Şüregel (Shirak) in the İlkhanid Period

Yıl 2021, Sayı: 72, 207 - 224, 05.09.2021

Mehmet Özmenli

https://doi.org/10.14222/Turkiyat4499

Öz

Geography is the indispensable auxiliary science of the science of history. While describing historical events, geographical features of the area where the events took place should be taken into consideration. Because that historical event is the product of that geography. The historical event is unique to that geography. Its geographical features in Şüregel have the qualities to shed light on our work. It has been stated by many historians that Şüregel, whose existence is known on both sides of Arpaçay, which we will consider as one of the gates in the east of Anatolia, was dominated by different communities throughout history. The city of Ani, located here, has remained a military base, accommodation center, an important cultural and commercial focus in all periods of history and has a special place in the history of pre-Asia.
Although the rule of the Ilkhanids in Şuregel, which was established in Iran, was short-lived, Ani occupies an important place in the history of the city. Şuregel is a kind of base for those who want to move inland from Anatolia. In addition, it has been an important center of commercial activities for centuries. The most obvious evidence of the existence of trade is that Ilkhanid silver and copper coins were minted and used here.14. although it gradually lost its importance after the century 18. life continued until the century. Ani is located on the Turkish side of the arpachay river, while Gyumri is located on the Armenian side. Due to the fact that Gyumri is a small settlement related to the Ilkhanid period, it was emphasized that it is only within the region. The city of Ani, which is today in ruins, and Gyumri, which is the capital of the Shriak Canyon of Armenia, have also been frequented by many travelers throughout history.

Anahtar Kelimeler

Shirak, Arpachay, Ani, Gyumri, Ilkhanid

İlhanlı Dönemi’nde Şüregel (Şirak)

Öz

Coğrafya, tarih biliminin vazgeçilmez yardımcı bilimidir. Tarihi olaylar anlatılırken olayların geçtiği alanın coğrafi özellikleri dikkate alınmalıdır. Çünkü o tarihi olay o coğrafyanın ürünüdür. Tarihi olay o coğrafyaya özgüdür. Şüregel’inde coğrafi özellikleri çalışmamıza ışık tutacak niteliklere sahiptir. Anadolu’nun doğusundaki kapılarından biri olarak kabul edeceğimiz Arpaçay’ın iki yakasında varlığı bilinen Şüregel’in tarih boyunca farklı topluluklar tarafından egemenlik altına alındığı birçok tarihçi tarafından belirtilmiştir. Burada bulunan Anı kenti tarihin her döneminde askeri bir üs, konaklama merkezi, önemli bir kültür ve ticaret odağı olma özelliğini korumuş ve Ön Asya tarihinde özel bir yere sahip olmuştur.
İran’da kurulmuş olan İlhanlıların, Şüregel’de ki egemenliği kısa süreli olsa da Anı kent tarihinde önemli bir yer tutmaktadır. Şüregel, Anadolu’nun içlerine doğru hareket etmek isteyenler için bir tür üs durumundadır. Ayrıca ticari faaliyetlerin asırlardır mühim bir merkezi durumundadır. Ticaretin varlığının en belirgin kanıtları İlhanlı gümüş ve bakır paralarının burada basılmış ve kullanılmış olmasıdır. 14. yüzyıldan sonra önemini yavaş yavaş kaybetmesine rağmen 18. yüzyıla kadar yaşam devam etmiştir. Arpaçay nehrinin Türkiye tarafında Anı bulunurken Ermenistan tarafında ise Gümrü bulunmaktadır. İlhanlı dönemi ile ilgili Gümrü küçük bir yerleşim yeri olmasından dolayı, sadece bölge içerisinde olduğu vurgulanmıştır. Bugün ören durumunda olan Anı kenti ve Ermenistan’ın Shriak kanyonunun başkenti durumundaki Gümrü tarih boyunca birçok seyyahın da uğrak yeri olmuştur.

