Birinci Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin Adalet Vekillerinden Ahmet Rifat (Çalıka) Bey ve Faaliyetleri

Yıl 2021, Sayı: 72, 433 - 462, 05.09.2021

Tarık Özçelik

https://doi.org/10.14222/Turkiyat4498

Öz

Yakın tarihimizde önemli roller oynamış fakat sonrasında unutulup neredeyse kimsenin hatırlamadığı bazı simalar vardır. Ahmet Rifat (Çalıka) Bey de bunlardan biridir. 1914’te daha yirmi yedi yaşındayken Kayseri Belediye Reisi olmuş ve 1919 tarihine kadar bu makamda kalmıştır. Ayrıca, Kayseri Müdafaa-i Hukuk-ı Milliye Cemiyetini kurmuştur. Sivas Kongresi’nin ardından son Osmanlı Mebusân Meclisi’ne Kayseri mebusu olarak seçilmiş, ardından 23 Nisan 1920’de açılan Birinci Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde Kayseri’nin mebuslarından biri olmuştur. Kurtuluş Savaşını yöneten Meclis’te, İkinci Grupta bulunmasına rağmen otuz beş yaşında Adalet Bakanı olarak seçilmiş ve Meclis fesih kararı alıncaya kadar da bu görevde kalmıştır. 1924-1925 yıllarında tekrar Kayseri Belediye Reisliği yapan Ahmet Rifat Bey, bu tarihten itibaren siyasi hayatını noktalamıştır. Daha sonrasında özel sektöre atılmış burada da başarılı olmuştur. Böylesine parlak bir kariyere sahip olmasına rağmen unutulmuşluğa terk edilen Ahmet Rifat Bey, büyük oğlu Hurşit Çalıka’nın 1992’de yayımladığı Kurtuluş Savaşında Adalet Bakanı Ahmet Rifat Çalıka’nın Anıları adlı eser ile biraz olsun gündeme gelebilmiştir. Bu çalışma ile Türkiye’nin kuruluş sürecinde önemli roller üstlenmiş bir şahsiyetin faaliyetleri ortaya konulmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Ahmet Rifat (Çalıka), Birinci Meclis, Adalet Vekili, Mebus, Kayseri, Belediye Reisi

Ahmet Rifat (Çalika), One of The Ministers of Justice of The First Grand National Assembly of Turkey, and his Activities

Öz

There have been figures in our recent history who played crucial roles but were forgotten and almost no one remembers. Ahmet Rifat (Çalıka) Bey is one of those figures. He became Mayor of Kayseri in 1914 when he was only twenty-seven and served until 1919. He also led the foundation of Kayseri Committee of Defense of National Rights (Kayseri Müdafaa-i Hukuk-ı Milliye Cemiyeti). He was elected for the last Ottoman Parliament after the Sivas Congress. Then he was elected for the Grand National Assembly as one of the Kayseri deputies in 23 April 1920. While he was in the Second Group of the First Assembly which led the War of Independence he was elected as the Minister of Justice when he was 35. He acted as Minister until the Assembly abolished itself. Ahmet Rifat Bey ended his political career after he served as the Mayor of Kayseri during 1924-1925. Afterwards, he worked successfully in private sector. Ahmet Rifat Bey who was left to forgottenness despite his successful career, came to light a bit after his eldest son, Hurşit Çalıka, published his father’s biography “Memoirs of Ahmet Rifat Çalıka: Minister of Justice During the War of Independence” in 1992. In this study, we will present the deeds of a character who played important roles during the foundation of Turkey.

Anahtar Kelimeler

Ahmet Rifat (Çalıka), First Assembly, Minister of Justice, Deputy, Kayseri, Mayor

