Dârü’l-Elhân Külliyâtı, Nazarî ve Amelî Türk Mûsikîsi ve Zekâî Dede Efendi Külliyâtında “Ney” Sazının Geçtiği Güfteler Üzerine Bir İnceleme

Yıl 2021, Sayı: 71, 97 - 122, 15.05.2021

Nihat Ozan Köroğlu Sibel Karaman

https://doi.org/10.14222/Turkiyat4500

Öz

Klasik Türk mûsikîsinde nota koleksiyonlarının önemli bir yeri vardır. Çalışmada Türk Mûsikîsi kaynakları evreni, Dârü’l-Elhân Külliyâtı, Nazarî ve Amelî Türk Mûsikîsi ve Zekâî Dede Efendi Külliyatı Repertuvarı örneklem grubunu oluşturmaktadır. Bu çalışma ile üç kaynakta yer alan eserlerin güftelerinde geçen ney kelimesinin asıl ve sembolik anlamlarının tespit edilmesi amaçlanmıştır. Örneklem kapsamında üç kaynak incelenmiş, ney kelimesinin geçtiği güftelerden bestelenmiş eserler tespit edilmiş, eserlerin notaları örneklem kapsamına alınmış, eserlerin güfte analizi ve vezin kalıpları incelenerek tablolaştırılmıştır. Ayrıca güftelerin şekil özelliklerine yer verilmiştir. Çalışma sonunda; incelenen kaynaklarda ney kelimesinin geçtiği sekiz güfte olduğu, ney kelimesinin üçer güfte sayısıyla Dârü’l- Elhân Külliyâtı ve Zekâî Dede Efendi Külliyâtında daha fazla yer aldığı, sekiz güfte incelendiğinde form olarak murabba beste formunun daha çok tercih edildiği, îkâ olarak çenber ve muhammes îkâlarının aynı oranda sıklıkla tercih edildiği ve daha çok aruzun “Fâ‘ilâtün Fâ‘ilâtün Fâ‘ilâtün Fâ‘ilün” kalıbı ile yazıldığı görülmüştür.

Anahtar Kelimeler

Ney, Güfte analizi, Dârü'l-Elhân Külliyâtı, Nazarî ve Amelî Türk Mûsikîsi, Zekâî Dede Efendi Külliyâtı

An Analysis on The Lyrics, in Which Nây is Referred to, in Repertories Included on Nazarî and Amelî Turkish Music, Zekâî Dede Efendi and Dârü’l-Elhân Complete Works

Öz

Musical note collections have important place in classical Turkish music. Lyrics analysis of lyrics, in which nây word passes, and inspection of rhythm characteristics in the masterpieces included in Dârü’l Elhân Complete Works, Nazarî and Amelî Turkish Music and Zekâî Dede Efendi Complete Works Repertory, which are analyzed within the scope of the study, constitute the subjects of the study. Detection of the actual and symbolic meanings of nây word in the lyrics of the masterpieces included in three sources is aimed with this study. Three sources are analyzed within the scope of the sampling, and masterpieces composed from the lyrics, which include the word of nây, are detected, musical notes of the masterpieces are included in the scope of the sampling, lyric analysis of the masterpieces and characteristics of the rhythm are inspected and tabulated. In addition, the formal features of the lyrics are included. As a result of the study; it is observed in the sources analyzed that there are eight lyrics, in which the word of nây is mentioned, the word of nây is included more in Dârü’l Elhân Complete Works and Zekâî Dede Efendi Complete Works by three lyrics for each of them; when eight lyrics are analyzed, quatrain composition form is preferred more as a form; in terms of îkâ, çenber and muhammes îkâ are often preferred evenly and “Fâ‘ilâtün Fâ‘ilâtün Fâ‘ilâtün Fâ‘ilün” prosody is used more as aruz prosody.

Anahtar Kelimeler

Nây, Lyrics Analysis, Dârü'l Elhân Complete Works, Nazarî and Amelî Turkish Music, Zekâî Dede Efendi Complete Works

Kaynakça

• Ayverdi, Z.İ., Kubbealtı Akademisi Kültür ve Sanat Vakfı, erişim tarihi: 28.03.2020, erişim adresi: http://www.lugatim.com/.
• Çıpan, M., (1999). Güfte İncelemesi, Notalar, Güfteler, Şekil Özellikleri, Açıklamalar, Edebiyat ve Mûsikî Bilgileri I, Konya: SÜ Yaşatma ve Geliştirme Vakfı.
• Develioğlu, F., (2012). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat. Ankara: Aydın Kitabevi.
• Dikmen, M.D., (2010). Dârü’l Elhân Külliyâtı DVD: Açıklamalar. İstanbul: Türk Musikisi Vakfı. 2.
• Eyduran, A.S., (2009). Kınalı-zâde Hasan Çelebi, Tezkîretü’ş-Şu’arâ, Tenkitli Metin B. Ankara: KTB Yay. E-kitap, erişim tarihi: 01.02.2014, erişim adresi: http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/belge/1-83504/kinalizade-hasan-celebi---tezkiretus suara.html.
• Ezgi, S. (1933). Nazarî ve Amelî Türk Mûsikisi, Türk Mûsikîsinin Klâsikleri. İstanbul Konservatuvarı Neşriyâtı. İstanbul: Sema Vakfı. 1.
• Ezgi, S. (1953). Nazarî ve Amelî Türk Mûsikisi, Türk Mûsikîsinin Klâsikleri. İstanbul Konservatuvarı Neşriyâtı. İstanbul: Sema Vakfı. 5.
• Ezgi, S., Yekta, R., ve Diğerleri, (1995). Dârü’l-Elhân Külliyâtı, Türk Mûsikîsinin Klâsikleri. İstanbul Konservatuvarı Neşriyâtı. İstanbul: Sema Vakfı.
• Irsoy, A., Ezgi, S., ve İstanbul Konservatuvarı Tasnif Heyeti, (1940). Hâfız M. Zekâî Dede Efendi Külliyâtı. İstanbul: Alkaya Matbaası. 1.
• Irsoy, A., Ezgi, S., ve İstanbul Konservatuvarı Tasnif Heyeti, (1941). Hâfız M. Zekâî Dede Efendi Külliyâtı. İstanbul: Alkaya Matbaası. 2.
• İsen, M., (1998). Sehî Bey Tezkiresi, Heşt-Behişt. Ankara: Akçağ Yay. 223.
• Özcan, N., (2013). Zekâi Dede (ö. 1897) Türk Mûsikisi Bestekârı ve Mûsiki Hocası. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 44.
• Özpekel, O.N., (2019). Dârü’l Elhân Külliyâtı 263 Klasik Eser Güfte Kelime ve Metin Açıklaması Vezin İncelemesi. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Sürelsan, İ.B., (1995). Ezgi, Mehmet Suphi (1869•1962) Türk Musikisi Alimi ve Bestekarı. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 12.
• Karasar, N., (2011). Bilimsel Araştırma Yöntemi. Ankara: Nobel Yayıncılık. 77.
• Tok, E., (2014). 17. Yüzyıl Mevlevî Şairlerinde Ney. Akdeniz İnsani Bilimler Dergisi. 4(2): 266.
• Üngör, E.R. (1981). Türk Musikisi Güfteler Antolojisi, Cilt:1-2, İstanbul: Eren Yayınları.
• Zavotçu, G., (2009). Ney’in Öyküsü ve Dîvân Şiirinde İşlenişi. A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi. Erzurum. 15 (39). 724.