Anahtar Kelimeler

Şirak, Arpaçay, Anı, Gümrü, İlhanlı

Kaynakça

• Aknerli Grigor, (2007), Okçu Milletin Tarihi, (Hrand D. Andreasyan, Çev.), İstanbul: Yeditepe Yayınları.
• Alaaddin Ata Melik Cüveyni, (2013), Tarih-i Cihangüşa, (Mürsel Öztürk, Çev.), I. Baskı, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Abû’l Farac (Gregory Abû’l Farac/Bar Hebraeus), (1999). Abû’l-Farac Tarihi II., (Ö. Rıza Doğru, Çev.), Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Babakhanyans, Dalar, (2016), “The problems of peculiarity regeneration of architectural spatial environment of demolished cities”, MATEC Web of Conferences, SPbWOSCE, (1-7).
• Barthold, Vasiliy Viladimiroviç (1997). “Ani”, İslam Ansiklopedisi, C. I, Eskişehir: Milli Eğitim Basımevi.
• Barthold, Vasiliy Viladimiroviç (1997). “Ebu Said”, İslam Ansiklopedisi, C. IV, Eskişehir: Milli Eğitim Basımevi.
• Barthold, Vasiliy Viladimiroviç, (1931), " İlhanlılar Devrinde Mali Vaziyet", Türk Hukuk ve İktisat Tarihi Mecmuası, C. 1, İstanbul, (131-159).
• Belazuri, (1987), Fütûhu’l-Buldân, (M. Fayda, Çev.), I. Baskı, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Belli, Oktay, (2019), Her Yönüyle Ani, İstanbul: Türkiye Turing ve Otomobil Kurumu Yayınları.
• Bingöl, Akın, (2003), En Eski Çağlardan Urartu’nun Yıkılışına Kadar Kars ve Çevresi, (Basılmamış Doktora Tezi), Erzurum.
• Brosset, Marie Felicite, (2003), Gürcistan Tarihi, (Hrand D. Andreasyan, Çev.), Notlar ve Yayına Hazırlayan Erdoğan Merçil, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Carpini, Plano, (2018), Moğolistan Seyahatnamesi (13. Yüzyılda Avrupadan Orta Asya’ya Yolculuk), Çev. Ergin Ayan, İstanbul: Kronik Yayınları.
• Dangles, Philippe, (2017), “Armenian Medieval Architecture along Boundary Akhurian River”, Advances in Social Science, Education and Humanities Research, volume 171, Paris, France, (136-139).
• Dashdondog, Bayarsaikhan, (2011), The Mongols and the Armenians (1220-1335), Editors Michael R. Drompp Devin De Weese, LEIDEN -BOSTON: BRIL.
• Ersan, Mehmet, (2007), Selçuklular Zamanında Anadolu’da Ermeniler, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Ebû’l Ferec (İbnü’l-İbri/ Gregory Abû’l Farac/Bar Hebraeus), (2011) Tarihu Muhtasari’d- Düvel, (Şerafeddin Yaltkaya, Çev.), Tıpkı Basım, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Galstyan, A. G., (2017), Ermeni Kaynaklarına Göre Moğollar, (İlyas Kemaloğlu, Çev.), İstanbul: Yeditepe Yayınları.
• Garthwaite, Gene R., (2019), İran Tarihi, Çev. Fethi Aytuna, İstanbul: İnkılap Yayınları.
• Gewond, (2006), Gewond’s History, (Robert Bedrosian, Trans.), New Jersey, http://rbedrosian.com/seb1.htm, (Erişim Tarihi: 12.06.2007).
• Grousset, Rene, (2005), Başlangıcından 1071’e Ermenilerin Tarihi, İstanbul: Aras Yayınları.
• Gündoğdu, Hamza, (2006), “Kültürlerin Buluştuğu Bir Orta Çağ Şehri: Ani”. Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi, 17, (51-84).
• Harutyunyan, M., (2020), “Gyumrı: Arch,tectural And Design Observations”, Polish Journal Of Science, No: 24, Vol. 1, Warszawa, Poland, (5-16).
