I. Dünya Savaşı Yıllarında İngiliz Gazetelerine Yansıyan Bazı Olaylar ve Osmanlı Algısı

Yıl 2021, Sayı: 72, 409 - 432, 05.09.2021

Sungur Doğançay Mehmet Serkan Şahin

https://doi.org/10.14222/Turkiyat4526

Öz

Toplumların haber alma ihtiyacını karşılayan kitle iletişim araçları, insanların gerek çevrelerinde gerekse dünya genelinde meydana gelen gelişmeleri takip edebilmelerini sağlar. Bu araçların temelini oluşturan ve günlük haber alma olanağı sağlayan gazeteler yüzyıllardır bu işlevlerini yerine getirmektedirler. Gazeteler toplumları aydınlatma görevinin yanı sıra kitleleri harekete geçirerek kamuoyu oluşturma gücüne de sahiptirler. 19. yüzyıl ile birlikte hızlı bir dönüşüm sürecine giren modern dünyada gazetelerin etkisini keşfeden büyük devletler bu gücü ulusal hedefleri doğrultusunda kullanmaya başladılar. Böylece kitleleri yönlendirme şansını yakalayan emperyalist güçler ötekileştirdikleri devletleri ve milletleri “şeytanlaştıran” haberler yaptırarak kitle mobilizasyonunu sağlamayı başardılar. Birinci Dünya Savaşı yılları dünya çapında basın yayın organlarının en yoğun şekilde seferber edildiği dönemlerden biri oldu. İngiliz gazeteleri savaş yıllarında yayınladığı haberlerle başta müttefik olan devletlerin toplumları olmak üzere dünya kamuoyunu İttifak devletleri karşıtlığında birleştirmeye çalıştı. Bu süreçte İngiliz gazetelerinin özel hedefi Osmanlı Devleti’nin egemenliği altında yaşayan topluluklara yaptığı kötülüklerin (!) herkese duyurulması idi. Böylece dünya kamuoyu İngiliz sömürgeciliğinin temel hedefi olan Ortadoğu’nun Osmanlı Devleti’nden koparılma sürecini ateşli bir şekilde destekleyecek kıvama getirilmiş olacaktı.
Bu çalışmada 1914-1918 yılları arasında İngiltere’de yayınlanan otuz altı gazetenin savaşın seyri içerisinde önemli görülen ve yukarıda belirtilen yaklaşımın izlerini taşıyan haberleri incelenecektir. Bu sayede İngiliz gazeteciliğinin dünya kamuoyunu Osmanlı karşıtlığı üzerine manipüle etme süreci ve gerçeklerin dışında yaratılan algı ortaya çıkarılmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Birinci Dünya Savaşı, Osmanlı Devleti, İngiliz gazeteciliği, Enver Paşa, Cemal Paşa

Some Incidents in British Journals During the First World War and Sensation of The Ottoman State

Öz

Media, which informs the communities, enables people to follow the developments in their environment and around the World. Newspapers, that are the basic elements to serve news, have been functioning for centuries. Besides their duty to enlighten the societies, newspapers have power to create public opinion by mobilising the masses. The Great Powers, which discovered the influence of newspapers, started to use this power in line with their national goals. Having the chance to direct the masses, the Imperialist Powers achieved mass mobilisation thanks to the newspaper reports. The years of World War I were one of the most intense mobilisation of media around the World. British newspapers tried to unite the people of both the Allied Powers and the World in the opposition of the Central Powers with the news they published during the war. In this process, the special goal of British newspapers was to publicize the evil the Ottoman State did to the communities living under the rule of it (!). In this way, the World public opinion would support the process of seperation of the Middle East from the Ottoman State, which was the main target of British colonialism.
In this paper the news of thirty-six newspapers published in the British Empire between 1914-1918 during the war were analyzed. Thus, it was tried to reveal the process of British journalism manipulating the World opinion on the anti-Ottomanism.

