX, No. 3, 1964, ss. 175-189.
• Broadbridge, Anne F., “Mamluk Ideological and Diplomatic Relations with Mongol and Turkic Rulers of the Near East and Central Asia (658-807/160-1405)”, Yayımlanmamış Doktora Tezi, The University of Chicago Department of Near Eastern Languages and Civilizations, Chicago, 2011.
• Canard, M., “Cilicia”, EI2, Vol. II, 1991, ss. 34-39.
• Cüveynî, Alaaddin Ata Melik, Tarih-i Cihan Güşa, Çev. M. Öztürk, TTK, Ankara, 2013.
• Çetin, Altan, Memlûk Devletinde Askerî Teşkilât, Eren Yay., İstanbul, 2007.
• Dadoyan, Seta B., The Armenians in the Medieval Islamic World, Vol. II, Transaction Publishers, New Jersey, 2013.
• Dashdondog, Bayarsaikhan, The Mongols and the Armenians (1220-1335), Brill, Leiden-Boston, 2011.
• Durmuşoğlu, Kurban, “Abaka Han Dönemi (1265-1282) İlhanlılar’da Dış Siyaset (Altın Orda, Çağatay ve Memlûk Örneği)”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, S. 65, 2019, ss. 221-244.
• Ebü’l-Ferec İbnü’l-İbrî, Târihu Muhtasari’d-Düvel, Çev. Ş. Yaltkaya, TTK, Ankara, 2011.
• Ersan, Mehmet, Selçuklular Zamanında Anadolu’da Ermeniler, TTK, Ankara, 2019.
• Garsoïan, Nina G., “The Problem of Armenian Integration into the Byzantine Empire”, Studies on the Internal Diaspora of the Byzantine Empire, Ed. H. Ahrweiler-A.E. Laiou, Dumbarton Oaks, Washington D.C., 1998, ss. 53-124.
• Genceli Kiragos, Moğol İstilası 1220-1265, Fransızcaya Terc. E. Dulaurier, Türkçeye Terc. M. Kemal Bey, Notl. F. Hacısalihoğlu-İ. Aslan, Ed. A. Pul, Post Yay., İstanbul, 2018.
• Gökhan, İlyas, “Türkiye Selçukluları ile Kilikya Ermenileri Arasındaki Siyasi İlişkiler”, Nevşehir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, S. 1, 2012, ss. 70-108.
• Grousset, René, Stepler İmparatorluğu – Attilâ, Cengiz Han, Timur, Terc. H. İnalcık, Yay. Haz. E. Tokdemir-M. Dönmez, TTK, Ankara, 2015.
• Güler, Hatice, Memlükler: Siyasetten Medeniyete Seçmeler, Akademisyen Kitabevi, Ankara, 2020.
• Hamdullah Müstevfî-yi Kazvinî, Târih-i Güzide, Çev. M. Öztürk, TTK, Ankara, 2018.
• Hilal, Adil, Moğol Batı Avrupa İlişkileri ve İslâm Dünyasına Etkileri, Çev. A. Batur, Selenge Yay., İstanbul, 2019.
• Holt, P.M., “Mamluks”, EI2, Vol. VI, 1991, ss. 321-331.
• Kafalı, Mustafa, Altın Orda Hanlığının Kuruluş ve Yükseliş Devirleri, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yay., İstanbul, 1976.
• Kamalov, İlyas, Moğolların Kafkasya Politikası, Kaknüs Yay., İstanbul, 2003.
• Kaymaz, Nejat, Pervâne Mu‘înü’d-dîn Süleyman, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Yay., Ankara, 1970.
• Kemaloğlu, İlyas, “Altın Orda Hanlığı”, Avrasya’nın Sekiz Asrı Çengizoğulları, Yay. Haz. H. Alan-İ. Kemaloğlu, Ötüken Neşriyat, İstanbul, 2016, ss. 98-149.
• Khowaiter, Abdul-aziz, Baibars the First: His Endeavours and Achievements, The Green Mountain Press, London, 1978.
• Korykoslu Hayton, Doğu Ülkelerinin Altın Çağı, Çev. A.T. Özcan, Selenge Yay., İstanbul, 2015.
• le Strange, Guy, Doğu Hilafetinin Memleketleri (Mezopotamya, İran ve Orta Asya) – İslâm Fetihlerinden Timur Zamanına Kadar, Çev. ve Haz. A. Eskikurt-C. Tomar, Yeditepe Yay., İstanbul, 2015.
• Minhâc-ı Sirâc el-Cüzcânî, Tabakât-ı Nasırî, Çev. ve Notl. M. Uyar, Ötüken Neşriyat, İstanbul, 2016.
• Müverrih Kiragos, Ermeni Müverrihlerine Göre Moğollar, Fransızcaya Terc. E. Dulaurier, Türkçeye Terc. G. Solmaz, Elips Kitap, Ankara, 2009.