• Hasrat`yan, Mourad, (1995), “The medieval earthquakes of the Armenian Plateau and the historic towns of Ayrarat and Shirak (Dvin, Ani, Erevan)”, Annalı Dı Geofısıca, Vol. XXXVIII, N. 5-6. (719-722).
• He'tum. (2004). Het'um the Historian's History of the Tartars. (R. Bedrosian Çev.) New Jersey: Long Branch. http://rbedrosian.com/seb1.htm (Erişim tarihi: 12.06.2007)
• Honigman, Ernst, (1970), Bizans Devleti’nin Doğu Sınırı, (Prof. Dr. Fikret Işıltan, Çev.), İstanbul: Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• İbn Bibi, (1996). El Evamirü’l-Ala’iye Fi’l-Umuri’l-Ala’iye II (Selçuknâme). Cilt II, (Mürsel Öztürk, Çev.), Ankara: Kültür Bakanlığı.
• İbni Tagrıberdi, (2013), En-Nücûmu’z-Zâhire, ( D. Ahsen Batur, Çev.),İstanbul: Selenge Yayınları.
• Kazvini (Hamdullah Müstevfi-i), Tarih-i Güzîde (Zikr-i Padişâhân-i Selçûkiyân), Ed. Erkan Göksu, 1. Basım, İstanbul: Bilge Kültür Sanat.
• Keleş, Nevzat, (2016), Şeddadiler (951-1199), 1. Basım, İstanbul: Bilge Kültür SanatKetin, İhsan, (1983) Türkiye Jeolojisine Genel Bir Bakış, İstanbul: İstanbul Teknik Üniversitesi Yayınları. Kırzıoğlu, M. Fahrettin, (1953), Kars Tarihi, İstanbul: Işıl matbaası.
• Khorenats'i, Moses, (1980), History of the Armenians, (Robert W. Thomson, Çev.), Harvard University Cabridge, Massachüsetts London, England,
• Konukçu, Enver, (1992), Selçuklulardan Cumhuriyete, Erzurum: Erzurum Ticaret ve Sanayi, Odası Yardım, Araştırma ve Geliştirme Vakfı Yayınları.
• Konukçu, Enver, (2002) “Ani Artık Ören Yeri”, Ermeni Araştırmaları I. Türkiye Kongresi Bildirileri, Cilt: I, Ankara: ASAM,
• Kirakos Ganjakets’i, (1986), History of Armenians. (R. Bedrosian, Çev.), NewYork, http://rbedrosian.com/seb1.htm. (Erişim tarihi: 12.06.2007)
• Kurkjian, V. M., (1958), A History of Armenia, Armenian General Benevolent Union of America.
• Marko Polo, (tarihsiz), Seyahatname, Çev. Filiz Dokuman, İstanbul: Tercüman Yayınları.
• Mehraby, Rahman, (2019), https://www.destinationiran.com/history-ilkhanids- invaders-iran.htm (Erişim Tarihi 20.12.2020).
• Mustafa, Nazım-Mustafayev, Beşir, (2002), "Gümrü Tarihinden Sayfalar", A. Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 20, Erzurum, (253-261).
• Müneccimbaşı (2001), Câmiu’d-düvel (Selçuklular Tarihi II) (Cilt II)., Düz. A. Öngül, İzmir: Akademik Kitabevi.
• Müverrih Vardan, (1937), Türk Fütûhat Tarihi (889-1269), (Hrant D. Andreasyan, Çev.). C I, S. 2, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları
• Morgen, J.de, (1927), La Prehistoire Orientale, II, Paris.
• Hamd-allah Mustawfi, (1919), Nuzhata-al‐Qulûb, (G. Le Strange, Çev.) Leyden.
• Oktay, Hasan, (2007), Ermeni Kaynaklarında Türkler ve Moğollar, İstanbul: Selenge Yayınları.
• Ostrogorsky, Georg, (1995), Bizans Devleti Tarihi, (Fikret Işıltan, Çev.), Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Özgüdenli, O. Gazi, (2009), Gazan Han ve Reformları (1295-1304), 1. Basım, İstanbul: Kaknüs Yayınları.
