The Political and Military Role of The Berçemogullari in Western Iran and its Surroundings

Yıl 2021, Sayı: 72, 243 - 264, 05.09.2021

Samet Alıç , Ömer Faruk Seyithanoğlu

https://doi.org/10.14222/Turkiyat4537

Öz

Great Seljuk State, with the support of the Oghuz tribes from the foundation phase, became a great empire in a very short time, the borders of which extend from China to the Mediterranean. Oghuz tribes were quickly settled in Iran, Iraq, Syria and Anatolia in order to ensure permanence in the newly conquered lands. Yivas based on the Uçok branch of the Oghuzs, made Hamadan and its surroundings their homeland. During the powerful times of the Seljuk State, Yivas were an obedience community to the Seljuks. They found the opportunity to move freely after the collapse of the Seljuk State. Berçem, one of the Yiva Turkmens, established a Turkish principality in Iran. This political organization is referred to as “Âl-i Berçem” in the sources because of its leaders named Berçem.
The Berçems, taking advantage of the conflicts between the Abbasid Caliphate and the Iraqi Seljuks, gained political and military strength in a short time. The Abbasids, one of the most influential political organizations in the region, approved the Berçems' political and military existence. The Berçems also had various relations with the Lurs, Atabegs and Harzemshahs who were among the other political forces in the region. When the Mongol invasion reached the lands of Berçem, the Berçems fought against the Mongols under the leadership of Suleiman Shah. With the murder of Suleiman Shah by the Mongols, the Berçem Principality was destroyed.

Anahtar Kelimeler

Oghuzs, Yiva, Berçems, Iran, Abbasid Caliphate

Berçemoğullarının Batı İran ve Çevresindeki Siyasi ve Askerî Rolü

Öz

Büyük Selçuklu Devleti, kuruluş safhasından itibaren Oğuz boylarından da aldığı destek ile çok kısa bir sürede sınırları Çin’den Akdeniz’e kadar uzanan büyük bir imparatorluk haline geldi. Yeni fethedilen topraklarda kalıcılık sağlanabilmesi için Oğuz boyları hızlı bir şekilde İran, Irak, Suriye ve Anadolu topraklarında meskûn edildi. Oğuzların Üçok koluna dayanan Yıvalar, Hemedan ve civarını kendilerine yurt edindiler. Selçuklu Devleti’nin ihtişamlı günlerinde Selçuklulara bağlı bir topluluk olan Yıvalar, Selçuklu Devleti’nin yıkılışı ile rahat hareket etme imkânı buldular. Yıva Türkmenlerinden Berçem Bey, İran’da bir Türk beyliği kurdu. Bu siyasi teşekkül Berçem adlı liderlerinden dolayı kaynaklarda “Âl-i Berçem” olarak zikredilmektedir.
Berçemler, Abbâsî Halifeliği ile Irak Selçukluları arasındaki çekişmelerden yararlanarak kısa süre içerisinde siyasi ve askerî açıdan güçlendiler. Bölgedeki en etkin siyasi teşekküllerden olan Abbâsîler, onların siyasi ve askeri varlığını onayladılar. Berçemler, bölgedeki diğer siyasi güçlerden olan Lurlar, Atabegler ve Harzemşahlar ile de çeşitli münasebetlerde bulundular. Moğol istilası Berçem topraklarına ulaştığında Berçemler, Süleyman Şah önderliğinde Moğollara karşı mücadele etti. Süleyman Şah’ın Moğollar tarafından katledilmesiyle Berçem Beyliği yıkıldı.

