Mütareke Döneminde İttihatçı Karşıtlığına Bir Örnek: Yakup Cemil Meselesinin Yeniden Gündeme Getirilmesi

Yıl 2021, Sayı: 70, 559 - 575, 20.01.2021

Asaf Özkan

https://doi.org/10.14222/Turkiyat4441

Öz

Meşhur İttihatçılardan Yakup Cemil Bey, I. Dünya Savaşı yıllarında İngiltere ile münferit bir barış antlaşması yapılmasını savunduğu ve bu fikrini gerçekleştirmek üzere İttihatçı hükümete karşı bir darbe organize ettiği gerekçeleriyle tutuklanmış ve idam edilmişti. Yakup Cemil Bey’in bu davranışında rütbesinin yükseltilmesi talebinin Harbiye Nazırı Enver Paşa tarafından reddedilmesinin de etkisi vardı. İdamından sonra hükümet ailesine maaş bağladı. 30 Ekim 1918’de Mondros Mütarekesi’nin imzalanmasından sonra ailesi rütbesinin Kaymakam (Yarbay) olduğunu iddia ettikleri Yakup Cemil Bey’in ailesi olarak kendilerine hak ettikleri maaşın bağlanmadığı gerekçesi ile hükümete başvurdu. Aynı şekilde kardeşleri de idam sürecinde ve sonrasında ticaretlerinin engellendiğini ileri sürerek zararlarının tazmin edilmesini istedi. Yapılan uzun incelemelerden sonra ailenin ve kardeşlerin iddialarının gerçeği yansıtmadığı ortaya çıktı. Aslında aile mütareke dönemindeki İttihatçı karşıtı havadan faydalanmak istemişlerdi. Bu durum İttihatçı karşıtı hükümetin de politikalarına uygun olduğu için desteklenmişti. Ama sonuçta Yakup Cemil Bey’in idam edildiğinde kaymakam değil ihtiyat binbaşı rütbesinde bulunduğu ve ailesine de buna uygun maaş bağlandığı belirlenmişti.

Anahtar Kelimeler

Teşkilat-ı Mahsusa, İttihat ve Terakki, Yakup Cemil Bey, Divan-ı Harb-i Örfi

AN EXAMPLE OF THE OPPOSITION OF THE UNION DURING THE ARMISTICE PERIOD: TO BRING THE ISSUE OF YAKUP CEMIL TO THE AGENDA AGAIN

Öz

Yakup Cemil Bey, one of the famous members of the Union, was arrested and executed on the grounds that he defended being made an individual peace treaty with Britain in the years of World War I and organized a coup against the Unionist government in order to realize this idea. In this behaviour of Yakup Cemil Bey, being refused of his request for the promotion of his rank by the Minister of War, Enver Pasha, also had an effect. After his execution the government put on his family a salary. After the signing of the Mondros Armistice on 30 October 1918, his family applied to the government on the grounds that the salary they deserved was not tied to them as the family of Yakup Cemil Bey, whom they claimed was the rank of a district governor (Lieutenant Colonel). Similarly, his brothers demanded compensation for their losses by claiming that their trade had been blocked during and after the execution process. After long investigations, the claims of the family and the brothers did not reflect the truth. In fact, the family wanted to benefit from the anti-union air during the armistice period. This situation was supported because it was in line with the policies of the government, which was against the anti-union. But in the end, when Yakup Cemil Bey was executed, it was detected that he had been in the rank of substitute major, not the district governor and his family had been assigned a suitable salary with his rank.

Anahtar Kelimeler

The Ottoman Special Organization, Yakup Cemil Bey, the Committee of Union and Progress, Court Martials

Kaynakça

• Akşin, Sina, (2006). Jön Türkler ve İttihat ve Terakki. Ankara: İmge Yayınevi, 5. Baskı.
• Ata, Ferudun (2005). İşgal İstanbul’unda Tehcir Yargılamaları. Ankara: TTK Yayınları.
• Bayur, Yusuf Hikmet (1983). Türk İnkılâbu Tarihi, II/2. Ankara: TTK Yayınları, 3. Baskı.
• Bilgin, Mehmet (2017). Teşkilât-ı Mahsûsa’nın Kafkasya Misyonu ve Operasyonları. İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Arif Cemil (Tarihsiz). Birinci Dünya Savaşında Teşkilât-ı Mahsusa. İstanbul: Arma Yayınları, 2 Baskı.
• Ertürk, Hüsamettin (1957). İki Devrin Perde Arkası, (Haz: Samih Nafiz Tansu), İstanbul: Hilmi Kitabevi.
• Esatlı, Mustafa Ragıp (1975). İttihat ve Terakki Tarihinde Esrar Perdesi ve Yakup Cemil Niçin Öldürüldü? İstanbul: Hürriyet Yayınları.
• İrtem, Süleyman Kâni (2004). Meşrutiyetten Mütarekeye (1909-1918), (Yayına Hazırlayan: Osman Selim Kocahanoğlu), İstanbul: Temel Yayınları.
• Karal, Enver Ziya (Tarihsiz). Büyük Osmanlı Tarihi, V, II. Meşrutiyet ve I. Dünya Savaşı, Ankara: TTK Yayınları.
• Özkan, Asaf (2014). II. Meşrutiyet’ten Cumhuriyet’e Askerî ve Mülkî Bürokraside Tasfiyeler, Askerî ve Mülkî Heyet-i Mahsûsalar. Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları.
• Safi, Polat, (2020). Eşref Kuşçubaşı’nın Alternatif Biyografisi, İstanbul: Kronik Kitap.
• Selvi, Haluk (2008). “Mütareke Döneminde Siyasi Mağdurlar ve Mağdurin-i Siyasiye Tevaün Cemiyeti”. Sakarya Üniversitesi Fen Edebiyat Dergisi, X/1.
• Tansu, Samih Nafiz, İttihâd ve Terakkî İçinde Dönenler, (Anlatan: Galip Vardar), Yeni Zamanlar Yayınları, İstanbul, 2003.
• Tetik, Ahmet (2014). Teşkilat-ı Mahsusa (Umûr-ı Şarkıyye Dairesi) Tarihi, Cilt I: 1914-1916, İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları, 2. Baskı.
• Toprak, Seydi Vakkas, (2018). “Teşkilat-ı Mahsusa Komitacılığından İzmit Mebusluğuna: Sapancalı Hakkı Bey”. Kocaeli: Uluslararası Çoban Mustafa Paşa ve Kocaeli Tarihi Kültürü Sempozyumu IV Bildiriler, I.
• Tunaya, Tarık Zafer, (2011). Türkiye’de Siyasal Partiler I, İkinci Meşrutiyet Dönemi, İstanbul: İletişim Yayınları, 4. Baskı.
• Türkgeldi, Ali Fuat (1987). Görüp İşittiklerim, Ankara: TTK Yayınları, 4. Baskı.
• Yalçın, Soner (2001). Teşkilat’ın İki Silahşörü, İstanbul: Doğan Kitap, 4. Baskı.