• Müverrih Vardan, Türk Fetihleri Tarihi, Çev. H.D. Andreasyan, Yay. Haz. İ. Aslan, Ed. F. Hacısalihoğlu, Post Yayın Dağıtım, İstanbul, 2017.
• Ostrogorsky, Georg, Bizans Devleti Tarihi, Çev. F. Işıltan, TTK, Ankara, 2015.
• Özaydın, Abdülkerim, “Aynicâlût Savaşı”. DİA, C. IV, 1991, ss. 275-276.
• Özdemir, H. Ahmet, Moğol İstilâsı- Cengiz ve Hülâgû Dönemleri, İz Yayıncılık, İstanbul, 2018.
• Özgüdenli, Osman G., Moğol İranında Gelenek ve Değişim: Gâzân Han ve Reformları (1295-1304), Kaknüs Yay., İstanbul, 2009.
• Özgüdenli, Osman G., Orta Çağ’da Türkler, Moğollar, İranlılar (Kaynaklar ve Araştırmalar), Ötüken Neşriyat, İstanbul, 2020.
• Özgüdenli, Osman G., “Türk Ad Verme Geleneklerine Kısa Bir Bakış”, Bozkırdan Batıya Prof. Dr. Hüseyin Salman’a Armağan, Ed. G. Yarcı, Epsilon Yay., İstanbul, 2017, ss. 75-94.
• Payaslian, Simon, The History of Armenia – From the Origins to the Present, Palgrave Macmillan, New York, 2007.
• Reşidu’d-dîn Fazlullah-i Hemedânî, Cami‘u’t-tevârîh, Neşr. M. Ruşen-M. Musevî, C. II, Neşr-i Elbruz, Tahran, 1373.
• Sabitov, Z.M., “Politicheskaya Istorya Ulusa Dzhuchi v 1256-1263 Godakh”, Zolotoordynckoye Obozpeniye, No. 2, 2015, ss. 51-64.
• Sağlam, Ahmet, “Memlûk-İlhanlı Diplomatik İlişkileri”. Belleten, C. LXXXII, S. 293, 2018, ss. 83-157.
• “Simbat Sparapet’in Vakayinamesi’nden Bir Bölüm”, Ermeni Kaynaklarına Göre Moğollar, Haz. A.G. Galstyan, Çev. İ. Kemaloğlu, Yeditepe Yayınevi, İstanbul, 2017.
• Smith, Jr., John M., “Ayn Jālūt: Mamlūk Sucess or Mongol Failure?”, Harvard Journal of Asiatic Studies, Vol. ILIV, No. 2, 1984, ss. 307-345.
• Spuler, Bertold, İran Moğolları – Siyaset, İdare ve Kültür İlhanlılar Devri, 1220-1350, Çev. C. Köprülü, TTK, Ankara, 2011.
• Sümer, Faruk, “Anadolu’da Moğollar”, Selçuklu Araştırmaları Dergisi, S. 1, 1970, ss. 1-147.
• Thorau, P., The Lion of Egypt: Sultan Baybars I and the Near East in the Thirteenth Century, Longman, London-New York, 1992.
• Urfalı Mateos Vekayi-nâmesi (952-1136) ve Papaz Grigor’un Zeyli (1136-1162), Çev. H.D. Andreasyan, TTK, Ankara, 2019.
• Urfalı Vahram, Kilikya Ermeni Kralları, Çev. H.D. Andreasyan, Yayımlanmamış Tercüme, Türk Tarih Kurumu, İstanbul, 1946.
• Uyar, Mustafa, İlhanlı (İran Moğolları) Devleti’nin Askerî Teşkilâtı – Ortaçağ Moğol Ordularında Gelenek ve Dönüşüm, TTK, Ankara, 2020.
• Vasiliev, Alexander A., Bizans İmparatorluğu Tarihi, Çev. T. Alkaç, Alfa Yay., İstanbul, 2015.
• Yakubovskiy, A.Y., Altın Ordu ve İnhitatı (Zolotaya Orda), Çev. Hasan Eren, Maarif Vekâleti, Ankara, 1955.
• Yılmaz, Harun, “Dımaşk’ın En Zor Yılı: Şehrin Moğollar Tarafından İşgali (658/1260)”, İslâm Araştırmaları Dergisi, S. 37, ss. 71-99.
• Yiğit, İsmail, “Memlükler”, DİA., C. XXIX, 2004, ss. 90-97.
• Yuvalı, Abdulkadir, İlhanlı Tarihi, Bilge Kültür Sanat, İstanbul, 2017.
• Zeryâb, Abbâs, “Abâkâ Hân”, Dâ’iretu’l-Ma‘ârif-i Bozorg-i İslâmî, C. I, 1368, ss. 333-342.