Anahtar Kelimeler

Oğuzlar, Yıva, Berçemler, İran, Abbâsîler

Kaynakça

• Aktan, Ali. (2016). “Müstazî-Biemrillâh”. DİA-32. Ankara: TDV. 128-129.
• Alptekin, Coşkun. (1988). “Irak Selçukluları”. Doğuştan Günümüze Büyük İslam Tarihi-7. (ed. Kenan Seyithanoğlu) İstanbul: Çağ Yayınları. 291-337.
• Anadol, Cemal vd. (2002). Türk Kültür ve Medeniyeti. İstanbul: Bilge Karınca Yayınları.
• Ayan, Ergin. (2007). Büyük Selçuklu İmparatorluğu’nda Oğuz İsyanı. İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• Ayan, Ergin. (2011). “Büyük Selçuklu İmparatorluğu’nun Dağılma Sürecinde Batı İran’daki Yıva Boyu”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 17, 282-296.
• Bezer, Gülay Öğün. (2020). “İldenizliler”. DİA-22. Ankara: TDV. 82-84.
• Cüveynî. Tarih-i Cihangüşâ. (Çev. Mürsel Öztürk). 2013. Ankara: TTK.
• Cüzcânî. Tabakât-ı Nâsırî-1. 1342. Kâbil: Encümen-i Târîh-i Afganistan.
• Cüzcânî. Tabakât-ı Nâsırî (Moğol İstilasına Dair Kayıtlar). (Çev. Mustafa Uyar). 2016. İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Devletşah. Devletşah Tezkiresi-2. (Çev. Necati Lügal). 1977. İstanbul: Tercüman Gazetesi Yayınları.
• Ebuˈl-Gazî Bahadır Han. Türklerin Soy Kütüğü (Şecere-i Terakime). (Haz. Muharrem Ergin). Tercüman Gazetesi Yayınları.
• Ebuˈl-Kâsımî, Ali. (1396). “Âl-i Perçem ez Âğâz tâ Fercâm”. Târîhnâme-i Harezmî, 18, 2-17.
• Gregory Abuˈl-Farac. Abuˈl-Farac Tarihi-2. (çev. Ömer Rıza Doğrul). 1987. Ankara: TTK.
• Golden, Peter. (1992). An Introduction to the History of the Turkic Peoples. Webden: Huberd & Co.
• Gündüz, Tufan. (2017). Oğuz Kağan Destanı. İstanbul: Yeditepe Yayınları.
• Hartmann, Angelika. (2016). “Nâsır-Lidînillâh”. DİA-32. Ankara: TDV. 399-402.
• Hüseynî. Ahbâr üd-Devlet İs-Selçukıyye. (Çev. Necati Lügal). 1943. Ankara: TTK.
• İbnüˈl-Esîr. El-Kâmil fi’t-Târîh-11. (Çev. A. Özaydın-A. Ağırakça). 1987a. İstanbul: Bahar Yayınları.
• İbnüˈl-Esîr. El-Kâmil fi’t-Târîh-12. (Çev. A. Özaydın-A. Ağırakça). 1987b. İstanbul: Bahar Yayınları.
• İbnüˈs-Sâî. El-Câmiu’l-Muhtasar. (Haz. Mustafa Cevâd). 1934. Bağdat: Matbaatü’s-Süryâniyyetü’l Kâsûlîkiyye.
• Kâşgarlı Mahmûd. Divanü Lûgat-it-Türk Tercümesi-1. (çev. Besim Atalay). 1985. Ankara: TDK.
• Kâşgarlı Mahmûd. Divânü Lugâtiˈt-Türk. 2005. İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• Kazvînî. Nüzhetü’l-Kulûb. 1362. Tahran: Dünyâ-yı Kitâb.
• Kazvînî. Târih-i Güzide. (Çev. Mürsel Öztürk). 2018. Ankara: TTK.
• Kurtuluş, Rıza. (2003). “Lur-ı Kûçek”. DİA-27. Ankara: TDV. 226-227.
• Minorsky, Vladimir. (1986). “Baharlu”. The Encyclopaedia of Islam (New Edition)-1. (ed. H. A. R. Gibb vd.) Leiden: E. J. Brill. 919.
• Nesevî. Celalüttin Harezemşah. (Çev. Necip Asım). 1934. İstanbul: İstanbul Devlet Matbaası.
• Nesevî. Sîret-i Celâleddîn-i Mingburnî. (Çev. Anonim, haz. Müctebâ Mînovî). 1384. Tahran: Şirket-i İntişârât-ı İlmî ve Ferhengî.
• Özaydın, Abdulkerim. (2005). “Muhammed b. Tekiş”. DİA-30. Ankara: TDV. 581-583.
• Özaydın, Abdulkerim. (2016). “Muktefî- Liemrillâh”. DİA-31. Ankara: TDV. 145-146.
• Özdemir, H. Ahmet. (1999). Moğol İstilâsı ve Abbâsî Devleti’nin Yıkılışı (Cengiz ve Hülâgû Dönemleri) (612-656/1216-1258). (Yayımlanmamış Doktora Tezi), İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Pashaeı, Mohammed Reza. (1392). “Zendegînâme-i Esîrüddîn-i Umânî”. Târîh-i Edebiyât. 73. 100-122.
• Rahmetî, Muhsin. (1393). “Süleyman Şah-ı İyve ve Hamle-i Moğol”. Mütaalat-ı Tarih-i İslam, 22, 84-107.
• Râvendî. Râhat-üs-Sudûr ve Âyet-üs-Sürûr-2. (çev. Ahmed Ateş). 2020. Ankara: TTK.
• Reşîdüddin Fazlullâh-ı Hemedânî. Câmiu’t-Tevârîh-2. 1373. Tahran: Neşr-i Elburz.
• Simnânî, Penâhî. (1375). Sultan Celâleddîn Harezmşah. Tahran: Neşr-i Nedâ.
• Spuler, Bertold. (2011). İran Moğolları. (çev. Cemal Köprülü). Ankara: TTK.
• Strange, G. Le. (1905). The Lands Of The Eastern Caliphate. New York: Barnes & Noble Inc.
• Sümer, Faruk. (1951). “Yıva Oğuz Boyuna Dair”. Türkiyat Mecmuası, 9, 151-166.
• Sümer, Faruk. (2013). “Yıva”. DİA-43. Ankara: TDV. 547-549.
• Şeref Han. Şerefnâme-1. (çev. Mehmet Emin Bozarslan). 1971. İstanbul: Ant Yay.
• Taşağıl, Ahmet. (2018). Kök Tengri’nin Çocukları. İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yayınları.
• Vassaf. Târîh-i Vassaf. 1346. Tahran: İntişârât-ı Bünyâd-ı Fereng-i İran.
• Yuvalı, Abdulkadir. (1994). İlhanlılar Tarihi. Kayseri: Erciyes Üniversitesi Yayınları.
• (1989). “Harezmşahlar Devleti”. Doğuştan Günümüze Büyük İslam Tarihi-9. (Ed. Kenan Seyithanoğlu). İstanbul: Çağ Yayınları. 19-61.