Uses of -(y)AcAK Suffix in The Meaning of “Incompetency” Modality in Turkish

Yıl 2021, Sayı: 71, 1 - 14, 15.05.2021

Talip Doğan

https://doi.org/10.14222/Turkiyat4439

Öz

In Turkish, -(y)AcAK suffix states the meaning of incompetency modality in some of its uses in participle constructions and main sentences. The participle organizations constitute the noun that declares a status within the family, society or institution, the verb ol- with -(y)AcAK (olacak) that makes this name the verb and the complement depending on the participle. In these organizations, a complement is a name or an adjective that is related to the name that declares status and again indicates status. The meaning of incompetency is mostly determined by these nouns or adjectives. -(y)AcAK suffix is molded with “bir de” language unit when used in main sentences. Similarly, in the main sentences with -(y)AcAK suffix, the incompetency of a noun that states status is revealed. In these structures, the events that have actually happened are not considered to be realized but are redesigned and presented as a potential with the future tense suffix -(y)AcAK. The events presented in potential form with the future tense suffix -(y)AcAK are also conveyed with meanings of incompetency. However, adverbs such as “moreover, so-called, so-called, supposedly” and interjections such as “boo, alas, pity” can also be added to these structures with their reinforcing function.

Anahtar Kelimeler

Turkish, Future Tense, (y)AcAK, Incompetency, Modality

Türkiye Türkçesinde -(y)AcAK Ekinin “Kifayetsizlik” Kiplik Anlamında Kullanımları

Öz

Türkiye Türkçesinde -(y)AcAK eki, sıfat-fiilli kuruluşlar ile temel cümlelerdeki bazı kullanımlarında kifayetsizlik kiplik anlamını bildirmektedir. Sıfat-fiilli kuruluşları aile, toplum ya da kurum içinde bir statü bildiren isim, bu ismi fiilleştiren -(y)AcAK’lı ol- fiili (olacak) ve sıfat-fiile bağlı tamlayıcı teşkil etmektedir. Bu kuruluşlarda tamlayıcı, statü bildiren isimle ilgili olup yine statü bildiren bir isim ya da sıfattır. Kifayetsizlik kiplik anlamını çoğunlukla bu isim ya da sıfatlar belirlemektedir. -(y)AcAK eki, temel cümlelerde kullanılması durumunda bir de dil birimiyle kalıplaşmıştır. -(y)AcAK ekli temel cümlelerde de benzer şekilde statü bildiren bir ismin kifayetsizliği ortaya konulmaktadır. Bu yapılarda aslında gerçekleşmiş bulunan olaylar, gerçekleşmiş sayılmayıp yeniden tasarlanmakta ve gelecek zaman eki -(y)AcAK ile bir potansiyel hâlinde sunulmaktadır. Gelecek zaman eki -(y)AcAK ile potansiyel hâlinde sunulmuş olan olaylar, bir yandan da kifayetsizlik içerikli anlamlarla aktarılmaktadır. Bununla birlikte söz konusu yapılara üstelik, sözde, sözüm ona, güya gibi zarflar ile yuh be, tüh, yazık gibi ünlem edatları da pekiştirici işleviyle katılabilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Türkiye Türkçesi, Gelecek Zaman, -(y)AcAK, Kifateysizlik, Kiplik