Anahtar Kelimeler

World War I, Ottoman State, British Journalism, Enver Pasha, Cemal Pasha

Kaynakça

• Arşivler :T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA)
• DH.ŞFR. 555/30; DH.ŞFR. 78/77; DH.ŞFR. 51/236; DH.ŞFR. 544/29; DH.ŞFR. 50/156
• DH.ŞFR. 54/8.; HR.SYS. 2405/44; HR.SYS. 2289/39; HR.SYS. 2884/52; TŞR.HL. 2/93
• Resmi Yayınlar: TBMM Zabıt Ceridesi, Devre I, Cilt 10
• Süreli Yayınlar: Aberdeen Press and Journal; Derby Daily Telegraph; Dublin Daily Express
• Dumfries & Galloway Standard & Advertiser; Evening Despatch; Evening Telegraph and Post
• Hamilton Daily Times; Huddersfield Daily Examiner; Northern Daily Mail
• Oxford Mail; Pall Mall Gazette; Reading Mercury, Oxford Gazette, Newbury Herald And Berks County Paper
• Sheffield Daily Telegraph; Sheffield Evening Telegraph; The Birmingham Daily Mail
• The Birmingham Daily Post; The Courier; The Daily Express; The Daily Mail
• The Derby Daily Telegraph; The Devon and Exeter Gazette; The Edinburgh Evening News
• The Evening News; The Faringdon Advertiser; The Globe; The Lancashire Daily Post
• The Liverpool Daily Post and Mercury; The Liverpool Echo; The Londonderry Sentinel
• The Manchester Evening News; The Nottingham Daily Express; The Scotsman
• The Yorkshire Post; Western Daily Press; Western Mail; Western Times
• Araştırma İnceleme Eserleri: Akşin, S. (2010). İstanbul Hükümetleri ve Millî Mücadele Mutlakıyete Dönüş 1918-1919, C. I, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul.
• Alkan, N. (2017). Ortadoğu’da Casuslar Savaşı Nili, Kronik Kitap, İstanbul.
• Artuç, N. (2008). Cemal Paşa Askeri ve Siyasi Hayatı, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 2008.
• Atabey, F. (2014). Çanakkale Muharebelerinin Deniz Cephesi, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
• Atay, F. R. (2004). Zeytindağı, Pozitif Yayınları, İstanbul.
• Bayrakdar, B. (2016). “Tarih ve Propaganda: Morgenthau’nun Öyküsü ve Mavi Kitap Örneği”, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, S. XVI/33, 135-161.
• Bayur, Y. H. (1991a). Türk İnkılâbı Tarihi, C. III/I, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
• Bayur, Y. H. (1991b), Türk İnkılâbı Tarihi, C. III/III, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
• Bozkurt, C. (2019). “Osmanlı Arşiv Belgelerinde Nili Casusluk Örgütü”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 1-30.
• Cemal Paşa. (2006). Hatıralar İttihat ve Terakki, I. Dünya Savaşı Anıları, haz.: Alpay Kabacalı, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul.
• Çiçek, M. T. (2020). Cemal Paşa Suriye’de Birinci Dünya Savaşı Yılları, Kronik Kitap, İstanbul.
• Erıckson, E. J. (2015). Osmanlılar ve Ermeniler Bir İsyanın ve Karşı Harekâtın Tarihi, çev.: İbrahim Türkmen, Timaş Yayınları, İstanbul.
• Erıckson, E. J. (2009). I. Dünya Savaşı’nda Osmanlı Ordusu Çanakkale, Kutü’l-Amare ve Filistin Cephesi, çev.: Kerim Bağrıaçık, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul.
• Fromkın, D. (2016). Barışa Son Veren Barış Modern Ortadoğu Nasıl Yaratıldı? 1914-1922, çev.: Mehmet Harmancı, Epsilon Yayınları, İstanbul.
• Güvenç, S. (2011). Osmanlıların Drednot Düşleri, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul.
• Karal, E. Z. (1999). Osmanlı Tarihi, C. IX, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
• Karpat, K. H. (2003). Osmanlı Nüfusu (1830-1914) Demografik ve Sosyal Özellikleri, çev.: Bahar Tırnakcı, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul.
• Köse, O. (2014). “1916 İrlanda İsyanı ve Birinci Dünya Savaşı’nda İngiltere Politikasına Etkileri”, 100. Yılında Birinci Dünya Savaşı, ed.: Ümit Özdağ, Kripto Yayınları, Ankara, 317-348.
• Macmıllan, M. (2004). Paris 1919, çev.: Belkıs Dişbudak, ODTÜ Yayıncılık, Ankara.
• Mccarthy, J. (2008). Osmanlı’ya Veda İmparatorluk Çökerken Osmanlı Halkları, çev.: Mehmet Tuncel, Etkileşim Yayınları, İstanbul.
• Mcmeekın, S. (2019). Osmanlı’da Son Fasıl Savaş, Devrim ve Ortadoğu’nun Şekillenişi 1908-1923, çev.: Nurettin Elhüseyni, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul.
• Morgenthau, H. (2005). Büyükelçi Morgenthau’nun Öyküsü, çev.: Attila Tuygan, Belge Yayınları, İstanbul.
• Öke, M. K. (2012). Siyonizm ve Filistin Sorunu (1880-1923), Kırmızı Kedi Yayınevi, İstanbul.
• Polat, Ü. G. (2019). Türk-Arap İlişkileri Eski Eyaletler Yeni Komşulara Dönüşürken (1914-1923), Kronik Kitap, İstanbul.
• Rogan, E. (2017). Osmanlı’nın Çöküşü Ortadoğu’da Büyük Savaş 1914-1920, çev.: Özkan Akpınar, İletişim Yayınları, İstanbul.
• Tunaya, T. Z. (1952). Türkiyede Siyasî Partiler 1859-1952, İstanbul.
• Üzen, İ. (2007). Birinci Dünya Savaşında Kanal Seferleri (1915-1916), (Yayınlanmış Doktora Tezi), İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Von S. L. (2011). Türkiye’de Beş Yıl, çev.: Eşref Bengi Özbilen, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul.
• Web Kaynakları: https://en.wikipedia.org/wiki/Oskar_Cohn