Kaynakça

• Arşiv Belgeleri: Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi
• - (DH. KMS. 52-5/71-2); - (DH. KMS. 52-5/71-1); - (DH. KMS. 52-5/71-11); - (DH. KMS. 52-5/71-18)
• - (DH. KMS. 52-5/71-25); - (DH. EUM. AYŞ. 20/4); - (DH. İ. UM. EK. 117/73-6)
• Resmî Yayınlar: Meclis-i Mebusan 4. Dönem Tutanak Dergisi, C. I, Birleşim 13, s. 193.
• Meclis-i Mebusan 4. Dönem Tutanak Dergisi, C. I, Birleşim 13, s. 191-192.
• Meclis-i Mebusan 4. Dönem Tutanak Dergisi, C. I, Birleşim 17, s. 302-303.
• Meclis-i Mebusan 4. Dönem Tutanak Dergisi, C. I, Birleşim 22, s. 443-444.
• Türkiye Büyük Millet Meclisi Tutanak Dergisi, C.8, Birleşim 147, s. 135-136.
• Türkiye Büyük Millet Meclisi Tutanak Dergisi, C.8, Birleşim 150, s. 227.
• Türkiye Büyük Millet Meclisi Tutanak Dergisi, C.8, Birleşim 155, s. 371.
• Türkiye Büyük Millet Meclisi Tutanak Dergisi, C.8, Birleşim 157, s. 456.
• Türkiye Büyük Millet Meclisi Tutanak Dergisi, C.9, Birleşim 4, s. 41-42.
• Türkiye Büyük Millet Meclisi Tutanak Dergisi, C.9, Birleşim 17, s. 382-384.
• Türkiye Büyük Millet Meclisi Tutanak Dergisi, C.10, Birleşim 25, s. 105.
• Türkiye Büyük Millet Meclisi Tutanak Dergisi, C.10, Birleşim 34.
• Türkiye Büyük Millet Meclisi Tutanak Dergisi, C.18, Birleşim 19, s. 484-485.
• Türkiye Büyük Millet Meclisi Tutanak Dergisi, C. 21, Birleşim 70, s. 318-338.
• Türkiye Büyük Millet Meclisi Tutanak Dergisi, C. 20, Birleşim 57, s. 490.
• Türkiye Büyük Millet Meclisi Tutanak Dergisi, C.28, Birleşim 14, s. 243.
• TBMM Gizli Celse Zabıtları, C.III, Devre I, İçtima III, 6 Mayıs 1338 (1922).
• Gazeteler: Tan Gazetesi, 1 Şubat 1923, No: 12.
• Kitaplar: Akın, Rıdvan, TBMM Devleti (1920-1923), İstanbul 2001.
• Arıkoğlu, Damar, Hatıralarım, İstanbul 1961.
• Aydemir, Şevket Süreyya, Tek Adam Mustafa Kemal 1922-1938, c. III, İstanbul 1999.
• Boratav, Korkut, Türkiye İktisat Tarihi 1908-1985, İstanbul 1993.
• Çoker, Fahri, Türk Parlamento Tarihi Millî Mücadele ve T.B.M.M. I. Dönem 1919-1923, Cilt: I, Ankara 1994.
• Çoker, Fahri, Türk Parlamento Tarihi Millî Mücadele ve T.B.M.M. I. Dönem 1919-1923, Cilt: II, Ankara 1995.
• Çoker, Fahri, Türk Parlamento Tarihi Millî Mücadele ve T.B.M.M. I. Dönem 1919-1923, Cilt: III, Ankara 1995.
• Demirel, Ahmet, İlk Meclis’in Vekilleri Millî Mücadele Döneminde Seçimler, İstanbul 2014.
• Demirel, Ahmet, Birinci Meclis’te Muhalefet İkinci Grup, İstanbul 2015.
• Demirel, Ahmet, İkinci Grup’un Kurucularından Salâhattin Köseoğlu’nun Millî Mücadele Hatıraları, İstanbul 2017.
• Demirel, Ahmet, Ali Şükrü Bey’in Tan Gazetesi, İstanbul 2017.
• Güneş, İhsan, Birinci Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin Düşünce Yapısı (1920-1923), Ankara 1997.
• Özgül, M. Cemil, Heyet-i Temsiliye’nin Ankara’daki Çalışmaları (27 Aralık1919-23 Nisan 1920), Ankara 1989.
• Makaleler: Beyoğlu, Süleyman, “Adalet Vekili Kayserili Rıfat Çalıka”, Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, S. 4, İstanbul 2001, s.113-121.
• Tezler: Dağcı, Mehtap, Ahmet Rifat Çalıka’nın Hayatı ve Faaliyetleri, Erciyes Üniversitesi Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kayseri 2004.
• Kilci, Ahmet Nedim, Ahmet Hilmi Kalaç (1888-1966), Erciyes Üniversitesi Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kayseri 2005.