Kaynakça

• Demir, Sema Aslan (2008). Türkçede İsteme Kipliği. Semantik-Pragmatik Bir İnceleme. Ankara: Grafiker Yayınları.
• Demir, Sema Aslan (2016). Görünüş Kategorisi. Türkmence Örneği. Ankara: Grafiker Yayınları.
• Ercilasun, Ahmet B. vd. (Redaksiyon) (2006). Karşılaştırmalı Türk Lehçeleri Grameri I -Fiil- Basit Çekim, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Erkman-Akerson, Fatma & Ozil, Şeyda (1998). Türkçede Niteleme Sıfat İşlevli Yan Tümceler. İstanbul: Simurg Yayınları.
• Johanson, Lars (1994). “Türkeitürkische Aspektotempora”. Thieroff, Rolf & Ballweg, Joachim (ed.), Tense Systems in European Languages. Tübingen, Niemeyer, 247-266.
• Korkmaz, Zeynep (2003). Türkiye Türkçesi Grameri (Şekil Bilgisi). Ankara: TDK Yayınları.
• Korkmaz, Zeynep (2005). “Türkçede -acaḳ/-ecek Gelecek Zaman Ekinin Yapısı Üzerine”. Türk Dili Üzerine Araştırmalar. Birinci Cilt, Ankara: TDK Yayınları.
• Torun, Yeter (2013). Türkçede Gelecek Zaman ve Kiplik Özellikleri. Adana: Karahan Kitabevi.
• Uğurlu, Mustafa (2003). “Türkiye Türkçesinde Bakış (Aspektotempora)”. Türk Bilig, 5, 124-133.
• Usta, Çiğdem (2013). Türkiye Türkçesinde Emir Kipliği. Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Kırıkkale.
• Yılmaz, Özlem Deniz (2002). “Ob Odnom Uzual’nom Smısle, Peredavayemom Turetskim Glagol’nım İmenem”. Vestnik Sankt-Peterburgskogo Universiteta, C 2, 18, 115-116.
• Yılmaz, Özlem Deniz (2011). Türkiye Türkçesinde Eylemsi. Ankara: TDK Yayınları.
• A: Hıfzı Topuz, Abdülmecit: İmparatorluk Çökerken Sarayda 22 Yıl, books.google.com.tr
• AN: Emine Can, Alayına New York 2, books.google.com.tr/; BB: Murat Ergun, Biz de Başarabiliriz, books.google.com.tr/
• BSH: Ali Sarsu, Bir Sufinin Hatıraları. Kur’an’a Dönüş, https://books.google.com.tr
• BTM: Eflatun Cem Güney, Bu Toprağın Masalları I, Nar Tanesi, books.google.com.tr
• DD: Mihail Şolohov, Durgun Don, (çev. M. Ergin, G. Yener), books.google.com.tr
• F: Johann Wolfgang Von Goethe, Faust, (çev. A. Çankırılı), books.google.com.tr
• Fİ: Sebahattin Demiray, Fotoğrafta İkimiz, books.google.com.tr
• GDY: Nizamettin Gazioğlu, Güneşe Giden Yol, books.google.com.tr
• GG: Kerime Nadir, Gün Gelecek mi? books.google.com.tr
• GH: Rıfat Ilgaz, Garibin Horozu, books.google.com.tr
• HAY: Aslı Gencer Tunçyürek, Hikâyeler Aslını Yaşatır, https://books.google.com.tr
• HBÖ: Emre Kongar & Feridun Andaç, Herkesten Bir Şey Öğrendim: Emre Kongar Kitabı, books.google.com.tr
• HKG: Doris Lessing, Hayatta Kalma Güncesi, books.google.com.tr
• İA: İstanbul Ansiklopedisi, books.google.com.tr
• İU: Aziz Nesin, İnsanlar Uyanıyor, books.google.com.tr
• K: Mustafa Balel, Kurtboğan, books.google.com.tr
• KA: Yiğit Caner Ertoşi & Elif Akbaş, Kutup Ayısı, books.google.com.tr
• KM: Esra Barın, Kış Masalı II, books.google.com.tr
• KO: Yücel Sarpdere, Kızılcık Operasyonu, books.google.com.tr
• NH: Necip Fazıl Kısakürek, Nasreddin Hoca, books.google.com.tr
• R: Adalet Ağaoğlu, Romantik, books.google.com.tr
• TDŞ: Sabahattin Kudret Aksal, Tersine Dönen Şemsiye, books.google.com.tr
• V: Varlık, books.google.com.tr; Y: Erdal Öz, Yaralısın, books.google.com.tr
• YK-I: Gülten Dayıoğlu, Yeşil Kiraz, books.google.com.tr
• YK-II: Misli Baydoğan, Yakup’un Kanatları, books.google.com.tr; YY: Pınar Kür, Yarın Yarın, books.google.com.tr