• Özmenli, Mehmet, (2008), Orta Çağ’da Şüregel (Şirak)’İn Tarihi, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı, (Basılmamış Doktora Tezi), Erzurum.
• Özşavlı, Halil, (2018), “Bir Makûs Talih; Göç Ve Sürgün: ‘Ermenilerin Tarih Boyunca Maruz Kaldıkları Göç Ve Sürgünler Üzerine Bir İnceleme’”, Ermeni Araştırmaları, S. 59, (87-109).
• Prazniak, Roxsann, (2014), “Ilkhanid Buddhism: Traces of a Passage in Eurasian History”, Comparative Studies in Society and History, 56(3), (650-68), Oregon.
• Ptolemeus,(1901), The Geography, trans. Lacus Curtius, V, XII.
• Reşidüddin Fazlullah, (2013, Câmiu’t-Tevârih (İlhanlılar Kısmı), (İ. Aka, M. Ersan, A. H. Khelejani, Çev.), 1. Baskı, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Rubruk, Wilhem von, (2012), Moğolların Büyük Hanına Seyahat, (Ergin Ayan, Çev.), İkinci Baskı, İstanbul: Ayışığı Yayınları.
• Sağır, Güner, (2018), “Kars’ta Orta Çağ’a Ait Bir Ermeni Manastırı: Karmirvank (Çoban Kilise)”, Journal of History Studies, 10/3, (207-237).
• Sandalgian, J., (1917), Histoire Documentaire de l’Arménie des Âges du Paganisme (1410 Av.-305 APR. J.-C.) Roma.
• Saint M. (1818), Mémoires historiques et Géographiques sur l'Arménie, Paris: de L'ımprımerıe Royale
• Sevim, Ali, (1983), Genel Çizgileriyle Selçuklu-Ermeni İlişkileri, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Sımbat Sparapet’s, (2005), Cronicle, trans. Robert Bedrosian, New Jersey: (http://rbedrosian.com/seb1.htm 12.06.2007).
• Spuler, Bertold, (2011), İran Moğolları (Siyaset, İdare ve Kültür, İlhanlılar Devri, 1220- 1350), Çev. Cemal Köprülü, 3. Baskı (Tıpkıbasım), Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Subaşı, Ömer, (2015), Gürcü-Moğol İlişkisi: Güney Kafkasya 1220-1346, İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• Subaşı, Ömer, (2017), "XIII. Yüzyılda Güney Kafkasya’da Selçuklu İzleri: “Atabeglik Müessesesi ve Atabegler”, VAKANÜVİS- Uluslararası Tarih Araştırmaları Dergisi, 2, Kafkasya Özel Sayısı, (517-537)
• Togan, Zeki Velidi, (1979), Azerbaycan, İslam Ansiklopedisi, C. 2, (91-118), İstanbul, Milli Eğitim Basımevi.
• Togan, Zeki Velidi, (1981), Umumi Türk Tarihine Giriş, İstanbul: Enderun Kitabevi.
• Ural, Selçuk, vd., (2011), Kars Tarihi: Geçmişten Cumhuriyete, Kars, 2011: Kafkas Üniversitesi Yayınları
• Uyar, Mustafa, (2020), Moğollar ve Türkler (Tarihsel Bağlar), İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Urfalı Mateos, (2000), Vekayi-Nâmesi ve Papaz Grigor'un Zeyli, (Hrant D. Andreasyan, Çev.) Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Uzunçarşılı, İ. Hakkı, (1998), Osmanlı Devlet Teşkilatına Methal, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Vardan Arewelts'i, (2007), Compilation of History, trans. Robert Bedrosian, New Jersey, http://rbedrosian.com/seb1.htm, (Erişim Tarihi:12.06.2007).
• Yınanç, M. Halil, (1997), “Erzurum”, İslam Ansiklopedisi, C. IV, Eskişehir: Milli Eğitim Basımevi.
• Quentin, Simon de Saint, (2006) Bir Keşişin Anılarında Tatarlar ve Anadolu 1245-1248, (Erendiz Özbayoğlu, Çev.), Antalya: DAKTAV